فعالیتهاى روحانیون
تاریخ سند: 30 فروردین 1342
فعالیتهاى روحانیون
متن سند:
تاریخ :30 /1 /42فعالیتهاى روحانیون طى ده روز گذشته اگر چه از شدت گذشته تقلیل یافته ولى باز هم کماکان ادامه داشته و مسئله روز محسوب میشده است. در این مدت روحانیون فعالیتها و اقداماتى کرده‌اند که مهمترین آنها بشرح زیر بعرض میرسد:
1ـ موضوع مهاجرت روحانیون ایران بعراق :
اخیرا آیت‌اللّه حکیم از نجف اشرف طى تلگرافهائى که براى عده‌اى از روحانیون ایران فرستاده بود ضمن اظهار تاسف از جریان‌هاى اخیر ایران و حادثه قم از علماء دعوت کرده بود که بطور دسته جمعى بکشور عراق مهاجرت نمایند.
تلگرافهاى مزبور در محافل اول روحانى تهران و قم مورد بحث قرار گرفت و پس از مذاکراتى که بین آیت‌اللّه بهبهانى و مراجع تقلید مقیم قم بعمل آمد قرار شد جوابى باین مضمون تهیه و براى آیت‌اللّه حکیم فرستاده شود.
(چون حضرتعالى از کلیه روحانیون دعوت فرموده‌اید بعراق مهاجرت کنند و ما ناچار هستیم همگى بعراق حرکت کنیم و اینکار علاوه بر اینکه در مملکت ایجاد تشنج خواهد کرد و مردم مسلمان تحریک میشوند و بتحقیق موجبات بروز خونریزى خواهد شد و نیز چون ما باستقلال مملکت خودمان علاقمند هستیم و اقدام بمهاجرت دسته جمعى علماء ممکن است باستقلال مملکت صدمه بزند و همچنین ممکن است مهاجرت ما موجب شود که این عمل توسل بدولت عراق که دولت غیر ایرانى است تلقى گردد و براى حیثیت مملکت ایران مضر است لذا از مهاجرت خوددارى شد و تقاضا دارد بهمین ترتیب آیت‌اللّه موافقت فرمایند. البته ما شدیدا دنبال عقیده خود بوده و اقدامات خود را تا حصول نتیجه نهائى
تعقیب خواهیم کرد و انتظار داریم همانطوریکه تاکنون تایید فرموده‌اید کماکان بتأیید خود و تقویت و پشتیبانى از روحانیون ادامه دهید.)
روى مضمون فوق نامه‌اى از طرف روحانیون مزبور تهیه و بوسیله پیک بکشور عراق براى آیت‌اللّه حکیم فرستاده شد.
در همین زمینه آیت‌اللّه خمینى نیز تلگرافى براى آیت‌اللّه حکیم تهیه و متن آنرا بصورت نشریه جدیدى چاپ و منتشر کرده که چند سطر آن بشرح زیر میباشد:
(ما میدانیم با هجرت مراجع و علماء اعلام اعلى‌اللّه کلمتهم مرکز بزرگ تشیع در پرتگاه ـ هلاکت افتاده و بدامن کفر و زندقه کشیده خواهد شد. و برادران ایمانى عزیز ما در شکنجه و عذاب الیم واقع خواهند شد. ما میدانیم با این هجرت تغییرات و تحولات عظیمى روى خواهد داد که ما از آن بیمناکیم. ما عجالتا در این آتش سوزان بسر برده و با خطرهاى جانى صبر نموده از حقوق اسلام و-مسلمین و از حریم قرآن و استقلال مملکت ـ اسلام دفاع میکنیم و تا سر حد امکان مراکز روحانیت را حفظ نموده امر بآرامش و سکوت مینمائیم مگر آنکه دستگاه جبار راهى را بخواهد طى کند که ما را ناگزیر بمطالبى کند که بخداى تبارک و تعالى از آن پناه میبریم).
بدین ترتیب روحانیون ایران به پیشنهاد آیت‌اله حکیم مبنى بر مهاجرت دسته جمعى آنها بکشور عراق پاسخ منفى داده‌اند.
2ـ پخش اعلامیه :
در ده روز گذشته اعلامیه‌ها و نشریاتى ازطرف روحانیون پخش شده که مهمترین آنها صورت تلگراف
آیت‌اللّه خمینى در پاسخ تلگراف آیت‌اللّه حکیم مبنى بر مهاجرت علماء بعراق است که چند جمله آن در بالا ذکر گردید. در پایان این نشریه جمله زیر نوشته شده است.
(چون هیئت حاکمه ایران تلگرافات علماء اعلام را بمقصد نمیرساند لذا اقدام بطبع میشود تا ملل اسلامى از خفقانى که در ایران حکومت میکند آگاه باشند).
اعلامیه دیگرى تحت عنوان (درود بروان شهداى قم) در بازار تهران انتشار یافته است. اعلامیه‌اى نیز تحت عنوان (رونوشت تلگراف حضرت آیت‌اللّه خوئى بآیات عظام مراجع تقلید قم و سایر علماء اعلام شهرستانها) انتشار یافته است.
