موضوع : کشور ـ ایران، حزب دمکرات کردستان [ایران]
تاریخ سند: 13 آذر 1357
موضوع : کشور ـ ایران، حزب دمکرات کردستان [ایران]
متن سند:
شماره : 531 /4 ب 2 1ـ طبق اطلاع واصله فعالیت حزب دمکرات کردستان1 تعطیل نگردیده و از تاریخ ملی شدن کانال سوئز2 تشدید یافته و باقیمانده رهبران حزب با سرسختی خاصی در تمام مناطق کردستان، رضائیه، اشنویه، سلدوز و چند ناحیه دیگر مشغول فعالیت بوده و اخیرا تبلیغات با زبان کردی از رادیو قاهره و پشتیبانی یک دولت مسلمان و همچنین نواختن مارش انقلاب دوران قاضی محمد3 و مراعات تمام اصول مذهبی در برنامه های رادیوئی تأثیر فوق العاده در روحیه اکراد خصوصا طبقه روشنفکر آنها نموده است برای رهبری حزب بین اعضاء تحصیل کرده و جوان و اعضای قدیمی اختلاف حاصل شده و احتمال موفقیت طبقه جوان بیشتر می رود.2ـ به دنبال کودتای عراق4 سید عبداللّه اسحاقی5 رهبر فعال و مخفی حزب دمکرات کردستان که از 28 مرداد فراری شده است برای اطلاع از وضع عراق و حصول توافق با سران فعلی آن کشور به عراق رفته و از مراجعت او اطلاع صحیحی در دست نیست ولی رفتن مشارالیه از هر حیث قابل توجه و اهمیت است.
گیرندگان : اداره کل هفتم.
6 اداره کل سوم7 اصل در 25 ـ ح
توضیحات سند:
1ـ حزب دموکرات کردستان ایران : تاریخچه شکل گیری حزب دمکرات کردستان ایران به زمان جنگ جهانی دوم باز می گردد.طی این سالها اولین تشکیلات سیاسی کردی به نام «کومله ژ ـ ک یا جمعیت حیات کرد» در شهرستان مهاباد به وجود آمد.
از ابتدا این جمعیت با حزب هیوا در کردستان عراق ارتباط داشت.
در سال 1323 شوروی ها فعالیت تبلیغاتی فرهنگی شدیدی را در کردستان شروع کردند که منجر به تشکیل انجمن فرهنگی کردستان و شوروی در شهر مهاباد گردید.
شوروی ها پی بردند که وجود رهبر روحانی به واسطه پشتیبانی مردم و قبایل کرد از جمعیت کومله ژ ـ ک لازم است، لذا قاضی محمد را به این حزب وارد کردند و قاضی محمد با حمایت شوروی ها، زمام حزب را به دست گرفت و پس از مسافرت به آذربایجان شوروی و گرفتن قول کمک مالی و تسلیحاتی از روسها در کنفرانس 25 مرداد 1324 تأسیس حزب دمکرات کردستان ایران را رسما اعلام کرد.
اما پس از حدود یکسال از شکل گیری حزب و بدست گیری حکومت جمهوری مهاباد، با خروج نیروهای شوروی از شمال و غرب کشور و اشغال نیروهای دولتی، قاضی محمد دستگیر و حزب نیز از هم پاشید.
در جریان حکومت مصدق در سال های 1332 ـ 1328 در شهر مهاباد تعدادی از جوانان نظیر غنی بلوریان، عبداللّه اسحاقی و سلیمان معینی فعالیتهایی را شروع کردند که با کودتای 28 مرداد 1332 این حرکتها هم فروکش کرد و در سال 1336 اعضای شورای حزب دمکرات کردستان ایران مجددا با کمک حزب توده شروع به فعالیت می کند و عبداللّه اسحاقی با نام مستعار احمد توفیق سعی می کند در خارج از کشور به تشکیلات حزب سروسامان بدهد.
ولی در رابطه خط مشی مبارزه با حزب توده به اختلاف نظر می رسند و حرکت چشمگیری نمی توانند انجام بدهند.
در سال 1343 کنگره دوم حزب دمکرات کردستان ایران در کوی سنجق عراق تشکیل می شود و احمد توفیق به دبیر کلی انتخاب می شود و در همانجا پیشنهاد اخراج قاسملو به علت خیانت به جنبش خلق کرد و همکاری با ساواک طرح و مورد تصویب قرار می گیرد.
در سال 1352 کنگره سوم حزب دمکرات در قلعه دیزه عراق تشکیل می گردد و عبدالرحمن قاسملو در این کنگره به دبیر کلی حزب انتخاب می شود و اساسنامه و مرامنامه حزب دمکرات را با سمت و سوی سوسیالیستی تدوین می کند.
تا پیروزی انقلاب اسلامی، حزب دمکرات کردستان فعالیت چشمگیر و قابل ملاحظه ای ندارند.
ـ اسناد ساواک ـ پرونده های موضوعی حزب دمکرات کردستان ایران.
2ـ جمال عبدالناصر ریاست جمهور مصر در 26 ژوئیه 1956 همزمان با سالگرد انقلاب مصر کانال سوئز را ملی نمود.
نیروهای مصری تأسیسات کانال سوئز را که در مالکیت یک کمپانی مشترک انگلیس و فرانسوی بود اشغال کردند و مدیران و راهنمایان مصری اداره امور کانال و هدایت کشتی ها را از این راه آبی مهم برعهده گرفتند.
انگلیسی ها همانطور که در مورد ملی شدن نفت ایران عمل کرده بودند تصمیم دولت مصر را در ملی ساختن کانال سوئز غیرقانونی اعلام کردند، ولی این بار شدت عمل بیشتری به خرج دادند و پس از آنکه شکایت انگلیس و فرانسه از مصر به شورای امنیت نتیجه ای به بار نیاورد نیروهای دو کشور روز 31 اکتبر 1956 بندر پرت سعید را در مدخل کانال سوئز مورد حمله قرار دادند.
همزمان با این عملیات نیروهای اسرائیل هم وارد مصر شدند و مواضع نیروهای مصری را در ساحل شرقی کانال سوئز به تصرف خود در آوردند.
جهت اطلاع بیشتر ر.ک : صد سال صد چهره، محمود طلوعی، ص 210 ـ 212 3ـ قاضی محمد : فرزند قاضی علی از یک خانواده مذهبی اهل تسنن شهر مهاباد، باسواد و به فارسی ادیبانه و به لهجه کردی صبحت می کرد فعالیت سیاسی را با ورود به حزب کومله ژ ـ ک در سال 1324 آغاز کرد و پس از مسافرت به شوروی و کسب حمایت آنها و با کمک مالی و نظامی ایشان در مرداد ماه سال 1324 حزب دمکرات کردستان را تأسیس و پس از دیدار مجدد از روسیه و اخذ پشتیبانی همه جانبه آنان در سوم بهمن ماه 1324 حکومت جمهوری مهاباد را در میدان چهارچراغ این شهر اعلام نمود و این حکومت حدود یکسال با حمایت مستقیم روسها دوام آورد و با تخلیه قوای نظامی شوروی از ایران ظرف سه روز توسط ارتش ایران متلاشی شد و قاضی محمد به همراه برادر و پسر عمویش در همان میدان چهارچراغ اعدام گردیدند.
ـ اسناد ساواک، پرونده های انفرادی 4ـ کودتای عراق : در سال 1958 گروهی از افسران جوان و ملی گرای ارتش عراق که دارای احساسات پر شوری بودند به فرماندهی ژنرال عبدالکریم قاسم دست به کودتا زدند و فیصل دوم پادشاه کشور را از سلطنت خلع و پایان رژیم سلطنتی و بر قراری نظام جمهوری را اعلام کردند.
قاسم گرایشات چپ گرایانه داشت و روابط نزدیکی با دولت شوروی برقرار کرده بود.
