اطلاعیه
تاریخ سند: 16 اردیبهشت 1342
اطلاعیه
متن سند:
روز 13 /2 حدود 30 نفر در منزل رشیدیان اجتماع نموده و ضمن انتقاد از وضع دولت اظهار داشته اند دولت به وضع مردم رسیدگی نمی کند در این موقع یک نفر زن که برای پیدا کردن کار برای پسرش به مهندس انزلچی مراجعه نموده بود اظهار داشته تاکنون برای پیدا کردن کار برای پسرم چندین مرتبه به وزارت کار مراجعه کرده ایم ولی بدون جواب ما را رد کرده اند و مهندس انزلچی در جواب وی می گوید این مملکت نخست وزیر دارد وزیر کار دارد غلط می کنند به کار شما رسیدگی نمی کنند آنها را نخست وزیر کرده اند که به کار شما رسیدگی کنند نامبرده حین صحبت با یکی دو نفر دیگر اظهار داشته دولت علم1 اوایل خرداد از کار برکنار می شود و مهندس شریف امامی2 نخست وزیر خواهد شد و درخشش3 و دکتر بقایی4 هر دو عضو ساواک هستند و دارای کارت سازمان می باشند و برای ساواک کار می کنند و مخارج باشگاه مهرگان و سازمان نگهبانان آزادی را نیز ساواک می پردازد هم اکنون درخشش مشغول تحریک معلمین برای ایجاد بلوا و آشوب جدیدی می باشد.به ریاست ساواک تهران منعکس شود به پرونده اسداله رشیدیان ضمیمه و بایگانی شود.
25 /5 /42 اداره دوم 23 /2 /42
توضیحات سند:
1ـ امیر اسداللّه علم فرزند محمد ابراهیم خان شوکت الملک در سال 1298 ه ش در بیرجند متولد شد.در سال 1321 از دانشکده کشاورزی کرج فارغ التحصیل گردید.
او از اوان جوانی وارد سیاست شد.
ازدواج مصلحتی او با ملکتاج قوام دختر قوام الملک شیرازی یکی از متحدین انگلیس در جنوب ایران، به دستور رضاشاه صورت گرفت و راه پیشرفت او را هموارتر ساخت.
طی سالهای 1313 ـ 1320 در ارتباط فعال با سرویس اطلاعاتی بریتانیا نقش حساسی در عملیات جاسوسی، به ویژه در تهران و شرق و جنوب ایران ایفا نمود و در رأس شبکه عوامل اینتلیجنت سرویس قرار گرفت.
در سال 1323 اسداللّه علم حکم مقام پیشخدمتی مخصوص شاه را از محمدرضا پهلوی دریافت کرد و در سال 1326 فرماندار کل بلوچستان شد که تا سال 1328 به طول انجامید.
در دی ماه 1328 در کابینه ساعد وزیر کشور شد.
در ترمیم این کابینه، به وزارت کشاورزی منصوب گردید.
او در کابینه منصور بار دیگر وزیر کشاورزی شد و سپس در کابینه رزم آراء به پست وزارت کار رسید.
با قتل رزم آراء و نخست وزیری مصدق، علم از سوی شاه سرپرست اداره املاک و مستغلات پهلوی شد و از هرگونه تلاش جهت سقوط دولت مصدق باز نایستاد و در کودتای 28 مرداد 1332 نقشی مؤثر ایفا کرد.
پس از کودتا و قدرت یابی مجدد شاه، علم در زمره یکی از معدود مشاوران شاه درآمد.
با تشکیل کابینه حسین علاء در فروردین 1334 وزیر کشور شد که تا نیمه فروردین 1336 ادامه یافت.
در این سال رژیم پهلوی برای نشان دادن خود به عنوان حکومتی دموکراتیک تشکیل دو حزب را تدارک دید که علم در رأس حزب مردم قرار گرفت.
در اوایل دهه 1340 شاه بنیاد موقوفات خاندان پهلوی را تأسیس کرد و او را به عنوان سرپرست انتصاب نمود که تا مرداد سال 1341 به طول انجامید.
