تاریخ سند: 27 دی 1357
متن سند:
گزارش حادثه 27 /10 /1357 شهرستان اهواز گزارش زیر بر اساس تحقیقات و مشاهدات عینی امضاءکنندگان زیر تنظیم گردیده است.با تمام مجروحینی که در بیمارستان بوده اند مصاحبه بعمل آمده و اتومبیلها و مغازه ها و اماکن سوخته شده مورد معاینه قرار گرفته اند جریان واقعه باین شرح است که : پس از خروج شاه از ایران در تاریخ 26 /10 /1357، فرمانداری نظامی اهواز در ساعات منع عبور شبانه اقدام به برداشتن چهار مجسمه شاه و پدرش در نقاط زیر مینمایند : میدان مجسمه، میدان راه آهن، جلوی دانشگاه جندی شاپور، میدان لشکر و مجسمه نیم تنه واقع در باغ ملی.
شهر از صبح زود روز 27 /10 /1357 از تمام نیروهای انتظامی اعم از پلیس و فرمانداری نظامی تخلیه شده بود.
دانشگاه جندی شاپور بمناسبت بازگشائی دانشگاه از مردم اهواز دعوت بعمل آورده بود که در ساعت 10 صبح در سالن دانشکده تربیت بدنی حاضر شوند و از طرف دیگر در حسینیه اعظم در مرکز شهر نیز طبق معمول روزانه از ساعت ده صبح مجلس وعظ برقرار بوده است.
بقرار تحقیقات انجام شده تعدادی از نیروهای فرمانداری نظامی پس از سخنرانی که استاندار خوزستان انجام داده است تحریک شده و بطرف شهر حرکت میکنند و در چهار دسته راهی شهر میشوند عده ای بطرف جنوب غربی (کمپلو) میروند و دسته ای بطرف دانشگاه جندی شاپور عزیمت مینمایند و گروهی دیگر بمرکز شهر و اطراف حسینیه اعظم حرکت و یک اکیپ نیز بطرف جنوب شرقی (خیابان زند و غضنفری) میروند.
گروههای اعزامی در سر راه خود ضمن تیراندازی هوائی و زمینی هر چه در سر راه خود می یابند بآتش کشیده و تخریب مینمایند بشرحی که ذیلاً خواهد آمد : 1ـ گروهی که بطرف دانشگاه جندی شاپور حرکت کرده اند پس از عبور از امانیه حدود ساعت 11 صبح به دانشگاه میرسند و با کمک گارد دانشگاه شروع بآتش زدن اتومبیلهای پارک شده مدعوین میکنند و در محوطه بیرونی دانشگاه 19 اتومبیل را به آتش میکشند از جمله اتومبیل آقای داعی پور عضو جمعیت حقوقدانان و شیشه بقیه اتومبیلها را شکسته و به بدنه آنها نیز با چماق و گلوله تفنگ و مسلسل صدمه وارد میکنند.
