موضوع: سیاست خارجی ایران
تاریخ سند: 4 اردیبهشت 1339
موضوع: سیاست خارجی ایران
متن سند:
شماره: 2 /3 /478 تاریخ:4 /2 /1339موضوع: سیاست خارجی ایران
یکی از بستگان اللهیار صالح از قول مشارالیه اظهار داشته پس از ملاقات عدنان مندرس1 با سران شوروی و کوشش در برقراری روابط حسنه بین ترکیه و شوروی، وضع دولت آقای دکتر اقبال شدیداً در مخاطره قرار گرفته و مقامات عالیه کشور در صدد تعویض دولت برآمده و در حال حاضر بیش از همه سید ضیاءالدین طباطبایی برای ایجاد سیاست موازنه بین شرق و غرب شانس نخست‌زیری دارد؛ زیرا برای طرد سیاست آمریکا و ایجاد روابط حسنه بین ایران و شوروی و تأمین نظر مقامات سیاسی انگلیس در ایران، به وجود شخصی مانند وی نیاز است و در صورتی که دولت ترکیه بیش از این در نزدیکی با روسها پافشاری کند، مطمئناً برای تغییر سیاست خارجی ایران سید ضیاءالدین طباطبایی زمام امور را به دست خواهد گرفت.2 اصل در پرونده ب . م . 273 بایگانی
به سابقه اللهیار صالح ضمیمه شود. 20 /2 /39 اقدامی ندارد. 26 /2 /39
توضیحات سند:
1. عدنان مندرس نخستوزیر پیشین ترکیه در 1899 م/ 1277 ش متولد شد. در رشته حقوق فارغالتحصیل شد و در هفتم ژانویه 1946 /17 دی 1324 با کمک جلال بایار، که بعداً رئیس‌جمهور ترکیه شد، حزب دموکرات ترکیه را تأسیس کرد. با پیروزی این حزب در 14 مه 1950 در انتخابات عمومی ترکیه، مندرس به نخستوزیری ترکیه رسید، او با تبعیت از سیاست‌های آمریکا در 25 ژانویه 1950 تعداد 4500 سرباز ترک را برای مقابله با کره شمالی روانه شبه جزیره کره کرد. مندرس در 14 مه 1954 با پیروزی حزب دموکرات ترکیه در انتخابات این کشور مجدداً به نخستوزیری رسید. او در 24 فوریه 1955 سند ورود ترکیه به پیمان بغداد را امضا کرد. مندرس و نوریسعید نخستوزیران ترکیه و عراق از ایجادکنندگان اصلی پیمان آمریکایی بغداد بودند. بعداً کشورهای ایران، پاکستان و انگلیس، به این پیمان پیوستند و آمریکا نیز رسماً به عنوان ناظر، در جلسات آن شرکت میکرد. مندرس در اول نوامبر 1957 برای سومین بار به نخستوزیری ترکیه رسید. در این دوره تظاهرات دانشجوئی در چندین شهر ترکیه علیه مندرس به راه افتاد. تظاهرکنندگان خواستار انجام اصلاحات سیاسی در کشور بودند. این تظاهرات توسط دولت مندرس سرکوب شد و متعاقباً با تعطیل دانشگاههای استانبول و آنکارا کلیه فعالیت‌های سیاسی دانشجویان ممنوع گردید. در 21 مه 1960 دانشجویان آکادمی نظامی ترکیه نیز به هواداری از سایر دانشجویان دانشگاههای این کشور با انجام یک رژه نظامی به مخالفان مندرس پیوستند. عدنان مندرس و همچنین جلال بایار، رئیس جمهور وقت ترکیه، شش روز پس از این رژه در یک کودتای نظامی به رهبری ژنرال گورسل فرمانده نیروی زمینی ترکیه ساقط شدند و هر دو همراه با بسیاری دیگر از سران حکومت به محاکمه کشیده شدند. مندرس در 15 سپتامبر 1961/ 24 شهریور 1340 در زندان به دار آویخته شد.2. در گزارش دیگری به شماره 2 /3 /519- 6 /2 /39 در این باره به نقل از شجاع‌الدین شفا که در این موقع، سخنگوی دربار شاهنشاهی معرفی گردیده، آمده است: «نخستوزیری سید ضیاءالدین طباطبائی قطعی است و به زودی فرمان ایشان صادر و سپس به اتفاق هیأتی از رجال خوشنام ایران که شخصاً تعیین خواهد نمود، برای مذاکره با روسها و برطرف نمودن تیرگی روابط ایران و شوروی به کشور مذکور مسافرت خواهد نمود.» سید ضیاءالدین طباطبائی به روایت اسناد ساواک . ص 149