مجالس قمار
مجالس قمار
متن سند:
مجالس قمارامیرعباس هویدا، بهائى‌زاده‌اى بود که در دامان بهائیت رشد کرد و با حمایت این تشکیلاتِ فرقه‌ای ضالّه، مدارج ترقى را تا تصدى نخست‌وزیرى رژیم شاهنشاهى ایران طى کرد.
او وامدار بهائیان بود و با وجود اینکه سعى مى‌کرد تا خود را فردى بى‌اعتقاد و عرفى‌مسلک معرفى کند، نسبت به کیش بهائیت اعتقادى راسخ داشت و در تقویت و تثبیت آنان از هیچ کوششى دریغ نمى‌کرد.
امیرعباس هویدا فردى سیّاس و تشکیلاتى بود و براى برداشتن موانع از سر راه خویش برنامه‌ریزى دقیق داشت که نمونه‌اى از آن حذف عطاءالله خسروانى از دبیرکلى حزب ایران نوین، با اجراى سناریوى درگیرى او با غلامرضا نیک‌پى مى‌باشد که داستان این ماجرا در جلد دوم کتاب امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، به صورت مشروح آمده است.1
در آذر ماه سال 1349 ملیحه نعیمى، که دختر یکى از بزرگان فرقه بهائیت بود، از نحوه برخورد همسرش پرویز خسروانى که به بهائیت گرویده بود، گله‌مند شد و کار به جایى کشید که در گفت و گویى با همسر ارتشبد اویسى، با گریه و زارى گفت:
«شما که دیدید، تا حرف مى‌شود، تیمسار خسروانى به من مى‌گوید تو را نمى‌خواهم... از آن روزى که درجه گرفته، قمار را دوباره شروع کرده... من تصمیم خود را گرفته‌ام (خودکشى) و یک کاغذ هم نوشته‌ام... به‌طورى به قمار عادت کرده که هر شب مى‌بیند پاى قمار در منزل ندارد بیرون مى‌رود.» 2
این اختلاف شدید که بین ملیحه نعیمى و پرویز خسروانى به وجود آمده بود، کفایت مى‌کرد تا امیرعباس هویدا که از خادمین امراللّه بود، براى نجات دختر یکى از سران فرقه به میدان آید. او براى این منظور سه تن از وزراى خود را به ظاهر قربانى کرد تا از این طریق، خسروانى را بر سر جاى خود بنشاند. محمل این سناریوى دقیق، جلسات قمارى بود که در منزل خسروانى تشکیل مى‌شد و ملیحه نعیمى این جلسات را عامل اصلى رفتار ناپسند خسروانى معرفى کرده بود.
امیرعباس هویدا چند ماهى بعد براى رسیدن به هدف، به حسین فردوست گفت:
«اطلاعاتى از ساواک به من داده شده، مبنى براینکه سه نفر از وزرا: زاهدى وزیر کشور، پرتو وزیر دادگسترى و گلسرخى وزیر منابع طبیعى در قمارهاى بسیار بزرگ وارد هستند. شخصاً این اطلاعات را به شرف‌عرض مبارک همایونى رساندم و اجازه خواستم دفتر ویژه اطلاعات در این‌باره تحقیق کند که موافقت فرمودند.»
عبارات فوق، پاراگراف اولِ سندی است که در این بخش به مطالعه آن خواهیم نشست. پس از این گزارش، پرویز خسروانى از سازمان تربیت بدنى کنار گذاشته شد و در درجه‌ی سپهبدى بازنشسته گردید و چند ماهى بعد نیز در ترمیم کابینه، حسن زاهدى، منوچهر پرتو و ناصر گلسرخى نیز کنار گذاشته شدند؛ ولى از بین اینان فقط خسروانى بود که دیگر در مصدر کارى قرار نگرفت؛ چرا که حسن زاهدى، بلافاصله استاندار خراسان شد و نیابت تولیت آستان قدس رضوى را نیز به‌عهده گرفت و منوچهر پرتو به مجلس سنا رفت و ناصر گلسرخى نیز راهی اروپا شد:
سند شماره (115)
پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران
گزارش
مفتخراً به شرف‌عرض مى‌رساند: نخست‌وزیر مطالب معروضه زیر را که متضمن اوامر مبارک همایونى است به چاکر ابلاغ نمود:
«اطلاعاتى از ساواک به من داده شده مبنى براینکه سه نفر از وزرا: زاهدى وزیر کشور، پرتو وزیر دادگسترى و گلسرخى وزیر منابع طبیعى در قمارهاى بسیار بزرگ وارد هستند. شخصاً این اطلاعات را به شرف عرض مبارک همایونى رساندم و اجازه خواستم دفتر ویژه اطلاعات در این‌باره تحقیق کند که موافقت فرمودند. ضمناً فرمودند: سپهبد یزدان‌پناه رئیس بازرسى شاهنشاهى نیز همین موضوع را به شرف‌عرض رسانده‌اند.»