قابل توجه است که تعدادی از این اتومبیلها که بآتش کشیده شده اند جلوی پاسگاه گارد دانشگاه پارک بوده و بنا باظهار شاهدان عینی بعضی از آنها وسیله مأمورین گارد آتش زده شده اند سپس چند نفر با پرتاب گاز اشک آور و تیراندازی هوائی و زمینی بداخل دانشگاه هجوم میآورند و به پنجاه هزار نفر مردمی که برای استماع سخنرانی مراسم بازگشائی دانشگاه (که رادیوی دولتی هم آنرا توصیه و تبلیغ کرده است) آمده بودند و اغلب با زن و فرزند همراه بوده و بآرامی قصد خروج را داشته اند حمله و با تیراندازی و ایجاد رعب و وحشت بتعقیب آنها پرداخته و آنها را بداخل دانشگاه فراری میدهند مردم اتومبیلهای خود را در خیابانهای دانشگاه رها میسازند عده ای بطرف رفیش آباد و لشگرآباد (محلی است نزدیک دانشگاه) رفته و از جمله آقای دادستان شهرستان و آقای دادیار استان و یکی از وکلاء اهالی غیور عرب زبان قسمتی از نرده و دیوار دانشگاه را تخریب و به نجات آنها اقدام و سپس با توجه باینکه تیراندازی شدیدا ادامه داشت آنها را بمنازل خود پناه میدهند گروهی دیگر بکوی استادان وارد و بمنزل استادان و گروهی بطرف رود کارون رفته و با قایق به آن طرف آب میروند و عده ای دیگر بطرف کوی گلستان (منازل کارمندان سازمان آب و برق خوزستان) پناه میبرند پس از حمله نظامیان و اوباش چماق بدست و مأمورین گارد دانشگاه بداخل دانشگاه ده اتومبیل را به آتش کشیده و بقیه را که پارک بوده اند بدون استثناء خرد مینمایند و سپس بسالن تربیت بدنی (محل سخنرانی) هجوم برده و شیشه های آنرا می شکنند و بعد از آن باتفاق مأمورین گارد به محوطه کوی استادان حمله و با پرتاب گاز اشک آور و تیراندازی هوائی دو اتومبیل متعلق به استادان را که در پارکینگ بوده خرد مینمایند در این جلسه عده ای کشته و زخمی میشوند.
2ـ گروهی که بمرکز شهر و حسینیه اعظم رفته اند ابتدا در راه خود بهمان شیوه گروه اول رفتار میکنند و چند اتومبیل را سر راه خود با تانک له میکنند و پس از مجروح کردن عده ای بشهرداری اهواز که ساختمان استانداری به آن متصل است وارد و با تهدید اسلحه عده ای از کارگران زحمتکش شهرداری را که مشغول گرفتن حقوق بوده سوار کامیونهای ارتشی نموده و نیز دو نفر معاونین شهرداری آقای مهندس پیدایش و آقای مستوفی را با چند نفر کارمند سوار کرده و جاوید شاه گویان در حالی که همه چیز را بآتش میکشیده اند وارد میدان مجسمه شده و شروع بغارت و آتش کشیدن کلیه مغازه های مسیر خود در میدان مجسمه، خیابان شاهپور، خیابان پهلوی، خیابان 24 متری، خیابان نادری و خیابانهای فرعی آن مینمایند و در این مسیر از حمایت عده ای اراذل و اوباش چماق بدست و نیز تعدادی از افسران و مأموران شهربانی که شاهدان عینی آنها را دیده اند برخوردار بوده اند در این مسیر تعدادی مجروح و مقتول میگردند در جلوی حسینیه اعظم که گروه کثیری از مردم مشغول استماع سخنرانی آقای پیشوائی بوده اند بروی مردم یراندازی کرده و چند نفر در جلوی حسینیه مجروح و مقتول میگردند و حدود سه هزار نفر زن و مرد را داخل حسینیه محاصره مینماید از داخل حسینیه تقاضای آمبولانس از مرکز اورژانس رازی میشود که بنا بگفته آقای دکتر مدنی رئیس شبکه رازی چند آمبولانس بلافاصله اعزام میگردند و حتی یک آمبولانس را اشغال و از داخل آن بسوی مردم تیراندازی میکنند بعضی مجروحینی که با آنها مذاکره شده مجروح شدن خود را ساعت 5 بعدازظهر در این محل ذکر کرده اند.
3ـ گروه سوم با همان شیوه دو گروه دیگر بطرف باغ شیخ و خیابان غضنفری (جنوب شرقی شهر که پر جمعیت است) رفته و با تانک از روی دو اتومبیل در خیابان گشتاسب و در خیابان غضنفری از روی 11 اتومبیل که در کنار خیابان و جلوی منازل پارک بوده اند با تانک عبور مینمایند در تمام مدت تیراندازی ادامه داشته و در این محل نیز عده ای کشته و مجروح میشوند لازم به یادآوری است در این منطقه مأمورین پاسگاه ژاندارمری پل سوم با همکاری عده ای از اراذل و اوباش محله بدنام منطقه اهواز (کوی آشنا) اعم از زن و مرد و شخصی بنام حمید رهنما که در فلکه شیرها پمپ بنزینی دارد با دیگر ارتشیان همراهی می کنند و بغارت اموال و آتش زدن آن و قتل و جرح اقدام مینمایند.
