متن سند:
جناب آقای ولیان نیابت تولیت عظمی و استاندار خراسان برنامه های تعریض خیابانهای مشهد و خرابی دور حرم مطهر قبل از انتصاب شما تدوین شده بود تا در موقع مناسب و داشتن امکانات مالی به مرحله اجرا درآید 1ـ شما بجای ساختن بازار در خیابان شیخ طوسی1 که برخلاف نقشه جامع شهر است و سنگینی ترافیک شهر را دو برابر کرده میتوانستید در بازارچه حاج آقا جان2 تا راه آهن و یا در جای مناسب تری بازار بسازید که هم از نظر مکانیت و تجمع مردم برای بازار بهتر بود و هم به ترافیک شهر لطمه نمی زد.شما اینکار را برای قدرت نمائی در خیابان شیخ طوسی انجام دادید.
بطوری که میگویند در حدود سیصد میلیون تومان خرج آن کرده اید و همه میدانند بازار رضا3 فقط با آجر معمولی ساخته شده و وقتی با سایر ساختمانها مقایسه بکنیم و با شایعاتی که رواج دارد از این راه صد میلیون تومان به جیب زده اید شما قصد خدمت به خراسان و اجرای اوامر شاهانه را ندارید.
شما قصد قدرتنمائی و خودنمائی و پر کردن جیب خود را دارید.
نمی دانم چقدر حریص و طماع هستید اگر دزدیهائی که در وزارت اصلاحات ارضی کرده اید با اختلاسهائی که در مشهد نموده اید جمع کنیم سر به یک میلیارد تومان میزند که از طرق نامشروع بدست آورده اید.
مگر این چهار روز زندگی ارزش اینهمه دزدی نادرستی و مردم آزاری را دارد؟ بخدا ندارد البته شما بخدا اعتقاد ندارید از یک فرد حرامزاده و پست فترتی مثل تو نباید بیش از این انتظار داشت تیغ دادن در کف زنگی مست در وصف شما مصداق دارد.
2ـ شما در اعلامیه اخیر اسم حضرت ثامن الحجج را مرتبا بمیان آورده اید.
از یک نفر مثل شما بکار بردن کلمات و اسامی مقدسات که اعتقادی به آنها ندارید بعید است شما فکر میکنید کثافتکاریهائی که در مشهد بوسیله چند نفر ...
می کنی مردم خبر ندارند.
عشرتکده شما را در خیابان چهارصد دستگاه4 و شهر جدید5 همه بلد هستند و می دانند بوسیله پااندازهای خود زنهای هرجائی را به مشهد می آورید و در پابوس حضرت ثامن الحجج با داشتن مقام بنا حق نیابت تولیت عظمی ...
و عیاشی می کنید.
البته از شما بیش از این نباید انتظار داشت با این کارهای خلاف دین آئین بارگاه مقدس حضرت رضا علیه السلام را ملوث کرده ای و بقول سعدی (اگر برکه ای پر کنند از گلاب سگی در وی افتاد کند منجلاب) 3ـ آقای ولیان هر استانداری که به امر شاه در هر نقطه کشور حکومت [حاکم ]میشود وظیفه اول او تماس با مردم و رسیدن به درد دل مردم و رضایت خاطر آنهاست.
همانطور که هدف شاهنشاه و شهبانو نیکوکار ما است و بایستی در رفع گرفتاریهای مردم بکوشند از شما می پرسم در این مدت نزدیک به سه سال که در مشهد هستید حتی یک نفر توانسته با شما ملاقات کند و بتواند حرف راه رسمی خود را بزند؟ یک نفر توانسته از زخم زبان و حرفهای چرند و پرند و فحش و ناسزای تو در امان باشد؟ مثل اینکه ارث پدر ...
را از مردم بی گناه طلبکاری آیا رسم استانداری این است؟ شما فقط زورگوئی و بدحرفی و من من گفتن را بلدی.
چند نفر بادمجان دور قاب چین می گویند که اگر شما نبودی خرابی های دور حرم مطهر انجام نمیشد و این را بحساب تهور و رشادت تو میگزارند [میگذارند] خیر اینطور نیست این برنامه هائی است که قبلا تنظیم شده و در نقشه جامع شهر آمده و درثانی این همه آواره از چه بود.
اگر اوامر شاهانه نباشد تو نه تنها مرد رشید و بی پروائی نیستی بلکه از یک بوزینه هم کمتری 4ـ در اعلامیه اخیر مربوط به آستانقدس یک جا اشاره کرده ای که هر کس مخالف شروط اسناد تنظیمی با آستان قدس رفتار کرده باشد آستان قدس از شرط سند استفاده کرده چنین و چنان میکند.