در اجراى اوامر ملوکانه از سپهبد یزدان‌پناه، سپهبد نصیرى و سرتیپ جعفرى، رئیس گروه اطلاعاتى شهربانى کل کشور تحقیق شد نتیجه به شرح معروضه مى‌باشد:
سپهبد یزدان‌پناه اظهار داشت:
«تا آنجا که من اطلاع دارم مجالس قمار در خانه سپهبد خسروانى رئیس سازمان تربیت بدنى در یک زیرزمین تشکیل مى‌شود و غیر از سه وزیر ذکر شده، خود سپهبد خسروانى، وهاب‌زاده و آهنچیان که هر دو بازرگان هستند نیز شرکت دارند و قمارها کلان است.»
سرتیپ جعفرى اظهار نمود:
« اطلاعیه‌هاى واصله به شهربانى حاکى است که عده‌اى از مقامات، من‌جمله سه وزیر ذکر شده در مجالس قمارى که در خانه سپهبد خسروانى تشکیل مى‌شود شرکت دارند ولى هنوز اسامى قطعى شرکت‌کنندگان و میزان برد و باخت آنان براى شهربانى کل کشور روشن نشده است.»
ساواک باتوجه به اطلاعیه‌هایى که در زمینه شرکت وزراى مزبور در مجالس قمارخانه سپهبدخسروانى دریافت داشته بود، یکى از مطلع‌ترین شرکت‌کننده [ها] را که در اطلاعیه‌ها گفته شده بود در اکثر جلسات شرکت دارد، احضار و تحت بازجویى قرار داد، اظهارات نامبرده در این بازجویى به شرح معروضه زیر مى‌باشد:
«از حدود سه سال قبل، هفته‌اى یک بار جلسات قمارى در خانه من، یا سپهبد خسروانى یا على ایزدى رئیس دفتر والاحضرت اشرف پهلوى تشکیل مى‌شد که در این اواخر این جلسات هفته‌اى دو بار تقریباً همیشه در خانه سپهبد خسروانى برقرار مى‌شود.
افرادى که در یک سال اخیر بیشتر در این جلسات قمار شرکت دارند، عبارتند از: من، سپهبدخسروانى، زاهدى وزیر کشور، گلسرخى وزیر منابع طبیعى، پرتو وزیر دادگسترى، هدایت ذوالفقارى آجودان کشورى شاهنشاه آریامهر، على ایزدى رئیس دفتر والاحضرت اشرف پهلوى، قلى معصومى معاون وزارت کشاورزى، حدادزاده بازرگان، وهاب‌زاده بازرگان و در بعضى از جلسات اسکندر اریه، على رضایى و القانیان نیز شرکت نموده‌اند.
میزان برد و باخت به تدریج افزایش یافته در بعضى از جلسات تا شش میلیون ریال مى‌رسد، اشخاص غالباً تا پانصد هزار ریال باخت اولیه را نقداً مى‌پردازند ولى بقیه باخت‌ها با چکهاى پانصد هزار ریالى پرداخت مى‌شود که توافق شده هر ماه یکى از چکها به بانک برده شود، وضع هریک از افراد شرکت‌کننده از لحاظ بازى و برد و باخت به‌شرح زیر است:
1. سپهبد خسروانى در اوایل در بازى مهارتى نداشت و با اینکه اکنون مهارت پیدا کرده معهذا غالباً بازنده است. به‌طورى که ظرف یک و دو سال اخیر با اینکه کلیه باختهاى خود را نمى‌پردازد و حتى در یک جلسه چکهاى مربوط به شش میلیون و پانصد هزار ریال باخت خود را به زاهدى و گلسرخى پاره نمود، حدود سى میلیون ریال باخته است. ضمناً چون اخیراً جلسات قمار در خانه سپهبد خسروانى تشکیل مى‌شود و او در هر یک از جلسات بین یکصد تا یکصد و پنجاه هزار ریال کانیات دریافت مى‌کند لذا طى یک سال گذشته از این بابت حدود ده میلیون ریال درآمد داشته که اگر این مبلغ نبود میزان باخت او به چهل میلیون ریال مى‌رسید.
2. ناصر گلسرخى در مجموع برنده است و شاید در یک سال اخیر حدود ده میلیون ریال برده باشد. او شخصاً به من گفت اگر در دو جلسه بازى که با شرکت پرتو و شیبانى استاندار مازندران در شمال تشکیل شده بود نمى‌باخت میزان بردش از هفده میلیون ریال تجاوز مى‌کرد.
گلسرخى به من اظهار نمود چون ممکن بود در مورد بازى‌هاى من گزارشاتى به شرف عرض همایونى برسد شخصاً مراتب را به شرف‌عرض رساندم و شاهنشاه فرمودند این امر خصوصى است و مانعى ندارد.
3. منوچهر پرتو در جلسات قمار شرکت مى‌کند ولى میزان برد و باخت او در یک جلسه چندان قابل توجه نیست و از یکصدهزار ریال تجاوز نمى‌کند ولى گویا در جلسات دیگرى که با گلسرخى، على ایزدى، حیدرعلى ارفع و حسن زاهدى دارند و همچنین در جلساتى که با گلسرخى و مهدى شیبانى در شمال ترتیب مى‌دهند برد و باختهاى او زیاد است.
4. زاهدى وزیر کشور غالباً برنده است ولى دو سه ماه قبل در یک جلسه دو میلیون ریال باخت و اکنون مدتى است در جلسات بازى خانه سپهبد خسروانى شرکت نمى‌کند و اگر هم شرکت مى‌کند برد و باخت چندانى ندارد.
5. على ایزدى در جلسات قمار شرکت داشت ولى چون غالباً پس از آنکه سیصد تا چهارصد هزار ریال مى‌برد جلسه بازى را ترک مى‌کرد لذا تصمیم گرفته شد از او دعوت نشود ولى نامبرده با گلسرخى، حیدرعلى ارفع، زاهدى و پرتو جلسات دیگرى دارند.
6. هدایت ذوالفقارى در جلسات ما غالباً برنده است و شاید در ظرف یک سال اخیر حدود بیست و پنج میلیون ریال برده باشد و از خود من در حال حاضر هفت یا هشت میلیون ریال چک دارد.
7. حدادزاده بازرگان غالباً بازنده است و ظرف یک سال اخیر بیست میلیون ریال باخته است.
8. حسین وهاب‌زاده بازرگان گاهى در جلسات ما شرکت مى‌کند و تاکنون حدود چهارده میلیون ریال باخته است.
9. اسکندر اریه در چند جلسه شرکت نمود و در یک جلسه ناصر گلسرخى و حسن زاهدى مبلغ هفت میلیون ریال از او بردند.
1. قلى معصومى وزارت کشاورزى اکثراً برنده است و تاکنون حدود هفت میلیون ریال برد داشته است.
11. خلیلى مدیرکل مالى معاون وزارت منابع طبیعى چند جلسه در بازى شرکت کرده و در یک جلسه دویست و هفتاد هزار ریال به سپهبد خسروانى باخته که هفتاد هزار ریال آن را پرداخته است.»
گوینده اضافه نمود:
«در بعضى از جلسات که جنبه میهمانى دارد، ارتشبد اویسى، امیر متقى مدیرکل وزارت دربار شاهنشاهى و برخى دیگر به بازى تخته نرد مشغول مى‌شوند و تاکنون بزرگترین باخت ارتشبد اویسى در تخته نرد بیست هزار ریال بوده است.»
در یک جلسه که روز سیزده فروردین در کرج تشکیل شد هوشنگ انصارى وزیر اقتصاد و روحانى وزیر آب و برق نیز شرکت داشتند و میزان برد و باخت در این جلسه حدود یکصدوپنجاه هزار ریال بود.
جلسات قمار دیگرى با شرکت اسکندر اریه، حسین وهاب‌زاده، قاسم طاهباز، اسکندر ارجمند و هراتى تشکیل مى‌شود که من در آنها شرکت نمى‌کنم میزان برد و باخت در این جلسات بین ده تا بیست میلیون ریال است.
گوینده درباره میزان برد و باخت خود اظهار نمود:
«من گاهى برنده و گاهى بازنده هستم ولى در مجموع برنده هستم و در چند جلسه که در مازندران با شرکت ناصر گلسرخى، حسن زاهدى و مهدى شیبانى تشکیل بود شرکت داشتم و در یکى از این جلسات دو میلیون و دویست هزار ریال باختم.»
جان‌نثار ـ حسین فردوست
افسر مسئول تهیه گزارش: سرهنگ توپخانه (ستاد) محمدعلى محمودى
توضیحات سند:
1. رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، امیرعباس هویدا، تهران، مرکز بررسى اسناد تاریخى، ج 2، ص 72. اسناد ساواک - پرونده انفرادی