این عده به گاراژ میهن حمله و عده ای را با زور و تهدید سوار کامیونهای ژاندارمری نموده و جاوید شاه گویان باتفاق حمید رهنما که با مسلسل در اتومبیل کامارو خود نشسته بوده به کارگران پمپ بنزین شماره 5 متعلق به شرکت ملی نفت ایران و اداره پخش حمله و یکی از افراد گارد بنام رضائی را با قنداق تفنگ مجروح مینمایند.
4ـ گروه دیگر که بطرف کمپلو رفته بوده نیز همان عملیات از قبل تعیین شده را انجام و سه دستگاه اتومبیل را آتش زده و له مینمایند و سپس به مغازه ها و منازل افراد با تانک حمله میکنند از جمله منزل آقای حاج عبداله ضرغام پور در خیابان مشرف با تانک تخریب میگردد و نیز تعدادی مغازه و گاراژ و غذاخوری (سالن غذاخوری مقدم کاملاً تخریب شده است) و قصابی و غیره را غارت و تخریب مینمایند در این منطقه نیز مأمورین مردم را وادار به شعار گفتن بنفع شاه میکنند و هر کس اطاعت نکند خودش مجروح و اتومبیلش خرد میگردید.
با توجه به مراتب فوق استنباط ما چنین است که این برنامه از قبل تنظیم گردیده و از نوع برنامه هائی است که در دیگر شهرهای ایران مانند کرمان، کرمانشاه، نهاوند و غیره پیاده شده است و این اظهار استاندار خوزستان که عده ای از مردم به سربازان و درجه داران حمله کرده اند و آنها را خشمگین ساخته اند و کنترل از دست آنها خارج شده است صحیح نیست زیرا اولاً نه تنها در روز 27 /10 /1357 هیچگونه حمله و یا توهینی از طرف مردم بمأمورین انتظامی و ارتش صورت نگرفته بلکه بگواهی عده زیادی از شاهدان عینی تا ساعت 10 صبح در دست هر یک از سربازان یک شاخه گل میخک بود که از طرف مردم به آنها تقدیم شده بود و حتی در چند مورد مردم به بالای تانکهای مستقر در امانیه نزدیک استانداری رفته و دسته گلی بالای آن گذاشته بودند و شهر و مردم غرق در سرور و شادی بودند و کوچکترین نشانه ای از خشم و غضب در آنها مشهود نبوده است و ثانیا همین عملیات عینا در شهرهای دزفول و مسجد سلیمان در همان روز انجام گردیده و شکل تخریب و کشتار یکی است و ثانیا تخلیه شهر از نیروهای فرمانداری نظامی و همکاری نزدیک و کشتار یکی است و ثالثا تخلیه شهر از نیروهای فرمانداری نظامی و همکاری نزدیک بین ژاندارمری و شهربانی در روز یاد شده گواه بر این است که این عملیات از قبل پیش بینی شده و با اطلاع کلیه مسئولین به مرحله اجرا در آمده است رابعا پرواز چند هلی کوپتر نشانه ای بر کنترل عملیات وسیله مقامات بوده است خامسا عملیات تا ساعت هفت بعدازظهر ادامه داشته است.
1 اینک بعضی از مغازه ها و اماکنی که تخریب گردیده و بآتش کشیده شده و مشاهده گردیده است و نیز اسامی مجروحین و مقتولین حادثه با ذکر بیمارستانی که در آن بستری بوده اند.
