پذیرایى از وارن
پذیرایى از وارن
متن سند:
پذیرایى از وارنبا پایان گرفتن جنگ دوم جهانى، کشورهاى اروپایىِ درگیر در جنگ، با مشکلات بزرگ اقتصادى رو به رو شدند که براى حل آن نیازمند کمک بودند. در این بین کشور آمریکا به‌علت دور بودن از صحنه‌هاى جنگ و فعال بودن بخش‌هاى صنعتى آن در طول دوران جنگ، به قدرت بى‌بدیل اقتصادى تبدیل شد. در این زمان که خطر کمونیسم بخشى از کشورهاى فقیر و در حال توسعه را تهدید مى‌کرد، و در حالى که کشور انگلستان عدم توانایى خود را از کمک به چریک‌هاى ضد کمونیست یونان اعلام کرده بود، فقط 15 هفته طول کشید تا طرح بلندپروازانه‌ی آمریکا براى حمایت از اروپا به وسیله «مارشال» در دانشگاه هاروارد مطرح شد.
وضعیت بى‌ثبات اقتصادى و سیاسى یونان که ناشى از زیان قابل توجه جنگ بود و پرسه زدن گروه‌های چریکى مورد حمایت مسکو، به آسانى در شهرها و روستاها، حضور آمریکا را در یونان بیش از پیش ضرورى مى‌کرد، ولى این حضور نیازمند نقابى انسان دوستانه بود.
در میان راه‌حل‌هاى گوناگونی که پیشنهاد مى‌شد، سه طرح کلى وجود داشت که کارایى آن در درازمدت قطعى‌تر به نظر مى‌رسید:
1. بازسازى منابع نظامى آمریکا
2 . فرستادن کمک به کشورهاى مورد تهدید شوروى
3 . اعطاى کمک فنى اقتصادى به کشورهاى نیازمند
پس از بحث‌ها و بررسى‌هاى زیادى که درخصوص چگونگى اجراى این طرح، صورت گرفت، در 15 مارس 1947، مبلغ 4 میلیون دلار براى کمک به یونان به تصویب کنگره رسید و بلافاصله پس از اعلام آن، براساس دکترین ترومن که: «آمریکا تلاش خود را وقف نجات مردم جهان آزاد خواهد کرد!» یک هیأت نظامى آمریکا‌یى همراه با مقدار قابل توجهى کمک به یونان اعزام شدند که تا دو سال بعد، تعداد افسران نظامى آمریکا در یونان به 4 تن رسید.
پیروزى مجدد ترومن در انتخابات سال 1948 در آمریکا، نطق سنتى ابتداى سال 1949 میلادى را به دنبال داشت. او در سال 1947 از اصول کلى سیاست ضد کمونیستى آمریکا حرف زده بود و این بار، درباره راه‌هاى عملى اجراى این سیاست سخن مى‌گفت. او در این نطق، 4 اصل کلى سیاست خارجى آمریکا را ارائه کرد که چهارمین اصل آن از شهرت بیشترى برخوردار شد. دکترین ترومن، برپایه این اصل، بهترین راه دور ساختن مردم جهان سوم از اندیشه‌هاى کمونیستى را ارائه کمک‌هاى فنى و اقتصادى و فرهنگى مى‌دانست:
«4ـ ما باید اقدام جدیدى راجع به قابل دسترس کردن مزایاى پیشرفت‌هاى علمى و صنعتى براى بهبود و رشد کشورهاى در حال توسعه انجام دهیم. بیش از نیمى از مردم جهان در شرایط بدى به سر مى‌برند. غذاى آنها کافى نیست. قربانى بیمارى‌ها هستند. زندگى اقتصادى آنها ابتدایى و راکد است. فقر یک مشکل است و همه بخصوص مناطق مرفه را تهدید مى‌کند. براى اولین‌بار در تاریخ بشر، دانش و مهارت را در اختیار مى‌گیرد تا به این مردم رنج کشیده کمک کنند.
آمریکا در میان کشورهاى دیگر در پیشرفت تکنیک‌های علمى و صنعتى سرآمد است. منابع مادى که مى‌توانیم براى استفاده و کمک به دیگر مردم بخریم محدود است ولى منابع غیرقابل پیش‌بینى در دانش فنى که به‌طور دائم در حال رشد است وجود دارد. من معتقدم که ما باید براى مردم طرفدار صلح شرایطى فراهم کنیم که از گنجینه دانش فنى ما به منظور کمک براى تشخیص آرمان‌های خود براى زندگى بهتر بهره‌مند شوند.
در همکارى با دیگر کشورها ما باید سرمایه‌گذارى را در مناطقى که به توسعه نیاز دارند گسترش دهیم. هدف ما بایستى کمک به مردم آزاد دنیا باشد تا با سعى و تلاش خودشان در جهت تولید غذا لباس مواد اولیه براى تهیه خانه و رشد تکنولوژى مشکل آنها کم شود. ما از دیگر کشورها نیز دعوت مى‌کنیم تا در این تعهد، منابع تکنولوژیکى خود را به اشتراک بگذارند. از همکارى آنها صمیمانه استقبال مى‌شود این اقدام باید همگانى باشد. در آن تمام کشورها باید از طریق سازمان ملل با هم همکارى کنند و هر جا که عملى باشد آژانس‌ها اختصاصى شوند.
این کار باید کوشش جهانى براى دست یافتن به صلح و آزادى باشد. با تعاونى شدن تجارت، سرمایه خصوصى کشاورزى و نیروى کارگرى در این کشورها، این برنامه مى‌تواند فعالیت‌های صنعتى را در دیگر کشورها تا حد زیادى افزایش دهد و به میزان قابل توجهى استانداردهاى زندگى را بالا ببرد. چنین پیشرفت‌های اقتصادى جدیدى باید طراحى و کنترل شوند تا مردمى که در این نواحى هستند از آن بهره‌مند گردند. باید بین ضمانت‌نامه سرمایه‌گذار با ضمانت‌نامه‌اى که طبق آن منابع و کارگران براى توسعه به این کشورها وارد مى‌شوند تعادل برقرار کرد. امپریالیسم قدیمى در برنامه‌هاى ما جایى ندارد. آنچه که ما در نظر داریم یک برنامه توسعه براساس مفهوم عادلانه دموکراسى است. تمام کشورها که شامل کشور خودمان نیز مى‌شود تا حد زیادى از یک برنامه زیربنایى براى استفاده بهتر از منابع انسانى دنیا و منابع طبیعى بهره‌مند مى‌شوند. تجربه‌ها نشان مى‌دهند که در صورت پیشرفت اقتصادى و صنعتى، تجارت و بازرگانى ما با سایر کشورها نیز توسعه پیدا مى‌کند. تولید عظیم کلید سعادت و صلح است. کلید تولید عظیم کاربرد وسیع‌تر علم جدید و تکنولوژى است. تنها با کمک به حداقل خوشبختى براى این کشوها جامعه بشرى مى‌تواند به یک حد معقول از زندگى که حق همه انسان‌هاست برسد. دموکراسى به تنهایى مى‌تواند نیروى حیات بخشى را تأمین کند تا مردم دنیا را براى پیروزى نه فقط در برابر زور بشر بلکه در برابر دشمنان دیرینه چون گرسنگى، فقر و ناامیدى تحریک کند. براساس این چهار خط‌مشى و عملکرد امیدواریم سبب ایجاد شرایطى شویم که سرانجام به آزادى شخصى و سعادت تمام انسان‌ها منتهى مى‌شود.» 1
همان‌گونه که از محتواى این سخنان مى‌توان استنباط کرد، اهداف اصلى این طرح، تقویت و رشد داخلى اقتصاد آمریکا به همراه توسعه اقتصاد خارجى آن است که در برگیرنده نفوذ سیاسى، اقتصادى و فرهنگى از طریق رسوخ در درون لایه‌هاى اجتماعى کشورهاى کمک گیرنده است.
براى این منظور، تربیت گروه‌هایى از بومیان حامى طرح، یکى از ضرورى‌ترین اقدامات پیشرفت این طرح بود که به فراخور ارتباطات و تماس‌هاى متعدد، عملى بود.
این برنامه که در ابتدا بیشتر به‌عنوان کمک‌هاى فنى در تقسیم‌بندی‌های مختلف، به اجرا گذاشته شد، بر تقویت سازمان‌ها و تربیت نیروهاى اجرایى و مدیران ادارى کشورهاى توسعه نیافته تأکید مى‌کرد، با صرف هزینه کم نتایج مهم و قابل توجهى براى آمریکا به وجود آورد و نسلى از کارگزاران و مدیران حامى الگوها و مدل‌هاى آمریکا‌یى را تربیت کرد که نقش مهمى در اجراى برنامه‌هاى آمریکا و گسترش نفوذ این کشور در سال‌هاى پس از جنگ جهانى دوم در آسیا و آفریقا، ایفا کردند.
ایروینگ کریستول، ضمن پرده برداشتن از ماهیت این طرح، درباره آن مى‌گوید:
«این سیاست خارجى مى‌باید علاوه بر تضمین امنیت ملى و به حداقل رساندن احتمال درگیرى نظامى، سایر ملل و خصوصاً ملل کوچکتر را ترغیب کند که نهادهاى سیاسى و اقتصادى و اجتماعى خود را به نحوى سازمان دهند ترویج ارزش‌هایى با حداقل تعارض نسبت به نظام ارزشى آمریکا و یا حتى منطبق برآن باشد. 2
و سال‌ها بعد، ریچارد نیکسون در انتخابات 1967 م ماهیت این طرح را خطاب به رأى‌دهندگان اینگونه افشا کرده است:
«هدف اصلى از اعطاى کمک‌هاى خارجى کمک به سایر ملل نیست، بلکه کمک به خودمان است.» 3
سندى که در زیر به مطالعه‌ی آن خواهید نشست، سندی است که در آن به اجتماع برخى حامیان بومى آمریکا در ایران به مناسبت پذیرایى از ویلیام وارن رئیس اصل 4 در ایران اشاره دارد. ویلیام وارن از جمله افرادى بود که در کودتاى ننگین 28 مرداد 1332 نیز فعالیت کرد و از روابط بسیار نزدیکی با اردشیر زاهدى برخوردار بود.4
سند شماره (87)
به: 824 تاریخ: 5 /11 /46
از: 2/ﻫ /7 شماره: 3475 /2/ ﻫ/ 7
موضوع: میهمانى ابتهاج مدیر بانک ایرانیان
بعدازظهر روز دوشنبه 2 /11 /46 از طرف ابتهاج یک مجلس میهمانى به‌عنوان پذیرایى از وارن رئیس پیشین اصل 4 در ایران که اخیرا به سرپرستى 13 نفر از سرمایه‌داران و صاحبان صنایع آمریکا به تهران آمده است داده شده که از مهندس روحانى وزیر آب و برق، دکتر مجیدى وزیر تولیدات کشاورزى، دکتر گودرزى وزیر مشاور، عبدالرضا انصارى وزیر کشور، مهندس اصفیاء مدیرعامل سازمان برنامه و همچنین عده‌اى از همکاران سابق وارن دعوت شده بود که در آن شرکت نمایند.
دکتر صادق برزگر که در حال حاضر معاون ابتهاج در بانک ایرانیان است در این‌باره ضمن یک مذاکراه خصوصى اظهار مى‌داشت که از من هم به این میهمانى دعوت شده بود ولى به ابتهاج گفتم چون در این میهمانى دوستان آمریکا‌یى و نمایندگان سازمان سیا در ایران شرکت دارند، لذا حضور من باعث ناراحتى آقایان خواهد شد و بنابراین عذر مى‌خواهم.
دکتر برزگر اضافه مى‌نمود که وارن از دوستان بسیار صمیمى ابتهاج است و در مؤسسه لیلیانتال کلاب صاحب مقام مهمى مى‌باشد و در مسافرت اخیر شاهنشاه به آمریکا در یک ضیافت که با حضور لیلیانتال کلاب و رئیس جمهورى آمریکا صورت گرفت نامبرده صریحاً از ابتهاج به‌عنوان یک مقام اقتصادى مهم نام برده و او را از شخصیت‌های مهم اقتصادى معرفى و ستوده و پس از این مسافرت بوده که روابط شاهنشاه و با ابتهاج قدرى صمیمانه‌تر گردیده و از آن حالت سابق خارج شده است.
دکتر برزگر افزود قرار است وارن و دارودسته‌اش (باصطلاح آمریکا‌یى‌ها) کلیه معاملات و کارهاى بانکى خود را با بانک ایرانیان انجام بدهند و برزگر نامه‌اى را ارائه نمود که تاریخ آن، روز اول بهمن ماه و در این نامه همین موضوع یادآورى شده بود و افزود که بالاخره دوستان وارن و دارودسته او در ایران کار خودشان را کردند و قرار است عمران خوزستان را دربست به اینها بدهند و فعلاً به نام مطالعه 3 الى 4 میلیون تومان به جیب خواهند زد.
دکتر برزگر گفت هم‌اکنون شعبه مؤسسه لیلیانتال کلاب بنام K-P-S در اهواز مشغول کار است و با سازمان آب و برق خوزستان سروکار دارد.
در مورد اینکه آیا میهمانى در چه محلى داده شد؟ دکتر برزگر اظهار بى‌اطلاعى کرد ولى اضافه نمود موضوع میهمانى چندان مهم نیست و بلکه این مهمانى ظاهرا به صورت یک پذیرایى عادى بوده ولى مذاکرات محرمانه و پشت‌پرده این عده با ابتهاج و امثال او در ساعات مختلف و بدون سروصدا و غیررسمى انجام مى‌گیرد.
رونوشت برابر اصل است
توضیحات سند:
1. بررسى اهداف و عملکرد اصل 4 ترومن ـ ویدا همراز، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسى، تهران 1381، صص32ـ342. همان، ص 16 به نقل از: ادوارد براون، کنترل فرهنگ، ص 64
3. همان، ص 17
4. جستارهایی از تاریخ معاصر ایران، ظهور و سقوط سلطنت پهلوى، ج 2، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، ص 258