موضوع: شایعات
تاریخ سند: 20 مرداد 1341
موضوع: شایعات
متن سند:
شماره: 512 /311 ـ د ـ 2 تاریخ: 20 /5 /41موضوع: شایعات
پس از انتشار خبر مذاکرات بازرگانى ایران و شوروى و اخذ وام دولت ایران از شوروى در محافل سیاسى تهران شایع است که دولت ایران در نظر دارد امتیاز نفت البرز را به کمپانى سابق ایران و انگلیس واگذار نماید و کمپانى مزبور خط لوله نفت قم ـ اسکندرونه را تأسیس و منافع 65 ـ 35 تقسیم گردد.
این محافل اضافه مى‌نمایند در برابر اخذ وام از روسها دولت ساختمان فرودگاه و تأسیسات عمرانى و سدسازى را (همان طورى که روسها در افغانستان انجام مى‌دهند) به روسها خواهند داد ضمناً امتیاز نفت خوریان1 در برابر امتیاز نفت البرز به روسها داده مى‌شود.
به پرونده فعالیت شوروى در ایران ضمیمه و به استحضار بخش 334 برسد. 332
ثابتى 23 /5 /41
بررسى گردید. با توجه به تقویم اطلاعیه تا وصول اطلاعات تکمیلى فعلاً اقدامى ندارد 334
توضیحات سند:
1ـ شوروى مدتها به دسترسى نفت شمال (به ویژه مازندران) امید داشت و همین که نیروهاى شوروى در جنگ جهانى دوم وارد بخش شمالى کشور شد، به نظر مى‌رسید که برآوردن این هدف شوروى دیگر امرى ممکن و واقعى است. به این منظور تصمیم گرفت که با استفاده از قدرت نظامى، ایران را به قبول پیشنهاد خود وادار سازد. آنچه که شوروى را به این اقدام تشویق مى‌کرد فعالیت در شرکت آمریکایى «رویال داچ ـ شل» بود که مشغول مذاکره با دولت ساعد بودند و این واقعیت، شوروى را به عمل متقابل تحریض مى‌کرد. بدین ترتیب شوروى هیئتى به ریاست کافتارزاده معاون وزارت خارجه به ایران اعزام داشت. نفت به آن اندازه براى شوروى مهم بود که در زمان مناسب فوراً اقدام کرد یعنى پس از شروع مذاکرات دولت ساعد با کمپانى سینکر اویل آمریکایى و انگلیس درباره نفت بلوچستان، وارد میدان شد. ساعد پس از آگاهى از نیت روسها، فوراً مذاکرات را قطع کرد. در اثر این وضع، درخواست شوروى رد شد و مذاکرات با غربیها نیز متوقف گردید. قابل ذکر است پس از اینکه در شهریور 1323 کافتارزاده به ایران آمد، در تماسى که با سران حزب توده ایران گرفت و ملاقاتى که قوام‌السلطنه در گیلان نمود، تغییر عقیده داد و موضوع نفت خوریان را به گرفتن امتیاز نفت شمال بالا برد و صریحاً خاطرنشان کرد که اگر دولت ایران از دادن چنین امتیازى دریغ کند، جنبه خصومت با دولت شوروى را به خود گرفته است.خاطرات نخستین سپهبد ایران، احمد امیراحمدى، غلامحسین زرگرى‌نژاد، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى، ص 507، احسان طبرى، ص 62، کژراهه