تعدادی از مغازه هائی که مورد خسارت و تخریب قرار گرفته اند 1ـ مغازه حاج فتحی نقاش کاملاً تخریب شده است کمپلو 2ـ مغازه شیشه فروشی آقا تقی کاملاً تخریب شده است، کمپلو 3ـ سالن غذاخوری مقدم کاملاً تخریب شده است کمپلو 4ـ منزل حاج عبداله ضرغام پور کاملاً تخریب شده است کمپلو 5ـ گاراژ سوسنگرد و هشت دستگاه مینی بوس واقع در آن که عکس آیت اله خمینی را داشته اند تخریب شده.
6ـ قصابی حسین قصاب در خیابان ارفع تخریب و غارت گوشتها 7ـ سوپر مرغ در خیابان ارفع 8ـ چلوکبابی علی صالحی ـ بعد از پل سفید (پل معلق) 9ـ کالای خانه متعلق به آقای سجادی بعد از پل سفید (پل معلق) 10ـ مغازه لوازم منزل مربوط به آقای تقوی بعد از پل سفید (پل معلق) 11ـ مغازه منزل موسویان (بزرگترین مغازه و بکلی سوخته و خراب شده است خسارت فوق العاده زیاد است.) 12ـ مغازه محمدزاده (لوازم منزل) تخریب شده 13ـ بانک صنایع ایران تخریب شده 14ـ مغازه سلمانی ونوس تخریب شده 15ـ مغازه اغذیه فروشی (کباب استانبولی) بکلی تخریب شده 16ـ مغازه قمشی خوزستان گاز تخریب و غارت شده 17ـ مغازه کفش ملی تخریب و غارت شده 18ـ مغازه مطبوعات بین المللی تخریب و غارت شده 19ـ مغازه عرب زاده تخریب و غارت شده 20ـ مغازه ساعت فروشی تخریب شده اشیاء درون ویترین غارت شده 21ـ مغازه قمشی (حاج محمدعلی) نمایندگی جنرال موتور تخریب و غارت شده 22ـ مغازه بهروز 23ـ کفش و کیف نادری تخریب و خسارت 24ـ مغازه لامل (لوازم پزشکی) تخریب شده 25ـ مغازه گنجینه استیل تخریب (اشیاء درون ویترینها غارت شده) 26ـ مغازه فروشگاه بزرگ نادری تخریب شده 27ـ لوازم یدکی پیکان متعلق به وهاب قاطع تخریب 28ـ گلفروشی نادری تخریب و ضایع نمودن گلها 29ـ نایس همبرگر تخریب و غارت 30ـ پوشاک پامچال تخریب و اشیاء درون ویترین ربوده شده 31ـ [ناخوانا] تخریب 32ـ زرگری برکات تخریب 33ـ ایران لوستر تخریب 34ـ فروشگاه منسوجات پروین تخریب 35ـ منسوجات مقدم تخریب 36ـ بنگاه داروئی وکیلی تخریب 37ـ اغذیه فروشی نبش سی متری غارت و تخریب 38ـ اغذیه جاتاناگا تخریب و غارت 39ـ مولن موکت تخریب و غارت 40ـ موکت فروشی شماسی تخریب شده 41ـ خوزستان ابزار تخریب 42ـ فروشگاه علیزاده تخریب 43ـ باغی تخریب 44ـ جنرال ابزار تخریب 45ـ رستوران اسب سفید تخریب و غارت 46ـ فروشگاه پاپن تخریب 47ـ کتابفروشی فجر تخریب و غارت مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان شماره 1 جندی شاپور 1ـ منصور کرد زنگنه ران 2ـ جمشید محمدیان دست 3ـ عبدالزهرا عزیزی پا 4ـ قدرت زبیدی [پا] 5ـ عزیزاله طالبی قدام تحتانی خیابان پهلوی 6ـ الیاس محمدی 17 ساله ساق پا شاهپور 7ـ عبدالحسین باوی شکم حصیرآباد 8ـ محمدرضا محمدی 18 ساله گردن و سینه جلوی دانشگاه 9ـ حسن حیدری 17 ساله ناحیه لگن سی متری ـ نادری 10ـ غلامرضا عبدالرسولی 22 سا ستون فقرات کمپلو ـ از پشت باو تیراندازی شده است.