در 30 تیر 1341 به سمت نخست وزیری منصوب شد.
رفراندوم فرمایشی «انقلاب سفید» در دوران زمامداری او انجام گرفت که با مخالفت همه جانبه مردم و علماء روبرو گردید.
البته پیش از آن امام خمینی (سلام اللّه علیه) به اشکال گوناگون علم و سیاستهای او از جمله مصوبه هیأت دولت در مورد انجمنهای ایالتی و ولایتی را مورد حمله قرار داده بودند.
گسترش اعتراضات راهی جز عقب نشینی برای او باقی نگذاشت و مصوبه فوق الذکر در 8 آذر 1341 ملغی اعلام شد.
اما روند حوادث منجر به قیام پانزده خرداد 1342 گردید که علم در سرکوب آن نقش ویژه و تعیین کننده ای داشت.
دیری نپایید که وی از سمت خود استعفا داد و به ریاست دانشگاه پهلوی در شیراز منصوب شد.
مدتی در پست وزارت دربار به محمدرضا خدمت کرد، ولی به علت بیماری در نیمه مرداد 1356 استعفا داد.
سرانجام علم، یکی از قدرتمندترین مهره های رژیم شاه در تاریخ 25 فروردین 1357 بر اثر سرطان خون در یکی از بیمارستانهای آمریکا از پا درآمد.
ر.ک : ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 1 و 2 بازیگران عصر پهلوی، ج 1، ص 643 ناصر نجمی، از سید ضیاء تا بازرگان، ج 1 و 2 پیترآوری، تاریخ معاصر ایران از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی، ص 9، (ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی) 2ـ جعفر شریف امامی فرزند حاج محمدحسین نظام الاسلام، در 27 خرداد 1291 ه ش در تهران متولد شد.
پدر او، از روحانیون تهران در دوران متأخر قاجاریه بود که از ناصرالدین شاه لقب «معتمدالشریعه» و از مظفرالدینشاه لقب «نظام الاسلام» دریافت داشت.
جعفر شریف امامی تحصیلات متوسطه را در تهران به پایان رسانید و برای ادامه تحصیل به سوئد و آلمان رفت و در این کشور آخرین مدرک تحصیلی خود را در رشته برق کسب نمود.
او در ایران، در راه آهن دولتی شاغل بود و به معاونت این سازمان رسید.
در سال 1324 به مدیرعاملی بنگاه آبیاری رسید.
در تیر و اسفند 1329 در دولت رزم آرا به وزارت راه رسید، جعفر شریف امامی در دولت سپهبد فضل اللّه زاهدیژ مدیریت عامل سازمان برنامه را به دست گرفت و در سال 1333 به سناتوری تهران انتخاب شد.
شریف امامی در دولت دکتر منوچهر اقبال وزیر صنایع و معادن شد و در شهریور 1339به نخست وزیری رسید.
دولت مستعجل شریف امامی ثمره یک دوره تنشهای جدّی در روابط ایران و آمریکا بود.
تشدید فعالیت جناحهای وابسته به «حزب دمکرات» آمریکا در ایران به اعتصاب معلمین و شهادت دکتر ابوالحسن خانعلی و سرانجام سقوط دولت شریف امامی، در اردیبهشت 1340 انجامید.
او در سال 1342 مقام شامخ ریاست مجلس سنا را به دست گرفت و تا آستانه انقلاب اسلامی ایران، به مدت 15 سال، در این سمت بود.
جعفر شریف امامی در مرداد 1346 به ریاست مجلس مؤسسان سوم رسید که وظیفه داشت نیابت سلطنت فرح پهلوی را تسجیل کند.
با آغاز امواج انقلاب اسلامی ایران، محمدرضا پهلوی در یکی از واپسین تلاشهای خود به فراماسونری و استاد اعظم آن، جعفر شریف امامی متوسل شد و وی را در نقش دیرینش، به عنوان محور تفاهم و «آشتی» سیاستهای بیگانه مؤثر در ایران به صدارت رسانید.