فتوکپى متن تلگراف آیت‌اللّه حکیم بآیات‌اللّه خمینى در بازار و پاساژهاى خیابانهاى مولوى و بوذرجمهرى و ناصر خسرو پخش گردیده است.
اعلامیه‌هاى دیگرى هم از طرف آیت‌اللّه خمینى‌و آیت‌اللّه شریعتمدارى و محمد صادق حسینى روحانى چاپ و منتشر شده است.
در اعلامیه آیت‌اللّه خمینى گفته شده روحانیون نظرى جز اصلاح حال ملت و بقاء استقلال مملکت ندارند و حفظ قوانین اسلام و قوانین اساسى بآن جهت که ضامن حفظ مذهب جعفرى و قوانین اسلام است سرلوحه مرام آنها است.
در این اعلامیه همچنین گفته شده (ما اکنون در محاصره همه جانبه بسر میبریم. بسیارى از تلگرافات ما بمقصد نمیرسد. تلگرافاتى که بما شده است غالبا نمیرسد. مطبوعات کشور آزادانه یا باجبار بهتک و اهانت ماقلمفرسائى میکنند. گویندگان بااشاعه اکاذیب بهتک وتضعیف روحانیت یگانه پشتوانه مملکت
کوشا هستند و از هیچ تهمت و افترائى خوددارى نمیکنند. این پشتوانه باید شکسته شود تا اجانب آزادانه بمقاصد شوم خود برسند).
در اعلامیه آیت‌اللّه شریعتمدارى نیز گفته شده که (روحانیت هدفى جز حفظ احکام مقدس اسلام و استقلال مملکت و امنیت و عدالت عمومى نداشته و ندارد و هر اقدامى هم که تاکنون نموده فقط بهمین منظور بوده است).
در این اعلامیه عبارات زیر نیز دیده میشود:
(محصلین علوم دینى هر آن وقوع حوادثى را احتمال داده و اطمینان براى ادامه درس و بحث ندارند. در چنین وضعى جراید معلوم الحال و سایر دستگاههاى تبلیغاتى براى اغفال مردم و دور نگاهداشتن آنها از واقعیت امر از هر گونه بدگوئى و اهانت و تهمت ناروا فرو گذار نمیکنند).
اساس اعلامیه محمد صادق حسینى روحانى دفاع از روحانیون و انتقاد شدید از هیئت حاکمه ایران مى‌باشد.
توضیحا اضافه میگردد آیت‌اللّه شریعتمدارى در مذاکراتى که روز 18 /1 /42 با رئیس شهربانى قم بعمل آورده قول داده که در آینده فعالیت و تحریکى علیه دولت و لوایح ششگانه ننماید و اعلامیه‌اى هم منتشر نکند و ضمنا آیت‌اللّه خمینى را نیز راضى نماید که بهمین ترتیب عمل نموده دست از فعالیتهاى خویش بردارد.
پس از انتشار اعلامیه یاد شده بالا از طرف آیت‌اللّه شریعتمدارى رئیس شهربانى قم مجددا تلفنى با مشارالیه تماس گرفته اظهار میدارد قبلاً وعده داده بودید که اعلامیه‌هاى منتشر ننمائید.
آیت‌اللّه در پاسخ میگوید این اعلامیه‌ها مربوط بقبل از مذاکرات ما بوده است.
در ضمن آیت‌اللّه خمینى را هم نتوانستم راضى کنم.
3ـ نامه آیت‌اللّه بهبهانى :
روز 26 /1 /42 آیت‌اللّه بهبهانى دو نامه مفصل براى آیت‌اللّه حکیم و آیت‌اللّه شاهرودى بوسیله پیک بکشور عراق فرستاده است.
در این نامه‌ها گفته شده که در ایران نهایت فشار را بطبقه روحانیون وارد میسازند و نامبرده منتظر است که آنها مجددا اقدامات شدیدترى بعمل آورند.
در این نامه‌ها نوشته شده که طلاب علوم دینیه را بعنوان خدمت نظام وظیفه دستگیر و آنها را از لباس روحانیت خارج مینمایند.
4ـ روحانیون و موتمر اسلامى:1
اعزام دکتر ناظر زاده کرمانى که یک فرد غیر روحانى و کارمند دولت است بعنوان نماینده ایران به موتمر اسلامى که اخیرا در کشور پاکستان تشکیل گردیده بود مورد اعتراض روحانیون قرار گرفته و آنها با ارسال نامه‌هائى بسفارت پاکستان در تهران و همچنین براى رئیس موتمر اسلامى باین اقدام دولت اعتراض کرده و پذیرش نامبرده را از طرف دبیرخانه کنگره که بنظر آنان موجب تحقیر جامعه-روحانیت ایران از طرف اعضاى کنگره مزبور گردیده تقبیح نموده‌اند.