تو که فاتحه سند و قرارداد و همه قوانین جاری اجتماع را خوانده ای دیگر سند و شرط و شروط لازم نیست صد رحمت به دوره محمد علیشاه قاجار6 دیگر ما هیچ گونه تأمینی نداریم که مجددا به آستان قدس سند تنظیم نمائیم تو همه اسناد و اوراق رسمی را ورق پاره کرده ای این فشار و ظلم و ستم که بوسیله تو پدرسوخته بی شرف بر مردم مشهد وارد آمده هزاران خانواده را بی چاره در به در و از هستی ساقط نموده و تا بحال چندین نفر از غصه دق کرده و صدها نفر متواری شده اند و کسی هم نیست که اینها را به گوش شاهنشاه و شهبانوی ما برساند.
شما در کار خود استاد هستی هر کس از تهران به مشهد می آید اگر دمش به دم مقامی بسته باشد او را تحویل میگیری و به هر وسیله که ممکن باشد با دادن زمین و اختیارات دیگر او را راضی به تهران برمیگردانی که برود و بر اعمال ظالمانه و بی شرمانه تو سرپوش بگزارد [بگذارد] و ترا رستم در حمام معرفی کند ...
آقای ولیان برنامه خرابی دور حرم مطهر و تعریض خیابانهای مشهد برنامه بسیار خوبیست و برای مشهدیها از نان خوردن واجب تر است منتهی شما سرنا را از سر گشادش باد کرده ای آقای ولیان زیبائیهای خیابانها نباید باعث خرابی و از هم پاشیدگی خانواده ها بشود.
شما باید اول برای اسکان دادن هزاران نفر کسبه فکری میکردید و بعد تمام شهر را روی هم میکوبیدید.
شما نمی توانی فکر کنی یک نفر که چهل پنجاه سال بوسیله یک دربند دکان نان آور عائله پنج یا ده نفریست با از دست دادن محل کسب خود چگونه زن و بچه خود را اداره کند.
چگونه جواب قروض خود را بدهد؟ حق هم داری نفهمی شکم سیر از گرسنه خبر ندارد و سواره از پیاده.
اگر ترا از این مقام بیندازند مال و اموالت را مصادره کنند و ترا از هستی ساقط نمایند آنوقت می توانی بفهمی ما چه میکشیم.
مدت هفده ماه است هزاران نفر را از محل کسب و کار خود آواره کرده ای.
فقط اینرا بلدی که جواب همه را سر بالا بدهی.
روزی که ما را دعوت کردی و پس از تهدید و حرفهائی که لایق پدر و مادرت بود بما زدی قول دادی هر کس دکان میخواهد کلید به کلید و هر کس نمیخواهد سرقفلیش را بگیرد دکانهای ما را متری چهار تا هشت هزار تومان قیمت کردی و حال میخواهی متری چهل هزار تومان از ما سرقفلی بگیری در صورتی که محل بازار جدیدی که تو ساخته ای وصل به پائین شهر است و تا بیست سال دیگر از نظر مکانیت و مرغوبیت بپای محل سابق ما نمیرسد و تازه حق انتقال هم نداریم و اگر مردیم بورثه ما هم نمیرسد و ماهی صدتومان را هم باید ماهی هزار و دویست تومان اجاره دهیم.
راست میگوئی سالی که زور است سیزده ماه است و ما دیدیم که قول آقای استاندار با ...
یکی است.
راستی فراموش کردم که بگویم در ساختمان بازار رضا یک چیز را فراموش کرده ای باید مقبره پدرت را در گوشه بازار رضا میساختی چون بازار رضا مستراح ندارد و مردم برای ...
کردن جائی ندارند.
5ـ بر مردم مشهد واجب است به تمام مقامات مملکتی شکایت کنند شاید مأمور باشرفی پیدا شود و ندای ما را بگوش شاهنشاه آریامهر برساند تا بدین زورگوئیها و بیعدالتی ها رسیدگی شود.
6ـ شما مقامات موثر را که در مشهد خدمت میکنند هر یک را بوسیله ای با خود همراه کرده ای.
برای تیمسارش درجه میگیری و خانم تیمسار را فرماندار میکنی7 تا نتوانند بر کارهای خلاف قانون و خلاف انسانیت تو حرف بزنند و گزارش نمایند.
آقای ولیان اگر تمام مردم مشهد را از کاسب و کشاورز و ...
را به صلابه بکشند و بخواهند بقول تو میلیونها تومان پول زور را به جبر و ستم بگیرند طرق بهتری پیشنهاد می کنند.
بیایند موجودی چند نفر دزد کثیف و بی شرفی مثل ترا مصادره کرده و مشاهده نمایند که سر به میلیاردها تومان زده و چندین برابر تمام کسبه و کشاورز مشهد پول وصول میشود.