11ـ اکبر راکی ناحیه شکم کمپلو ـ نزدیک راهنمائی 12ـ یوسف جعفری کتف 13ـ غلامرضا درویش زاده ران 14ـ جمشید ایتی جراحت مختصر 15ـ محمدحسن کشمیری جراحت مختصر 16ـ محمدرضا بیات 14 ساله ـ باسن ـ فرزند یکی از کارکنان بیمارستان و داخل بیمارستان تیر خورده است.
17ـ خانم صغری بروفه ـ دست ـ کارمند بیمارستان و داخل بیمارستان مجروح شده 18ـ رضا بروفه (شوهر خانم صغری) کارمند بیمارستان و داخل بیمارستان مجروح شده مجروحین حادثه 27 /10 /1357 ـ بیمارستان شماره 2 جندی شاپور 1ـ خانم ناهید اخوان از پیشانی وارد و از گردن خارج شده است.
2ـ کریم شریفی 14 ساله از عضله فک وارد و از وسط دو ابرو خارج شده است ـ کمپلو 3ـ بهرام حیدری 20 ساله بازوی راست خیابان سیروس 4ـ اسماعیل صالح وندی 18 ساله ران 5 ـ حسین صادقی 21 ساله سینه جلوی دانشگاه 6ـ یاراله بنی طرف بازوی چپ کمپلو ـ راهنمائی 7ـ خانم خانی هویزانی (ایران) ران لشکرآباد ـ درب منزلش 8ـ خانم سواعدی ران 9ـ پسر بچه 5 ساله بنام نگراوی پا لشکرآباد 10ـ زهرا سعیداوی مرخص شده بود لشکرآباد 11ـ هله عقیلی مرخص شده بود لشکرآباد 12ـ حسن سالمی مرخص شده بود لشکرآباد 13ـ عبدالحسین حردانی خیاط مرخص شده بود لشکرآباد 14ـ ذبیح زاهکی مرخص شده بود لشکرآباد 15ـ محمدرضا رفیعی مرخص شده بود لشکرآباد 16ـ حمید لیسی مرخص شده بود لشکرآباد 17ـ خرمی مرخص شده بود لشکرآباد مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان کوروش 1ـ رمضان محبی 11 ساله ران سی متری ساعت 12 2ـ بهروز مثنوی بازو تقاطع بهار و زاهدی ساعت 21 12 گلوله پس از مجروح کردن بازوی نامبرده از بدن او خارج و به سر رحیم قنواتی که در کنار او بوده برخورد و او را می کشد.
3ـ غلامرضا رضائی ناصری ران احمدی نبش دارا ساعت 21 5 4ـ نعمت اله بدیعی مرخص شده بود 5ـ علی کریمی مرخص شده بود 6ـ شاهرخی مرخص شده بود 7ـ سیدمجتبی دهکردی شکم بین کاوه و زاهدی ساعت3011 8ـ شاهرخ مژدهی 18 ساله فکین زاهدی 30 /1 9ـ هدایت 18 ساله پاشنه پا اول نادری 5 10ـ مهراب نیک سهرابی ران سی متری منتظر تاکسی بوده است 11ـ منصور شمالی نسب سر (با چماق) سی متری ساعت 30 /2 12ـ نعمت ربیعی درگاه گردن حافظ 30 /4 13ـ قربانعلی طالبی مرخص شده بود 14ـ باقر مسعودی مرخص شده بود مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان رازی 1ـ فرج اله رحمتی مرخص شده بود 2ـ دوشیزه ابراهیمی 8 ساله مرخص شده بود 3ـ مصطفی دهقان مرخص شده بود 4ـ نصراله نظافت ساق پای چپ حسینیه اعظم ساعت 5 بعدازظهر 5ـ محمد صادق صباغی نبش زاهدی ساعت 30 /4 بعدازظهر 6ـ احمد خسروی وسیله سربازان با چاقو مجروح شده است در دکان نانوائی 30 /11 صبح مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان سینا 1ـ بیگم جان جعفری ران راست خیابان زند 2ـ غلام پاریاب کتف خیابان زند 3ـ امیر حسین احمدی شکم خیابان زند داخل منزل این دو برادرند و بعد از مشاهده مأمورین وارد منزل شده اند که بدرب منزل تیراندازی و هر دو مجروح شده اند.
مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان شیر و خورشید 1ـ جواد گلشن زاده ساعد راست 2ـ موسی چمن آور وسیله چماق مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان پارس 1ـ محمد کاظم یادگار مرخص شده بود 2ـ محمود مینائی مرخص شده بود 3ـ مهدی راسخ 19 ساله در حالی که سوار دوچرخه بوده از ناحیه هر دو پا در خیابان نادری مجروح شده.
4ـ احمد بهرامی 32 ساله پای راست خیابان خسروی 5ـ داود فیلی مرخص شده بود 6ـ سعید نورائی 15 ساله پای چپ از روی نفربر ارتشی باز نبش خیابان خاقانی تیراندازی شده است.
7ـ مصطفی توکلی زاده 8ـ بهزاد کمین زاده مجروحین حادثه 27 /10 /1357 بیمارستان شرکت نفت 1ـ آقای راشدی کارمند اداره تعمیرات فوت شدگان حادثه 27 /10 /1357 چهارشنبه ـ اهواز 1ـ ابراهیم درویشی اول لشگرآباد ـ به بیمارستان نرسیده است 2ـ هوشنگ خوانساری بازار هنگام پخش عکس آقای خمینی از داخل فولکس بیمارستان کوروش 3ـ عظیم ذاکرزاده خیابان مسجدی نبش سعید جلوی منزل2
توضیحات سند:
1ـ گزارش مشابه و شاید کاملتر را در کتاب خوزستان همگام با انقلاب می توانید بخوانید.در آنجا و در پایان چنین آمده است: «ناامنی و اضطراب تمام سطح شهر را فرا گرفته بود.
عده ای از مردم برای نجات جان خود از مهلکه با قایق های کوچک به جزایر کارون و روستاهای نزدیک پناهنده شده بودند و عده ای دیگر نیز خود را به شهرهای نزدیک رسانیده بودند، اما در جاده های خارج شهر نیز مسافران در امان نبودند و مامورین نظامی با زور اسلحه رانندگان را مجبور به الصاق عکس شاه روی شیشه اتومبیلهای خود می نمودند آمبولانسها مرتب در حال رفت و آمد بودند.
عده زیادی از مردم برای اهدای خون و امدادگری در بیمارستان اجتماع کرده بودند.
شهر وضع ناهنجاری را به خود گرفته بود، خرابی و دود و آتش منظره رقت باری را به وجود آورده بود.
آن شب اهواز زیر رگبار مسلسلها و ضجه زنجیر تانکها و فریادهای جاوید شاه بیدار ماند.
» (صص 133 تا 144) 2-متأسفانه صفحه آخر این گزارش در دست نیست.
روزنامه کیهان از قول کریم لاهیجی سخنگوی جمعیت حقوقدانان تعداد شهدای اهواز را حداقل 17 شهید و مجروحین را 63 تن یاد کرد.
«این ارقام حداقل تلفات را نشان می دهد.
همچنین بیش از 200 اتومبیل به وسیله تانک در هم کوبیده شده و تعداد زیادی از منازل و مغازه ها به آتش کشیده شده اند.
» (ش 10616، ص 2)