سفارت پاکستان در تهران که همواره بحسن رابطه خود با جامعه روحانیون ایران و بزرگان مذهبى شیعه علاقمند است در صدد دلجوئى علماء بر آمده و تا کنون با استناد باینکه دولت پاکستان در تشکیل و اداره موتمر مذکور دخالتى نداشته و این موتمر جنبه غیر دولتى داشته است بوسایل گوناگون عذرخواهى نموده است. مصلحت است در هنگام اعزام نماینده با ین قبیل محافل بین المللى اسلامى
توضیحات سند:
1ـ موتمر اسلامى سمینارى بود که درباره اسلام و مقتضیات آن در کراچى پاکستان افتتاح و پنج روز به طول انجامید و ریاست اولین جلسه کنگره را مفتى اعظم فلسطین عهده دار بود. روزنامه اطلاعات در شماره 11037، 13 اسفند 1341، مى‌نویسد : «بعد از ظهر دیروز آقاى فضل القادر چودرى وزیر فرهنگ پاکستان سمینار پنج روزه را درباره اسلام و مقتضیات آن افتتاح کرد... ریاست اولین جلسه کنگره را مفتى اعظم فلسطین عهده دار بود....مفتى اعظم فلسطین طى سخنان خود در نخستین جلسه کنگره اسلامى گفت موتمر عالم اسلامى پیشرفتهاى خود را مدیون کمکها و مساعدتهاى رضا شاه کبیر است. وى افزود که اعلیحضرت فقید پادشاه ایران کمک‌هاى فراوانى به مردم فلسطین کرده‌اند و این معاضدتها هرگز فراموش نخواهد شد...»قبلا نظر روحانیون بى‌غرض مورد احترام و متنفذ جلب گردد.
5ـ روش آینده روحانیون در برابر دولت :
در جلسه‌اى که چند روز قبل هیئت علمیه تهران در منزل آیت‌اللّه نورى تشکیل داده بوده مذاکراتى پیرامون رابطه دولت با روحانیون و اقدامات روحانیون بعمل آمد و حاضرین اظهار نظر کردند که میبایست از ایجاد شکاف بیشتر بین روحانیون و دولت جلوگیرى شود.
در ملاقاتى که اخیرا رئیس شهربانى کل کشور با آیت‌اللّه بهبهانى بعمل آورده آیت‌اللّه بهبهانى بمشارالیه اظهار داشت هر چه اختلاف موجود بین روحانیون و دولت شدیدتر شود بیشتر بزیان مقامات عالیه کشور خواهد بود. باید ترمیم و اصلاح کرد.
آیت‌اللّه بهبهانى سپس در مورد نحوه اصلاح صحبت کرده و گفته است در حال حاضر چاره‌اى نیست جز آنکه یک دولت ملایم روى کار بیاید و بگوید چون بعضى از کارهائى که دولت سابق انجام داده با مخالفت مردم روبرو شده لذا اجراى آنها موکول به تصویب مجلس است. بعدا انتخابات را انجام داده لوایح مزبور را بتصویب مجلس برساند. بدین ترتیب هم کارها انجام شده و هم ناراحتیها تسکین یافته است. آیت‌اللّه شریعتمدارى نیز در ملاقات خود با رئیس شهربانى قم بمشارالیه قول داده که از این پس از اقدامات حاد جلوگیرى نماید.
بنظر میرسد که با اتخاذ سیاست ملایم جدید از طرف دولت فکر سازش و اصلاح بتدریج در بین روحانیون نفوذ خواهد یافت و میتوان هیجان موجود را با اجراى پیشنهادهاى زیر کم کم خاموش کرد.
1ـ همانطور که تصمیم گرفته شده کلیه تبلیغات ضد روحانیون چه بوسیله رادیو و تلویزیون و چه بوسیله مطبوعات و سخنرانیها ساکت شده و ترتیبى داده شود که از این طریق مستمسکى بدست روحانیون نیاید.
2ـ دولت بروحانیون اطمینان بدهد که هدف از اعطاى حقوق سیاسى بزنان بهیچوجه مستلزم تساوى حقوق در ارث و طلاق و امثال آن که حکم مسلم مذهبى است نمیباشد و دولت در نظر ندارد که اینگونه قوانین اسلامى را لغو نماید.
3ـ با توجه باینکه در حال حاضر بعوض آنکه دولت شاهنشاهى ایران از وجود روحانیون طراز اول و مراجع تقلید شیعه مقیم عراق که در بین عده زیادى از مردم عرب نفوذ دارند بنفع خود استفاده کند. وضعى پیش آمده که آنها از دولت ایران ناامید و نسبت بآن بدبین گردیده‌اند و در این میان ناصر بهره بردارى مینماید.
مصلحت است بوسیله کلیه عوامل و وسایل تبلیغاتى در تأیید و تکریم روحانیت اقدامات وسیعى بعمل آید تا بتدریج افکار روحانیون طراز اول بطرف دولت ایران جلب و از بدبینى و هیجان ضد ایرانى آنان جلوگیرى شود.
4ـ بسیار بجا است که در صورت موافقت هر گاه مقامات عالیه کشور نطق‌هائى ایراد میفرمایند ضمنا مقام روحانیت را نیز مورد تکریم و احترام قرار دهند تا خاطرات گذشته روحانیون و مردم متعصب مذهبى بتدریج فراموش گردد.