موضوع: مراکز اجتماع طلاب حوزه علمیه قم
تاریخ سند: 1 مهر 1347
موضوع: مراکز اجتماع طلاب حوزه علمیه قم
متن سند:
رونوشت گزارش خبر شماره 2634 – 1 /7 /47موضوع: مراکز اجتماع طلاب حوزه علمیه قم
مراکزی که محل اجتماع طلاب و خواندن درس می‌‌باشد بدین قرار است.
1. مسجد اعظم که در آن شریعتمداری. گلپایگانی. داماد. وحیدی تبریزی1. هاشم ملی[آملی]. علوی مازندرانی تدریس می‌‌نمایند.
2. مسجد موزه که در آن نجفی و داماد تدریس می‌‌نمایند.
3. مدرسه فیضیه که در آن حسین نوری و شیخ محمد علی اراکی2 تدریس می‌‌نمایند.
4. مسجد امام3 که در آن سلطانی طباطبایی4 تدریس می‌‌نمایند.
5. مسجد عشقعلی5 که در آن مرتضی حائری تدریس می‌‌نمایند.
6. مسجد فاطمیه6 که در آن صلواتی و پسندیده 7و ابوالقاسم خزعلی تدریس می‌‌نمایند.
7. بقعه‌های آستانه که درس‌های سیوطی مانند جامع المقدمات و لمعه در آن تدریس می‌‌شود.
8. مدرسه نجفی که در آن فاضل اصفهانی تدریس می‌‌نماید.
نظریه منبع. نظری ندارد.
نظریه رهبر عملیات. مفاد گزارش فوق صحت دارد.
نظریه امنیت داخلی. صحیح است این مراکز اجتماع زیر نظر منابع می‌‌باشد.
اصل در پرونده 161133 بایگانی است.
در پرونده حسین نوری به کلاسه 80698 بایگانی شود.
توضیحات سند:
1. آیت‌الله سیدمحمد وحیدى، فرزند سیدرضى در سال 1296 ﻫ ش در شبستر به دنیا آمد. پس از آموختن خواندن و نوشتن به فراگیرى علوم اسلامى روى آورد. مقدمات و سطوح را در شبستر و تبریز فراگرفت و در سال 1315 به حوزه علمیه قم وارد و مدت هشت سال در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمرى حاضر شد. بنا به امر آیت‌الله حجت در سال 1323 به آذربایجان مراجعت کرد و در شهرستان میاندوآب ساکن شد. وى در سال 1342 مجدداً به قم مراجعت کرد و به تدریس مشغول شد و در ایام تابستان و محرم و صفر به میاندوآب مى‌رفت. ایشان در سال 1343 به منظور ابراز تأسف از تبعید امام خمینى(ره)، تلگرافى خطاب به ایشان به آنکارا مخابره نمود. همچنین به سبب شهادت حاج آقا مصطفى خمینى، تلگراف تسلیتى براى امام خمینى(ره) ارسال نمود. پس از درج مقاله اهانت‌آمیز نسبت به امام خمینى(ره) در 17 دى ماه 1356 و قیام روحانیون و مردم مسلمان قم، نامبرده نیز با ایراد سخنرانى و صدور اعلامیه، همگام با سایر علما و روحانیون در مسیر نهضت اسلامى فعالیت داشت. آیت‌الله وحیدی در سال 1379 دار فانی را وداع گفت.2. آیت‌الله العظمی حاج شیخ محمدعلى اراکى در سال 1273 ﻫ ش، در اراک دیده به جهان گشود. پدرش حاج احمد آقا مشهور به میرزا آقا فراهانى از علماى مشهور آن سامان بود. وى در نوجوانى وارد حوزه علمیه اراک شد. دروس سطح حوزه را نزد آیت‌الله سیدمحمدتقى خوانسارى به خوبى پشت سر گذارد. ایشان سالها در درس آیت‌الله آقانورالدین اراکى و آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى شرکت کرد و از دانش و تقواى آن دو مرجع بزرگ تقلید شیعیان، بهره‌ها برد. آیت‌الله اراکى پس از سالها تحصیل در حوزه علمیه اراک، به دنبال هجرت آیت‌الله حائرى یزدى به قم، وارد حوزه علمیه قم شد و در درس ایشان شرکت کرد. آیت‌الله اراکى در این سالها با امام خمینى(ره) آشنا شد. وى علاقه خاصى به امام خمینى(ره) داشت و از فعالیت‌هاى سیاسى ایشان علیه رژیم پهلوى پشتیبانى مى‌کرد. وى در طول بیش از 35 سال تدریس در حوزه علمیه قم، پیچیده‌ترین مباحث علمى را با گفتارى شیوا و بیانى رسا مطرح مى‌کرد. پس از وفات آیت‌الله سیدمحمدتقى خوانسارى به درخواست شمارى از شاگردان، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. بسیارى از استادان برجسته حوزه علمیه قم سالها از محضر ایشان کسب فیض کرده‌اند. سرانجام آیت‌الله اراکى، مرجع تقلید شیعیان پس از یک قرن تلاش براى هدایت مردم، در سال 1373 به ملکوت اعلى پیوست و پیکرش با تشییع باشکوه مردم قم، در حرم حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) به خاک سپرده شد. آثار برجاى مانده از او عبارتند از: 1ـ حاشیه بر عروۀ‌الوثقى 2ـ شرح عروۀ‌الوثقى 3ـ مناسک حج 4ـ رساله استفتائات 5ـ النکاح و الطلاق 6ـ مقدمه بر کتاب «القرآن و العقل» نوشته آیت‌الله سیدنورالدین اراکى 7ـ تقریرات درس آیت‌الله شیخ محمد سلطان‌العلما 8 ـ تقریرات درس فقه و اصول فقه آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائرى یزدى 9ـ حاشیه بر «دُررالاصول» نوشته آیت‌الله حاج عبدالکریم حائرى یزدى 10ـ تقریرات درس فقه آیت‌الله سیدمحمدتقى خوانسارى 11ـ توضیح المسائل
3. مسجد امام در شهر قم، نزدیک حرم (بین حرم و بازار، در خیابان حضرتی) واقع شده که به صورت ابتدایی توسط احمد بن اسحاق اشعری(ره) به امر حضرت امام حسن عسکری(عج) ساخته گردید. بدیهی است که سال‌های بعد به توسعه و تعمیرات و بازسازی‌های جدید آن، پرداخته شد. در دوران صفویه و قاجاریه تغییرات و اضافات در آن شده است و توسط مرحوم آیت‌الله میرزا ابوالفضل زاهدی (ره) قسمت سرداب و مسجد بالای سرداب به طور کلی عوض شده و به صورت جالب و نوینی درآمده است.
4. آیت‌الله سید محمد باقر طباطبایی سلطانی، فرزند مرحوم حاج سیدعلی اصغر در سال 1288 ﻫ ش در شهرستان بروجرد متولد شد. تحصیلات عالیه خویش را در نجف اشرف به پایان برد و سپس به قم هجرت کرد. وی دارای تألیفاتی به زبان‌های فارسی و عربی است که از آن جمله می‌‌توان رساله‌ای در استصحاب و رساله‌ای در شرح منظومه(تنکابنی)، رساله‌ای در خیارات و رساله‌ای در ادبیات فارسی را نام برد. وی از مدرسین برجستۀ حوزه علمیه قم و از نزدیکان مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی و داماد مرحوم آیت‌الله العظمی صدرالدین صدر بود. پس از پیروزی انقلاب از حوزه انتخابیه لرستان به نمایندگی مجلس خبرگان بررسی قانون اساسی انتخاب شد، ایشان در سال 1376 در سن 88سالگی رحلت نمود.
