حوزه و تحول‌پذیری
متن سند:
حوزه و تحول‌پذیری
نگاهی به تاریخ فقاهت و حوزه‌های علمیه نمایانگر آن است که اولیای امور در حوزه‌ها همواره سعی داشتند تا همگام با سیر تطور و تحولات تاریخی و علمی گام برداشته و علاوه بر پاسخگویی به شبهات نحله‌ها و فرقه‌های گوناگون، همگام با تغییرات سیاسی اجتماعی زمان به تغییراتی در ساختار خود- بدون عدول از چارچوب کتاب، سنت، اجماع و عقل- دست یازند و در به روز کردن مبانی دینی و به خدمت گرفتن ادبیات و ابزارهای نوین گامهای مؤثری بردارند اما در عین حال نباید از نظر دور داشت که در یک قرن اخیر به دلائلی از جمله جهش علمی و تکنولوژی در جهان غرب و درگیر بودن جهان اسلام و بزرگان حوزه با استعمارگران خارجی و استبدادگران داخلی و راهبری حرکت‌های استقلال طلبانه بزرگان حوزه فرصتی برای رشد و بالندگی ساختار حوزه‌ها نیافتند. البته درگیری با فرقه‌های نوظهور که از سوی بیگانگان ایجاد می‌شد و نیز مبارزه دستگاه پهلوی با روحانیت نیز از دیگر عللی است که نمی‌توان نادیده گرفت. این دلائل عملاً موجب شد تا عامل مؤثر زمان از بزرگان حوزه گرفته شود.
تسلیم شدن در برابر تلقینات سوء در بین برخی از بزرگان که از سوی عناصر نفوذ و عوامل تهاجم به حوزه‌ها شکل می‌گرفت از عوامل دیگری بود که مانع تحولی اساسی در ساختار حوزه‌ها و دستیابی آن‌ها به ابزارها و امکانات نوین در عرصه‌های مختلف شد. اما این بدان معنا نیست که گامی در جهت تحول و تغییر برداشته نشده است.
بزرگانی در حوزه در راستای ایجاد تحول حرکت‌هایی را آغاز کردند. مرحوم آیت‌الله محمد حسین کاشف الغطاء و جمعی از بزرگان دیگر در حوزه نجف با تشکل «جمعیت التحریر الثقافی» مدرسه‌ای را تأسیس کردند که طلاب علاوه بر آموزش دروس حوزوی به فراگیری علوم و دانشهای جدید نیز بپردازند.
مرحوم شیخ محمدرضا مظفر و برخی دیگر از اندیشمندان حوزه نجف مدارسی را تأسیس کردند که در آن‌ها علوم جدید نیز تدریس می‌شد. آن‌ها با این کار حرکتی نوین را آغاز کردند.
شیخ محمدرضا مظفر حتی در بخش ایجاد تحول در نظام تبلیغی حوزه با اهتمام به خدمت گرفتن شیوه‌های جدید در مخاطب شناسی آموزش و شیوه‌های سخنوری و تبلیغ مرکزی را با کلاس‌های درس خاص دایر کرد اما پس از چندی با مخالفت برخی، این کلاس‌ها به تعطیلی انجامید.
مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزۀ علمیۀ قم در راستای به روز کردن ساختار حوزه‌ها در برابر مسایل و شبهات جهانی بر آن شد تا برخی از طلاب با زبان‌های خارجی آشنا شوند که متأسفانه با برخورد برخی مبنی بر قطع کردن وجوهات شرعیۀ مدارسی که در آن به آموزش زبان کفار مشغول می‌شوند از این مسئله صرفنظر کرد1
بسیاری از بزرگان نظریاتی را در بهبود نظامهای گوناگون حوزه خصوصاً نظام آموزشی حوزه ارائه دادند که مورد موافقت قرار نگرفت. یکی از آن‌ها دیدگاههای حاج میرزا جواد ملکی تبریزی عارف بزرگ حوزه در خصوص تخصصی کردن دروس حوزه‌ها بود.
مرجع تقلید شهید آیت‌الله صدر در راستای اصلاح کتب آموزشی گامهایی را برداشت و به نگارش کتب اصولی، فلسفی به روش نوین همت گماشت.
آیت‌الله بروجردی تلاشهای خود را در خصوص تغییر نگرش حوزویان نسبت به مسایل بین‌المللی و تقریب مذاهب جهت داد.
شهید بهشتی در مقطعی از زمان با ایدۀ ساماندهی به حوزه‌ها به آموزش زبان انگلیسی به طلاب پرداخت اما... پس از چندی به تهران هجرت کرد.
مقالات شهید مطهری و شهید بهشتی و بزرگان دیگر در حوزه‌ها در دهه ۵۰ بیانگر دغدغه‌های این دلسوزان در به خدمت گرفتن ابزارهای نوین در حوزه‌ها و بازخوانی و بازبینی ساختار آن‌ها در عصر کنونی است.
شکل‌گیری مدارسی چون مدرسه حقانی و... در قم و حوزه‌های دیگر و روند اصلاحات در سازماندهی و ساماندهی در حوزه‌ها از حرکت کلان و بزرگ به حرکت‌های مدرسه‌ای را می‌توان آغازی بر حرکت به موازات زمان و پیشرفت‌های آن برشمرد. این‌گونه اقدامات همواره مورد تأیید و پشتیبانی حضرت امام خمینی (ره) بود و خود نیز نظریات خاصی در تحول ساختار حوزه‌ها داشت.
توضیحات سند:
. ر.ک: مشکل اساسی در سازمان روحانیت، ص ۱۸۷
امام خمینی (ره) و حوزه‌های علمیه
منبع:
کتاب
بن‌بست -جلد چهارم / مهدی هاشمی رویکرد سیاسی به حوزه علمیه قم صفحه 37