متن سند:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم» در قرآن کریم در سوره توبه آیه 60 چنین آمده است «انما الصّدقات للفقراء و المساکین و العالمین علیها و المؤلفۀ قلوبهم و فی الرّقاب و الغارمین و فی سبیل اللّه و ابن السبیل فریضۀ من اللّه واللّه علیم حکیم در این آیه کریمه مصارف صدقات که به طور قطع شامل زکوه های واجبه می باشد تعیین گردیده است.در اینجا بررسی و تحقیق چند مسأله لازم به نظر می رسد : 1ـ آیا لازم است که زکوۀ به همه مصارف هشتگانه که در آیه کریمه ذکر گردیده است پخش و توزیع گردد یا آن که می توان آن را در بعضی از مصارف مذکور صرف کرد؟ فقهای شیعه عموما توزیع بر جمیع مصارف را مستحب می دانند.
بنابراین می توان زکوۀ را به برخی از مصارف یادشده اختصاص داد ولی یک نکته که باید توجه داشت این است که بحث مذکور راجع به زکوۀ هر فرد به تنهایی مطرح است.
ولی در مجموع زکوه هایی که به وسیله یک مؤسسه جمع شود آیا باز هم توزیع لازم نیست یعنی آیا ممکن است بعضی از مصارف را یک باره حذف کرد؟ مشکل است مگر مصارفی که عملاً مورد ندارد.
2ـ آیا هرکسی شخصا حق دارد زکوۀ واجب خود را به مصرف یا مصارف مقرره ایصال کند یا آن که باید زکوۀ به وسیله امام یا نایب امام جمع آوری و پخش شود؟ به عبارت دیگر آیا پخش و توزیع زکوۀ از وظایف افراد مسلمین است یا از وظایف حکومت مسلمین؟ فقهاء معمولاً چنین فتوا می دهند که هر کس می تواند خودش زکوۀ را به مصرف ایصال کند یا کسی را که مورد اطمینان است وکیل کند و لازم نیست که به حاکم شرع پرداخت گردد ـ ولی این مسئله را نیز مطرح می کنند که اگر حاکم شرع از مسلمین بخواهد که زکوۀ خود را در اختیار او قرار دهند واجب است به او بدهند ولو آن که مقلد مجتهد دیگری باشند.
از این مسئله بدین ترتیب می توان سودجویی کرد که اگر بعضی از مجتهدین مسلم تائید کند که مردم صدقات واجبه خود را به این مؤسسه بپردازند، بر مردم است که این عمل را واجب بدانند ولی باید از رأی های مخالف نیز برحذر بود.
از نظر استدلالی بعید نیست که گفته شود گردآوری و توزیع زکوۀ از وظایف حکومت اسلامی است، چنان که در آیه کریمه یکی از مصارف زکوۀ عاملین ذکر شده است و این می رساند که وضع این فریضه تشکیلاتی بوده است چنان که تاریخ قطعی صدر اسلام نیز گواه این مطلب است و می توان افزود که در زمان حاضر اگر مجتهدی تصدی این امور را به عهده نگیرند، انجمنی که از مسلمانان مورد اطمینان تشکیل می شود و از طرف بعضی از مجتهدین تأیید گردد نایب مناب حکومت شرعی است.
3ـ آیا «فی سبیل اللّه » که یکی از مصارف ذکر شده در آیه است چیست؟ عده ای از فقها : گفته اند که مقصود از آن خصوص جهاد است ولی اکثر فقها می گویند شامل عموم خدمات اجتماعی و آن چه صلاح اسلام و مسلمین است می باشد در اینجا مجموعا سه نظر است اول خصوص جهاد، دوم هر کار خیر خواه جنبه عمومی داشته باشد یا نداشته باشد مانند، اصلاح بین دو مسلمان.
سوم کارهایی که جنبه عمومی دارد مانند تعظیم شعایر اسلامی و تبلیغ دینی و غیره ...
از این که در آیه «فی سبیل اللّه » یکی از مصارف شمرده شده است می توان فهمید که قول دوم صحیح نیست زیرا در این صورت ذکر بقیه مصارف زائد بوده و شاید قول سوم قوی ترین قول باشد.
4ـ به نظر می رسد که زکوۀ «بودجه مصرفی» است نه «بودجه سرمایه ای» یعنی خدای متعال بر مسلمین فرض کرده است که قسمتی از سود فعالیت های اقتصادی خود را در مصارف ذکر شده در آیه خرج کنند، بنابراین درآوردن این بودجه را به صورت یک سرمایه محل اشکال است جز این که برخی از فقها مانند صاحب جواهر در مصرف «فی سبیل اللّه » گفته اند شامل وقف زمین یا چیز دیگر نیز می شود، این مسأله باید بیشتر بحث شود.
تحقیق و بررسی مسائل یاد شده مجال وسیعی می خواهد که متأسفانه فعلاً ندارم اگر لازم باشد در فرصت دیگری انشاءاللّه تعالی انجام خواهم داد.