گزارش
تاریخ سند: 8 اردیبهشت 1336
گزارش
متن سند:
گزارش13360208
۸ اردیبهشت ماه/۳۶
یکی از بستگان الهیار صالح1 از قول نامبرده می‌گفت علت اساسی تغییر حکومت آقای علاء و زمامداری آقای دکتر اقبال اولاً اقدام دولت ایشان به انعقاد قراردادی با شرکت نفت ایتالیائی جهت بهره‌برداری از نفت قم به نسبت 075 /0 سود برای ایران بود که در صورت انعقاد و اجرای این قرارداد وضع کارتل‌های نفتی جهان و بازار فروش نفت آمریکا متزلزل و مواجه با شکست می‌شده و دیگر عدم رضایت مقامات امریکائی از چند نفر از اعضای کابینه و رواج سوءاستفاده و رشوه‌خواری‌ها در دستگاه‌های دولتی و همچنین فشار دولت آقای علاء به حزب ایران و جلوگیری از فعالیت حزب مذکور و غیر قانونی اعلام نمودن آن بوده است و عنوان کردن تشکیل احزاب از طرف دولت فعلی و اشاره مقام شامخ سلطنت به این موضوع بر اثر علاقه و اصرار مقامات آمریکائی صورت گرفته است زیرا اعلیحضرت همایون شاهنشاه با توجه به وضع فرهنگ کشور و سطح معلومات و طرز فکر مردم و تجربیات گذشته تشکیل احزاب و حرکت‌های حزبی را در ایران زود می‌دانند. الهیار صالح عقیده دارد در صورتی که قبل از شروع فعالیت حزب اقلیت و یا احزاب دیگر بخواهد به فعالیت حزبی بپردازد با توجه به جریانات گذشته مطمئناً مواجه با عکس‌العمل شدید مخالفین و ایجاد سروصدا خواهد شد و فعلاً مترصد است تا چندی پس از رسمیت یافتن حزب اقلیت یا اکثریت فعالیت‌های حزبی را شروع کنند. منبع موثق ارزش خبر تائید شده.
توضیحات سند:
١- الهیار صالح: الهیار صالح در سال ۱۲۷۰ هـ.ش در کاشان متولد شد او در دانشگاه آمریکائی تهران تحصیل کرد. در سال ۱۲۹۷ مترجم سفارت آمریکا در ایران بود. در سال ۱۳۰۷ زمان رضاشاه بازپرس تهران شد و در وزارت دادگستری مشغول بود. در سال ۱۳۱۲ رئیس انحصارات وزارت دارائی شد و ۱۳۱۴ قائم مقام مدیر کل گمرکات گردید و در سال ۱۳۱۶ به سمت ریاست کل وزارتخانه اقتصاد و دارائی رسید و متعاقب آن در یک هیئت اقتصادی به مسکو رفت. در مرداد ۱۳۸۹ وی به عنوان رئیس یک هیئت نمایندگی برای مذاکره دو جانبه به آمریکا رفت و مقامات آمریکا وی را فردی ملایم برای مذاکره می‌دانستند در بهمن ۱۳۲۰ وی وزیر دارائی کابینه قوام شد و در همان سال به ریاست هیئت مدیره بانک رهنی ایران منصوب شد و ماه بعد به عنوان نماینده بازرگانی ایران به هند رفت صالح در سال ۱۳۲۳ وزیر دادگستری کابینه ساعد شد در دولت امینی هم در همین پست بود. مقامات امریکائی او را کاملاً متبحر در امور اقتصادی و حقوقی و یک مدیر لایق و یک دوست خوب برای ایالات متحده امریکا تشخیص دادند. در سال ۱۳۲۴ صالح وزیر مشاور و وزیر کشور کابینه حکیمی و در کابینه ائتلافی قوام وزیر دادگستری بود او در سال ۱۳۷۹ از کاشان به نمایندگی مجلس انتخاب شد و به گروه نمایندگان مجلس که مصمم به ملی کردن صنعت نفت بودند پیوست. او به عنوان رئیس کمیسیون مشترک مجلس برای ملی کردن نفت همراه دکتر مصدق به سازمان ملل رفت در این دوره وی ضد غرب و مخالف با حضور مشاورین خارجی در ایران شناخته شد. در سال ۱۳۳۱ سفیر ایالات متحده در ایران وی را بی‌ثبات و فاقد قدرت قضاوت توصیف کرد. بعد از کودتای ۱۳۳۲ او ظاهراً متقاعد شده بود که آزادی سیاسی و پیشرفت اقتصادی در ایران بستگی به حمایت آمریکا دارد و مواضع خود را تغییر داده و در دی ماه ۱۳۳۵ از دکترین ایزنهاور و همچنین از پیمان بغداد حمایت کرد. یک چنین پذیرش علنی مشتاقانه‌ای از سیاست آمریکا، امریکا رابار دیگر به حمایت از صالح واداشت. «اسناد لانه جاسوسی، احزاب سیاسی در ایران، ص ۲۵۶»