انجمن روان‌پژوهى ایران
انجمن روان‌پژوهى ایران
متن سند:
انجمن روان‌پژوهى ایرانبا ورود اندیشه غرب به ایران، از طریق اشخاصى که براى نخستین بار با صاحبان این تفکرات، رفت و آمد داشتند و یا ایرانیانى که تحت عناوین مختلف به اروپا رفته و با پدیده‌ها و ابزارهاى اجتماعى غرب به‌ویژه نهادهاى جمعى، همچون فراماسونرى آشنا شده و یا حتى به عضویت آن درآمده بودند، سنگ بناى انجمن‌هاى فراماسونى ـ به‌طور مشخص با تشکیل فراموشخانه توسط میرزاملکم خان ارمنى ـ گذاشته شد. على‌رغم بسط و گسترش انجمن‌هاى این چنینى که فایده کار جمعى و تشکیلاتى را براى پیشبرد اهداف گروهى آموزش مى‌داد، به لحاظ نوع و ماهیت آن در کشورهاى مبدأ که فعالیت آن مخفیانه بود، تا شروع مشروطه و پس از آن همچنان به فعالیت علنى دست نزدند و حتى به علت عدم وجود زمینه و بستر لازم براى عرضه عقاید خود در قالب انجمن‌هاى آشکار، از توان تشکیل انجمن‌هاى جنبى پوششى براى انجام اقدامات فرهنگى و یا خدمات اجتماعى نیز برخوردار نشدند، به جز معدودى انجمن مشخص ـ همچون انجمن اخوت که با تعلق به دربار و اشاعه افکار صوفیانه پذیرفته شد ـ در بخشى از جامعه اجازه ظهور و فعالیت یافتند. تلاش انجمن‌هاى مزبور در این دوره، جلب‌نظر و به عضویت گرفتن اشخاص صاحب نفوذ دولتى و متمولین بود.
با این وجود اندیشه فعالیت و اقدام از طریق نهادى همچون انجمن، به‌عنوان وسیله‌اى براى پیگیرى اهداف سیاسى، اجتماعى و مانند اینها، بدون رابطه با انجمن‌هاى مخفى، نمى‌توانست در فاصله زمانى کوتاه در اندیشه مردم مطرح و در جامعه شکل گیرد. مشخصاً ایده انجمن و رشد قارچ‌گونه آن در سال‌هاى اولیه مشروطه را مى‌توان حاصل تجربیات مؤسسین بسیارى از این انجمن‌ها از عضویت و فعالیت در انجمن‌هاى مخفى دانست.
همزمان با وقایع اجتماعى که توأم با اعتصابات و بست‌نشینى‌هاى متعدد براى مدت یک سال بود که آخرین مرحله آن، تحصن جمعى از بازرگانان و پیشه‌وران در سفارت انگلیس در تهران و درخواست تشکیل عدالت خانه بود، تا اینکه مظفرالدین شاه با نظر متحصنین موافقت کرد و فرمان حکومت مشروطه را صادر کرد، انجمن‌هایى به صورت آشکار در سراسر کشور ایجاد شد. البته شکل‌گیرى این انجمن‌ها، با شروع انقلاب مشروطه توأم و با فراز و نشیب‌هاى آن دچار التهاب و فراز و نشیب شده‌اند.1
سند زیر حکایت تشکیل یکى از این انجمن‌ها، در سال 134 مى‌باشد، که سردمدار آن ـ دکتر اعلم‌الدوله ثقفى ـ از عوامل سفارت انگلیس در دوران مشروطیت، و رئیس بعدى آن نیز ـ حسن سعد ـ کارمند رسمى سفارت انگلیس بوده است. ـ درخصوص نحوه فعالیت‌هاى این انجمن، اطلاع دقیقى در دست نیست و تنها در کتاب اسناد فراماسونرى در ایران ـ جلد دوم ـ این انجمن، در فصل سیزدهم، تحت‌عنوان: شبکه‌هاى فراماسونرى، انجمن‌ها، دسته‌ها و مراکز گردهمایى، مطرح شده است.
متن این سند چنین است:
شماره : 3496/ت تاریخ : 5 /12 /46
موضوع : انجمن روان پژوهى ایران
انجمن روان پژوهى ایران که 42 سال قبل در تهران تشکیل شده با وجودى که از سال 1322 تاکنون رسمیت یافته مع هذا هنوز در هیچ یک از مجامع دولتى به ثبت نرسیده است.
با توجه به اینکه دکتر اعلم‌الدوله ثقفى مؤسس این جمعیت که از عوامل سفارت انگلیس در تهران در دوران انقلاب مشروطیت بوده. این نکته قابل توجه است که عملیات این انجمن تحت کنترل هیچ یک از سازمانهاى انتظامى نیست. این انجمن شبهاى جمعه و دوشنبه باز است و در آن اعضا آمد و رفت مى‌کنند. سرپرست و رئیس فعلى انجمن مذکور «حسن سعد» کارمند اسبق سفارت انگلیس در تهران، کارمند بانک شاهى و عضو وزارت دارایى است که او هم در اجتماع به عضویت در مجامع سرى انگلیسها شهرت دارد. مرکز مؤسسه مذکور در طبقه سوم اولین پاساژ دست راست لاله‌زار نو (جنب هتل لاله‌زار) واقع شده و مخارج کرایه، نگهدارى، برق، آب، مستخدم و منشى انجمن از (محل خیریه) پرداخت مى‌گردد [!]
نظریه منبع : به نظر مى‌رسد که [در] این انجمن چند عضو مشخص فعالیت سیاسى دارند. انجمن مذکور در سال 134 انتخابات کرده و محمود وحیدالدوله فوت شده، سرهنگ دوست‌محمد معیرى، عطاءاله رومى فوت شده، سرهنگ محمد مظهرى، سرهنگ دکتر سمباط یکیازاریان [و ]حسن سعد به‌عنوان اعضاى مؤسس شناخته شده‌اند ولى هم‌اکنون عضو فعال که دارد و شب مذکور جلسات اداره مى‌کند. حسن سعد سابق‌الذکر است.
توضیحات سند:
پی‌نوشت:1. ر. ک: نهضت مشروطیت ایران، مجموعه مقالات، ج 1، صص 224 ـ 225.