باید افزود که برخلاف تصور شاه، هر چند شریف امامی طی دوران «شیخوخیت» خود، به عنوان سمبل «آشتی» و «تفاهم» کانونهای قدرت بیگانه وجهه ای اندوخته بود و لذا می توانست نمادی از «آشتی بین المللی» به شمار رود، ولی او هیچ گاه نتوانست در سطح مردم به عنوان یک چهره «وجیه الملّه» مطرح شود.
جعفر شریف امامی در تاریخ 14 /8 /1357 از صدارت استعفا داد و جای خود را به دولت نظامی ارتشبد غلامرضا ازهاری سپرد.
از کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، جلد دوم، صص 399 تا 422 او ثروت زیادی در دوران حیات خویش اندوخت و احمد شیبانی از نزدیکانش به فردوست اطلاع داده است که هنگام خروج از ایران زمان انقلاب 17 میلیون دلار به حساب خود در خارج ریخته بود.
شریف امامی از مهره های واسط و محلل به شمار می رفت که در شرایط بحرانی از او استفاده می شد.
یکبار پس از علاء و قبل از امینی و در سال 1349 و بار دیگر در اواخر عمر رژیم در سال 57 به سمت نخست وزیری رسید که نهایتا با وقوع حادثه 17 شهریور در زمان صدارت وی، او نیز از صحنه کنار رفت.
وی، از دوران جوانی عضو تشکیلات ماسونی بود و در تشکیلات ماسونی، به استاد اعظمی رسید و از چهره های وابسته به سیاست غرب بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به انگلیس پناهنده شد و در سال 1378، در آمریکا درگذشت.
3ـ محمد درخشش در سال 1294 ش.
در تهران متولد شد.
وی، تحصیلات خود را در دانشسرای عالی تهران، در رشته تاریخ و جغرافیا به انجام رساند.
مهمترین شغل اجرایی درخشش پیش از وزارت، بازرسی عالی وزارتی و ریاست اداره اعزام محصل بود محمد درخشش، در دوره هیجدهم، وکیل مجلس شد.
در این دوره، با خواندن لایحه خلیل ملکی علیه قرارداد کنسرسیوم نفت ـ که امینی عاقد آن بود ـ یکی از طولانی ترین نطقهای مجلس را در مخالفت با قرارداد، ایراد نمود که به علّت طولانی شدن نطق، نورالدّین امامی، معاون مجلس توانست نطق وی را با وعده یک کراوات «سولکا» خاتمه بخشد (کراوات سولکا، نوعی کراوات فرانسوی بود که استفاده از آن، نشان اشرافیت و تفاخر بود.) محمد درخشش ـ که قبل از آذر سال 1325، در «اتّحادیه معلّمان» وابسته به حزب توده فعّالیت می کرد ـ دبیر معمولی بود و به علّت اظهار علاقه زیاد به حزب توده، رئیس هیئت مدیره اتّحادیه گردید و بعد از آذر 1325 و دستگیری جمعی از اعضای اتّحادیه، وی، آن را به نیرویی مستقل و تحت اختیار خود تبدیل کرد.
درخشش، باشگاه معلّمان را تأسیس کرد و با گردآوردن معلّمان در یک تشکّل، روزنامه «مهرگان» را به نام ارگان این گروه منتشر ساخت.
محمّد درخشش، از دوستان نزدیک علی امینی و سیّدجعفر بهبهانی بود و با به راه انداختن اعتصاب گسترده معلّمان کرمانشاه، زمینه ساز سقوط دولت جعفر شریف امامی و روی کار آمدن امینی شد.
به پاس نقش های پشت پرده اش، امینی، او را به وزارت فرهنگ منصوب کرد.
محمّد درخشش ـ که رئیس جامعه معلّمان بود ـ در طی دوران ریاستش، نه تنها اقدامی برای بهبود وضعیت معلّمان نکرد (البته به استثنای نتایج اعتصابات) بلکه از آن، به منزله آلتی برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود استفاده می کرد.
محمّد درخشش، از جمله افرادی بود که ارتباط مستحکمی با دستگاه سیاست خارجی امریکا داشت و به صورت مشاور و عامل سیاست های امریکا در ایران، عمل می نمود.
درخشش، در جریان انقلاب اسلامی، به صورت یکی از عوامل ایجاد انحراف و همچنین، راهنمای آمریکایی ها عمل می کرد و تلاش وسیعی جهت زدودن گرایش های سیاسی ـ اسلامی به عمل آورد.
وی، به این اعتقاد که دولتی که بر مبنای قرآن بنا شده باشد، در حقیقت جز عقبگرد چیزی نیست و اصولاً تعلیم و تربیت درست را به مردم ایران نخواهد داد، به آمریکایی ها توصیه می کرد که در جریان درگیری انقلاب، باید درگیری بین امام خمینی و ارتش ادامه یابد.
وی، حتّی به مشاور سیاسی سفارت امریکا، پل کانسلر پیشنهاد نمود که به منظور راهنمایی بیشتر، مذاکرات نزدیکی با افراد میانه رو مذهبی مانند بازرگان داشته باشند.
افرادی مانند مقدم مراغه ای و درخشش، منابع اطلاعاتی خوبی برای سفارت بودند.
هدف نهایی او (درخشش)، برقراری جامعه ای دمکراتیک خالی از عقاید خشک مذهبی بود.
او، در روشی تاکتیکی، عقیده داشت که هیچ راهی جز هماهنگی با نیروهای امام خمینی نیست.
بنابراین، امیدوار بود که می تواند در هر دولت مذهبی ای نفوذ کند.
آمادگی وی جهت دنبال کردن خط میانه ای بود که بتواند کشور را از جهت گیریهای افراطی نجات دهد.
(خاطرات علی امینی، ص 149 (کاتوزیان، ج دوم، ص 117) (پیکار زندگی، ش 4، سال 1333، ص 7) (کیانوری، ص 414) (زاوش، ص 432) (ندای سپهر، ش 183، شهریور 1336) (اسناد لانه جاسوسی ج 6، ص 193) (اسناد لانه جاسوسی ج 27، ص 55) (اسناد لانه جاسوسی ج 27، ص156) (اسناد لانه جاسوسی 6 ـ 1، ص 210)، 187 و 193 4ـ دکتر مظفّر بقائی کرمانی (1290ـ1366) یکی از بحث انگیزترین چهره های سیاسی ایران، بوده است.
مظفّر، نخستین و تنها فرزند ذکور میرزا شهاب، در چهارم تیرماه 1290 ه ش در شهرستان کرمان در خانواده ای معتقد به «شیخیه» چشم به جهان گشود.
خانواده وی دارای پیشینه سیاسی بود.
پدرش، میرزا شهاب، از فعالان انجمن های مخفی وابسته به «لژ بیداری ایران» در دوران محمدعلی شاه و پس از آن در کرمان بود و رهبری سازمانی را به دست داشت که «مجمع احیای نفوس» نامیده می شد.
او سپس ریاست فرقه دمکرات کرمان را به دست گرفت.
در دوره چهارم به نمایندگی مجلس شورای ملی رسید و خانواده اش را به تهران برد و تا پایان عمر به مدت سیزده سال، در این شهر اقامت گزید.
در اوایل سال 1301 ه ش میرزا شهاب، به همراه سلیمان میرزا اسکندری و عده ای دیگر «حزب سوسیالیست» را تأسیس کرد.
به هنگام انتقال سلطنت از سلسله قاجار به پهلوی، میرزا شهاب نمایندگی دوره پنجم مجلس را عهده دار بود و در دوران سلطنت رضاشاه از نظر نیل به مقامات عالی سیاسی، ترقی چندانی نکرد.
وی در سال 1313، در 56 سالگی، از دنیا رفت.
زندگی میرزا شهاب تأثیری ژرف بر روحیات مظفّر به جا گذاشت.