وی در میان مردم محبوبیت خاصی ایجاد کرده بود چندی بعد تعدادی از افسران جوان ارتش عراق که وابستگی هایی به حزب بعث داشتند به رهبری عارف و با همکاری افسران ملی گرا ژنرال عبدالکریم قاسم را به قتل رسانده و خود زمام امور را بدست گرفتند.
عبدالسلام عارف که دوست بسیار صمیمی و همکار نزدیک قاسم بود ضمن یک کودتا با او به مخالفت برخاست تا اینکه بالاخره در روز هشتم فوریه 1963 مخالفان قاسم به حمایت از حزب بعث و سرهنگ عارف که در زندان بسر می برد دست به کودتای موفقی زدند و به حکومت قاسم پایان دادند در این هنگام عبدالسلام عارف به ریاست جمهوری کشور و احمد حسن البکر به نخست وزیری رسیدند (از تکریت تا کویت، تألیف جودیت میلر و میشل روا، ترجمه حسن تقی زاده میلانی، انتشارات کویر، ص 112) 5 ـ عبداله اسحاقی (احمد توفیق) فرزند محمد امین در مهاباد متولد شد.
در سال 1332 هنگام تحصیل در دبیرستان وارد حزب توده مهاباد شد.
اسحاقی در طی این سالها با حزب شیوعی عراق و رابطین آن در ایران نیز تماس داشته و مسئول حزب توده جوانان شهرستان نهاوند نیز بوده که پس از زیر ضربه رفتن حزب توده از محل متواری مدتی در منزل شوهر خواهرش در تبریز بسر می برد و سپس به تهران و به عراق عزیمت نموده است.
در عراق مورد حمایت ملامصطفی بارزانی قرار گرفته و با او همکاری می نماید.
در طول سالهای 38 تا 43 او به عنوان مسئول حزب دمکرات کردستان ایران مطرح بود و در سال 43 پس از یک مسافرت جهت خوشگذرانی به بغداد به همراه نحوپاشائی از سوی مخابرات عراق دستگیر می شود.
پس از عزیمت مجدد به کردستان عراق مورد بی مهری ملامصطفی قرار می گیرد و چندی بعد به دستور او بازداشت و به بارزان تبعید می شود.
مطابق با گزارش ساواک «...
چون عبداله اسحاقی دنبال اغلب مسئولین حزب دمکرات کردستان عراق بدگوئی می کرد لذا اقلیت سیاسی آن حزب به هیچ وجه نظر خوبی به او نداشت...
از این گذشته تمام مردم شهر سلیمانیه به او با یک نظر کینه و نفرت نگاه می کردند و ناگفته نماند که اکثر ایرانیان فراری به عراق به غیر از چند نفر از این شخص متنفر و گریزان هستند زیرا وی فردی بسیار جاه طلب و مستبد می باشد و سعی دارد رقیبان خود را از صحنه دور کند.
» ـ اسناد ساواک، پرونده های انفرادی 6ـ اداره کل هفتم ساواک کار بررسی اطلاعات خارجی را به عهده داشت.
ر.ک : خاطرات فردوست، ج یک، ص 461 7ـ در ساواک امنیت داخلی کشور به عهده اداره کل سوم بود.
اداره کل سوم مهمترین اداره کل عملیاتی ساواک بود و گسترده ترین تشکیلات را داشت و زیر نظر رئیس ساواک اداره می شد وظیفه اصلی اداره کل سوم اطلاعات و عملیات براندازی بود...
به علت اهمیت این اداره کل در مواردی عملیات خارج از کشور را نیز به عهده می گرفت که معروفترین نمونه آن عملیات ترور تیمور بختیار بود...
اداره کل سوم با داشتن مهمترین وظیفه که امنیت داخلی بود وسیع ترین سازمان اطلاعاتی و عملیاتی ساواک محسوب می شد و لذا در ساواک ها عناصر کافی را در اختیار داشت و در خارج از کشور نیز نمایندگی ها موظف بودند خواسته های اداره کل سوم را برآورد نمایند خاطرات فردوست، ج یک، ص 461.