5. مسجد عشقعلی از بناهای قدیمی است و ظاهراً در دوره شاهان صفوی ساخته شده و در اوایل خیابان چهارمردان قم قرار دارد. وجه نام‌گذاری این مسجد به «عشقعلی» معلوم نیست. در نقلی گفته می‌‌شود این نام، به خاطر آن است که نام بانی آن عشقعلی بوده و در نقلی دیگر، ساخت آن، به عشقِ علی علیه السلام نسبت داده می‌‌شود و یا اینکه این مسجد به وسیله اهل خانقاه اداره می‌‌شده است.
6. مسجد فاطمیه (مسجد خانم) قم، از مساجد معروف قم است که در نزدیکى گذرخان، به همت یک خانم خیرخواه به نام بانو همایون رخدار، با آب انبار بزرگ و فرش‌هاى زیبا و تشکیلاتى منظم بنیاد گردیده است. از مزایاى این مسجد کتابخانه‌اى است که به همت متصدى مسجد بنیان گردیده و مورد استفاده شاگردان مکتب حضرت جعفر بن محمد(ع) مى‌باشد. مقبره آن خانم محترمه، در اطاق مخصوصى در کنار مسجد قرار دارد. در حال حاضر در این مسجد علاوه بر اقامه نماز، تدریس علوم دینى نیز صورت مى‌گیرد.
7. آیت‌الله سیدمرتضى پسندیده، فرزند سیدمصطفى خمینى و برادر بزرگ امام خمینى(ره) در 17 شوال 1313 ق برابر با 1274 ش در شهرستان خمین متولد گردید. پس از طى مقدمات، در سال 1327 عازم اصفهان شد و نزد بزرگانى چون حاج آقا رحیم ارباب، شیخ على یزدى، سید على نجف‌آبادى و آیت‌الله خاتون‌آبادى تلمذ نمود و پس از پایان دوره سطح و خارج فقه و اصول، به خمین مراجعت کرد و ضمن اقامه نماز جماعت، به تدریس فقه، اصول، منطق، کلام و ادبیات پرداخت که از جمله شاگردان وى حضرت امام خمینى(ره) بود. در دوران سلطنت رضاشاه به دلیل مخالفت با قانون لباس متحدالشکل مورد غضب حکومت و مأموران رژیم قرار گرفت. به هنگام اشغال ایران توسط نیروهاى متفقین در جنگ جهانى دوم، به اتهام جلوگیرى از تأمین نان و ارزاق براى نیروهاى اشغالگر، محکوم به تبعید شد. در جریان مبارزات ملى شدن نفت از این نهضت پشتیبانى کرد و با سران و رهبران نهضت ارتباط داشت. در روز قیام 15 خرداد 1342 با سخنرانى پرشورى در میدان مرکزى شهر خمین، حمایت خود را از حضرت امام و اهداف نهضت اسلامى ابراز داشت و در اعتراض به بازداشت حضرت امام، به همراه جمعى از روحانیون، به تهران سفر نمود. پس از تبعید حضرت امام، فعالیت‌هاى او همواره تحت کنترل مأموران ساواک قرار داشت. پس از مدتى به قم مهاجرت کرد و به عنوان وکیل تام الاختیار حضرت امام در اخذ سهم امام و پرداخت شهریه طلاب و حمایت از روحانیون مبارز مجاهدت کرد، تا سرانجام به خمین تبعید گردید، اما پس از چندى به قم بازگشت و سپس به جرم شرکت در مجالس سوگوارى در منزل امام بازداشت و مجدداً به خمین تبعید شد. با اوج‌گیرى انقلاب اسلامى در خرداد 1357 به سه سال تبعید در انارک یزد محکوم گردید و در پى بى‌اعتنایى به این حکم و بازگشت به قم، حکم تبعید وى به داران فریدن صادر شد. پس از پیروزى انقلاب اسلامى به رغم موقعیت ویژه‌اى که از جهت علمى و سابقه مبارزه داشت، همچون گذشته وکالت حضرت امام(ره) در امور شرعى را بر هر عنوان و سمتى ترجیح داد و سر انجام در آبان 1375 به دیار باقى شتافت.
ر.ک: یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیت‌الله سید مرتضی پسندیده، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی