علیخان قشقایی را مسموم یا... معدوم سازد
علیخان قشقایی را مسموم یا... معدوم سازد
متن سند:
علیخان قشقایی را مسموم یا... معدوم سازدکودتای انگلیسی سوم اسفند سال 1299ش و برکشیدن رضاخان میرپنج و تقویت دیکتاتوری‌ها و حمایت از جنایت‌های او، حکومتی سراسر رعب و وحشت ایجاد کرد که به مدت دو دهه ادامه داشت.
در این مدت، حداقل آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، زیر چکمه‌های دیکتاتوری رضاخانی از بین رفت. مطبوعات و احزاب نیم بند سیاسی تعطیل شد و صدای پای حاکمان نظامی، بر دل و جان مردم ایران، جو رعب و وحشت حاکم کرد. دو دهه‌ی آغازین حکومت پهلوی، برای ایرانیان دوره‌ای بس جانکاه و اختناق‌آمیز بود و چنان عرصه بر آنها تنگ شد که کمترین آزادی عمل برای فعالیت‌های روز‌مره‌ی خود نداشتند و حتی از برپایی فریضه‌‌های دینی نیز منع شدند. کشف حجاب شد و با زنان محجبه، برخوردهای به شدت قهرآمیز صورت گرفت و به اجبار، چادر و چارقد از سرِ آنها برداشته شد؛ به گونه‌ای که زنان و دختران متدین، به دلیل ترس از برخورد آژان‌های رضاخان، در خانه‌ها محبوس شدند. علماء و روحانیون و فعالان سیاسی، از اظهار عقیده و بیان نظرات اصلاحی و سازنده منع و در صورت اظهار نظر، در گوشه‌های زندان گرفتار مرارت و شکنجه‌های وحشیانه‌ی عمّال رضاخان می‌شدند.
دوره‌ی 2 ساله‌ی حاکمیت رضاخان، مقطع زمامداری بلامنازع نظامیان و چکمه‌پوشان او بود و آنها تمام امور حساس را در یَد قدرت خود داشتند و فرمانبران بی‌چون و چرا و گوش و زبان‌بسته‌ی ارباب و فرماندهی خود یعنی رضاشاه، که خود مجری طرح و برنامه‌ی بیگانگان بود، شدند. در این شرایط، طمّاعی رضاخان و تعداد زیادی از فرماندهان نظامی و سران حکومتی و تلاش برای ثروت‌اندوزی هر چه بیشتر، به چپاول آشکار اموال مردم و بیت‌المال منجر شد.
دیکتاتوریِ رضاخان، چتر خود را به دورترین مناطق و ایالات ایران گسترد و جایی نبود که از ظلم و بیداد او در امان مانده باشد؛ به همین علت است که گفته‌اند: این شاه قسی‌القلب و مستبد، ایران را به زندانی به وسعت تمام ایران تبدیل کرد و کسی از تعدی و زورگویی و ظلم او مصون نبود.
یکی از اقدامات رضاخان، که تحت عناوین و برنامه‌ها و سیاست‌های مختلف صورت گرفت، تخت قاپو کردن عشایر ایران بود؛ اقدامی که انجام آن، جامعه سنتی ایران را دچار تغییر و تحول ویرانگری کرد که بعد از گذشت ده‌ها سال، هنوز قابل جبران نیست. این فشار و استبداد، نه تنها مخالفان، که خدمتگزاران و حامیان او را نیز در برگرفت. روحیه مالیخولیایی رضاخان به نحوی بود که به نزدیک ترین و وفادارترین فرمانده‌هان نظامی و کارگردانان سیاسی خود نیز رحم نکرد و به بهانه‌های واهی و غیرواهی، تعدادی از آنان را پس از چندی به دیار مرگ رهسپار کرد.
عالمان بزرگ و مبارزی همچون آیت‌الله سیدحسن مدرس را پس از سالها تبعید، حبس و محدودیت، به شهادت رساند. برخی از فرمانده‌هان نظامی را زندانی و تحت شکنجه قرار داد. وزرایی چون سردار اسعد بختیاری، که همراه و همپیمان او بود را در زندان کشت. عبدالحسین تیمورتاش را که سالها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کارگزاران و در مقام وزارت دربار به او خدمت کرده بود، به فجیع‌ترین وجه ممکن شکنجه و در آخر مسموم کرد و به قتل رساند. روزنامه‌نگارانی را پس از بستن نشریاتشان، ترور کرد، که میرزاده عشقی یکی از آنها است. کثیری از سران عشایر قشقایی، بختیاری، بویراحمدی، عرب، لر و بلوچ را تبعید، زندانی و مسموم کرد.
برای دسترسی بیشتر و تصاحب املاک و دارایی ملاکین و سرمایه‌داران، تعدادی از آنها را با تهدید و ارعاب و زندانی کردن از سرِ راه خود برداشت؛ تا جایی که در یک قلم، بیش از شش هزار روستا را به زور و تهدید غصب کرد. درکتاب « رضاشاه و بریتانیا »، یکی از نمونه‌های این روش، به شرح زیر ذکر شده است:
«چند هفته پیش در شیراز شنیدم که میرزا اسماعیل خان، معروف به صولت‌الدوله، رئیس ایل قشقایی، نه به این خاطر که شواهدی علیه او دال بر توطئه بر ضد دولت به دست آورده‌اند دستگیر و در تهران به زندان افتاده است، بلکه به باور قاطع، دستور دستگیری او را داده‌اند تا شاه آزادانه همه ملک و املاکش را که از سرسبزترین مناطق باقیمانده در جنوب ایران است، ببلعد.» 1
معروف‌ترین افرادی که با حب سفید، تزریق آمپول هوایِ دکتر احمدی، خفه کردن و یا خوراندن سم در زندان‌های قرون وسطایی رضاخان به قتل رسیدند، دارای فهرست بلند‌بالایی است که علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به منابع تاریخی از آن آگاهی یابند.
اسناد زیر، نمونه‌ای از اینگونه اقدامات است که نسبت به مسموم کردن و به قتل رساندن علیخان قشقایی دستور داده شده است:
سند شماره ( 7 )
نمره: 3432 تاریخ: 29 /3 /1311
به کلی محرمانه مستقیم
کفیل فرماندهی تیپ مستقل فارس
دستورات ذیل فقط برای اطلاع خود شما است و باید در دفتر شخصی شما ضبط و محفوظ بماند.
به طوری که اطلاع دارید در سنه 138 اجانب و دشمنان مملکت از پاره‌ای پیش آمد، از قبیل انحصار تریاک و انتشار قانون نظام‌وظیفه و غیره استفاده کرده، زحمت بزرگی فراهم کردند. اینک نیز قراین و دلایلی در دست است که پاره‌ای از عوامل اجنبی در صدد هستند از وضعیت قحطی و خشکسالی سواحل جنوب و نواحی جنوبی استفاده نموده، دامنه وسایل و تحریکات را در آن حدود توسعه دهند و از پریشانی و استیصال طبقات مردم برای تبلیغات و تحریکات و ایجاد فتنه استفاده نمایند؛ تفاوتی که هست در سنه 138 فقط از طرف همسایه جنوبی عملیات و دسیسه پیش آمد نمود، ولی هذه‌السنه هم از طرف همسایه شمالی و هم از طرف همسایه جنوبی احتمال اقدام به تحریکات، تبلیغات و دسایس می‌رود. علی‌هذا حسب‌الامر جهانمطاع مبارک مقرر است با نهایت مراقبت و دقت توجه وضعیات منطقه فرماندهی خودتان بوده، کوچکترین اتفاقات را با نظر اهمیت تلقی کنید و سعی کنید مؤسسین و مسببین شرارت و تمام عناصر ماجراجوئی که ممکن است آلت تحریک اجانب واقع شوند، تحت‌نظر بگیرید و جریانات سوء را از بدو امر جلوگیری کنید که دامنه فساد توسعه پیدا نکند. در هر حال این مسأله مسلّم شده است که جدیداً از طرف علیخان، دسایس... است، باید نهایت مراقبت را کرد؛ خصوصاً علیخان قشقایی را [که] به هیچ‌وجه طرف اطمینان نیست، کاملاً تحت نظر داشته و بلکه باید این شخص را دستگیر و معدوم نمائید. اگرچه در این اواخر اخباری از شما و حاکم قشقایی رسیده که طرفداری بوده است ولی باید بدانید که این قبیل عناصر قابل اعتماد نیستند و به مجرد اینکه یک فرصت مساعدی فراهم شود خیانت فطری خود را...
اصل در تاریخ 19 ... 2 ضبط است
سند شماره ( 8 )
راپرت
حسب‌الامر جهانمطاع مبارک راجع به اطلاع کفیل فرماندهی تیپ از مقاصد سوء عمل اجانب و دشمنان مملکت و اینکه در صدد آشوب و فتنه خواهند بود، شرحی به تیپ مزبور تذکر داده شده بود، اینک خلاصه راپرت جوابیه تیپ فارس به شرح ذیل از عرض خاکپای مبارک می‌گذرد:
فدوی تا آخرین درجه امکان، مراقبت‌های لازمه در جلوگیری از دسایس و تشبثات عمل اجانب به عمل خواهد آمد و ضمناً راجع به علیخان قشقائی معروض می‌دارد که به مشارالیه پس از این که در زمان قوای سابق جنوب تأمین داده شد و به شیراز آمده و مراجعت کرد، دیگر در عرض این مدت ابداً به قوای دولتی یا مراکز نظامی نزدیک نشده و حتی‌الامکان دوری نموده است. مقارن انحلال قوای جنوب، چون وضعیت قشقائی مورد دقت‌نظر و ممکن بود علیخان براثر وحشت مرتکب عملیات سوئی بشود، رعایت موقعیت اقتضا می‌کرد که مشارالیه را به مراحم دولت امیدوار و از او رفع وحشت نماید، گرچه علیخان، متوالیاً اظهار خدمتگزاری و مقداری اسلحه نیز به دست او جمع‌آوری شده، ولی همان طوری که منظور نظرکیمیا اثر ملوکانه اروحنافداه واقع گردیده، افعال و اقوال او ابداً قابل اعتماد نخواهد بود. علی‌هذا برای خاتمه دادن به زندگانی ننگین او، به فرمانده ساخلو فیروزآباد دستور داده شده که با رعایت وضعیات و مقتضیات محلی، اقداماتی نماید که مشارالیه را ترور یا در مواقع مهمانی و غیره او را مسموم سازد. نتیجه اقدامات را پس از وصول راپرت فرمانده ساخلو به عرض می‌رساند. راجع به تخته قاپو نمودن طوایف قشقایی نیز چون راپرت حکومت بدون مطالعه تنظیم شده بود، دستور داده شد که با مطالعات لازمه راپرت جامعی تهیه و ارسال دارد که عیناً تقدیم گردد.
سند شماره ( 9 )
کشف تلگراف
اسم کشف‌کننده: لاریجانی
نمره وارده 4799 تاریخ وصول: عصر 28 /4 /1311
تاریخ اصل: 28 /4 /1311
تاریخ کشف عصر 28 /4 /1311
تاریخ مخابره: 27 /4 /1311
مقام محترم ریاست ارکان حرب کل قشون دامت شوکته تعقیب 1255ـ 22 /4 /11
کتبی خاطر مبارک را مستحضر می‌دارد که به فرمانده ساخلوی فیروزآباد دستور داده بود چنانچه به مشکلاتی مواجه نمی‌شود، علیخان قشقائی را مسموم یا به وسیله دیگری معدوم سازد. جواباً راپورت می‌دهد که اولاً علیخان به اندازه‌ای متوحش و مرعوب است که محل توقف خود را با مستحفظین کافی، در چهارصد متری ساخلو، در دامنه تپه قرار داده و به هیچ‌وجه به ساخلو نزدیک نمی‌شود، حتی در مواقع ضروری که حضور او لزوم پیدا می‌نماید، فرمانده ساخلو نزد او رفته و مذاکرات لازمه می‌نماید. ثانیاً علیخان مزبور نسبت به اطرافیان خود نیز مطمئن نبوده، حتی آب خوردن را هم از دست محارم خود می‌خورد. فرمانده ساخلو با این ترتیب، انجام منظور را غیر مقدور دانسته و مقتضی نمی‌داند اقدامی بشود؛ حتی اضافه نموده که در صورت وقوع، ممکن است سوءحادثه واقع و سکونت و آرامش فعلی گرمسیر مبدل به اغتشاش گردد. راپورتاً معروض شد 28 /4 /11 ـ 1354 ... فرماندهی تیپ مستقل فارس سرهنگ ابراهیم ...
سند شماره ( 1 )
ارکان حرب کل قشون
راپرت
تیپ فارس راپرت داده بود که به فرمانده ساخلو فیروزآباد دستور داده شده است علیخان قشقایی را یا مسموم یا به وسایل دیگری معدوم نماید، ولی فرمانده ساخلو راپرت می‌دهد علیخان قشقایی خیلی احتیاط می‌کند و مراقب است؛ لذا اجرای این امر تصور نیست. جواباً حسب‌الامر مطاع مبارک ابلاغ شد که بهتر این است یک صاحب منصب رشیدتر و زرنگ‌تری برای فرماندهی ساخلوی آنجا در نظر بگیرند، شاید بتواند این کار را انجام دهد. اینکه راپرت واصله در تیپ، حاکی است که فیروزآباد مرکز سیاست اسمعیل‌خان و کانون فتنه و فساد و اغلب تیره‌های متفرقه قشقائی در آن حدود اقامت دارند، صاحب‌منصبی که برای فرماندهی ساخلو آنجا تعیین می‌گردد بایستی به اخلاق و روحیات کلیه قشقائی آشنایی و بصیرت کامل داشته باشد و به طور کلی بتواند سیاست و وضعیت محلی را کاملاً در دست بگیرد. نایب اول سیدعلی آقاخان امیرصدری، فرمانده فعلی ساخلو فیروزآباد، سوابق مبسوطی در قشقائی دارا و به روحیات و اخلاق طوایف محیط است و به مناسبت عین سابقه‌برای این منظور انتخاب و صاحب‌منصبی که سابقاً اعزام شده بود احضار گردید. مشارالیه در مدت مأموریت خودش[موفق]به کشف اطلاعات و حقایقی شده که قبل از اعزام مشارالیه سابقه نداشته و اطلاعات حاصله متدرجاً به عرض رسیده، اینک چون تعویض مشارالیه را طی نموده فوق اعلام فرموده‌اند مراتب راپرتاً معروض شد تا در صورتی که به رأی مبارک در تعویض فرمانده قرار گرفته باشد مراتب را در ثانی امر به اعلام فرمایند. ضمناً به عرض می‌رساند صاحب‌منصب دیگری که رای اطلاعات محلی و بهتر از مشارالیه باشد موجود نیست.
سند شماره ( 11 )
نمره: 4799 1 /5 /11
ارکان حرب کل قشون
محرمانه مستقیم
کفیل فرماندهی تیپ مستقل فارس
در جواب نمره 1255 کتبی و 1354 رمز اشعار می‌شود در مراجعه این قبیل مسائل به فرمانده ساخلو فیروزآباد و غیره باید خیلی دقت کنید که به وسایل مخصوص و قابل اطمینان باشد و به طرز مکاتبه انجام بگیرد زیرا اطمینان کامل و قطعی به مفتاحها و مأمورین تلگراف‌ها نمی‌توان داشت و نمی‌توان مطمئن شد که قضایا مکتوم بماند ضمناً بهتر این است یک نفر صاحب‌منصب زرنگ‌تر و رشیدتر و فعال‌تری برای فیروزآباد در نظر بگیرید که شاید بتواند این امر را انجام بدهد بالاخص باید دانست که عجله‌ای هم در این کار نیست بایستی تأمل نمود تا در موقع مقتضی فرصتی برای انجام این منظور به دست بیاید.
رمزاً به وسیله پست ارسال شود.
سند شماره ( 12 )
نمره: 4879
کارتن 19
دوسیه 2
کفیل فرماندهی تیپ مستقل فارس 139 اگر علیخان قشقائی نسبت به قسمتی از املاک مزبور ادعائی داده دلیل این نمی‌شود که نسبت به تقویم املاک اعتراض و مخالفت نماید هر قسمت از املاک که متعلق به او است ممکن است عرضحال بدهد.
کفیل
سند شماره ( 13 )
نمره 5289 تاریخ: 9 /5 /11
کارتن 7 دوسیه 4
کفیل فرماندهی تیپ مستقل فارس
حسب‌الامر مطاع مبارک ملوکانه اروحنافداه ابلاغ می‌شود راپرتهای تلگرافی که به خاکپای مبارک می‌رسد حاکی است که وضعیت علیخان قشقائی در آن حدود اسباب نگرانی شده است مخصوصاً تلگرافچی آنجا راجع به اقدامات مشارالیه راپرت مشروحی به وزارتخانه مربوطه نوشته می‌گوید علیخان مزبور مشغول جمع‌آوری قوا است و چند صد چادر دور خود جمع نموده همه روزه ارازل و اوباش و قطاع‌الطریق دسته دسته با او آمد و شد و ارتباط دارند بندگان اعلیحضرت همایونی اروحنافداه در مورد این شخص بخصوص کاملاً از طرف آن تیپ اشتباه و غفلت شده است از طرف دیگر باید بدانید که بعدها در مورد این قبیل اشخاص اردوکشی و سوق قوا از طرف قشون فرموده‌اند و در انظار بی‌نهایت زشت است که حالا دولت مجبور شود برای امثال علیخان قشقایی اردوکشی نماید اینک باید غفلتی را که از ابتدای امر مرتکب شده‌اید، ترسیم نموده به وسیله تحریکات داخلی و سیاست و گماردن اشخاص و مخالفین محلی به کار ... خاتمه دهید و برای اواخر تابستان همایونی ارواحنافداه به آن حد نبود تشریف ... به هیچ‌وجه امثال علیخان به عنوان یاغی و ... باشد و ...