چرا هزاران نفر مردم بیگانه را اذیت و آزار کنند.
خدای بزرگ اینهمه ناله و نفرین مردم مظلوم را بر شاهنشاه آریامهر شهبانوی نیکوکار ولیعهد محبوب ما نگیرد و شرش در خانه تو پدرسوخته را بگیرد.
آه دل مظلومان [مظلوم] به سوهان ماند گر خود نبرد برنده را تیز کند عبداله عاصی
توضیحات سند:
1ـ خیابان شیخ طوسی که از شمال به فلکه آب (میدان بیت المقدس) منتهی می شود و از جنوب به میدان 17 شهریور می رسد در ابتدا به صورت جوی مانند بوده است.در زمان شهرداری سرتیپ بنی اعتماد بر اساس طرح جامع یک بلوار، احداث می شود از میدان 17 شهریور تا فلکه آب (میدان بیت المقدس) که بنام شیخ طوسی معروف می شود.
این خیابان در زمان ولیان همراه با طرح توسعه فلکه حرم مطهر که بسیاری از بازارهای اطراف خراب می شود برای اسکان دادن یکپارچه تجار و مغازه دارها خراب می شود و تبدیل به بازاری می شود که به بازار رضا مشهور است ولی خیابان کنار بازار خیابان شیخ طوسی نام دارد.
در ضمن فاصله این خیابان تا حرم 400 متر بوده است.
(مرکز اسناد انقلاب اسلامی مشهد.
(با همکاری آقای وحدتی)؛ مصاحبه با مدیر روابط عمومی شهرداری مشهد و آقای میرنجاتی ؛ تاریخ آستان قدس، علی مؤتمن، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوّم 1353 ـ 1354، مشهد، ص 371) 2ـ بازارچه حاج آقا جان یکی از محله های قدیمی مشهد است که در جهت غربی از خیابان طبرسی منشعب می گردد و در حد فاصل حرم مطهر حضرت رضا (ع) و تپ المحله قرار دارد که باغ رضوان در جانب جنوبی آن قرار داشته است پس از طرح توسعه فلکه حضرت رضا در سال 54 و تخریب باغ رضوان بازارچه حاج آقا جان نیز آسیب دید.
و بعد از انقلاب اسلامی در سال 61 این بازارچه توسعه یافت و حدود 500 واحد تجاری به ابعاد 2×2 به آن اضافه شد حتی بخشی از آن بنام بازارچه شهید آستانه پرست نامگذاری شد (شهید آستانه پرست در سال 1303 شمسی در مشهد متولد شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ 1 /6 /60 به دست یکی از منافقان در مشهد شهید شد.) به علت اینکه حاج آقا جان یکی از افراد متمول و در عین حال متدین محله و معمار معروف دوره قاجار و به ویژه در زمان فتحعلی شاه مباشرت پسرش علی قلی میرزا است و دارای تعدادی مغازه بود، در ابتدا این بازارچه بنام او نامگذاری شده است.
لذا هنوز این نام بر بازارچه باقی است.
در این محله عمدتا برای خانه سازی از آجر، چوب و یا سنگ و چوب استفاده شده، منازل کوچک و تراکم مسکن در واحد سطح زیاد می باشد وجه مشخصه این منطقه فرسودگی بیش از حد مساکن و کوچه هاست، در بعضی مساکن بازسازی هایی صورت گرفته است کوچه های پیچ در پیچ و منازل خشتی عوامل متشکله این محدوده را تشکیل می دهند.
تقریبا 3 /1 از جمعیت شهر مشهد در آنجا سکونت دارند وسعت متوسط اماکن مسکونی این منطقه بین 100 تا 200 متر مربع است و زمین های این قسمت تماما ملکی است.
با همکاری آقای وحدتی عضو مرکز اسناد انقلاب اسلامی گزارش نهایی (طرح شناسایی اسامی و وجه تسمیه معابد، محلات، اماکن عمومی، عبادی، تجاری و فرهنگی در محدوده بافت قدیم شهر مشهد.
مجری طرح : دکتر محمد رحیم رهنما (استاد دانشگاه فردوسی مشهد) ناشر : شهرداری مشهد، اسفند 76، مشهد، ص 291 ـ 292 جغرافیای انسانی ـ اقتصادی (پایان نامه دوره کارشناسی)، ندا ندایی، بهمن 1373، استاد راهنما : حسین حاتمی نژاد، ص 19 ـ 20 (موضوع ویژگیهای مسکن در بافتهای مختلف شهر مشهد : پایان نامه تحصیلی دانشکده ادبیات مشهد (مهاجرت در داخل شهر مشهد و بررسی علل آن)، دکتر حسین الهی، سال 43 ـ 44، ص 83 ـ 84) 3ـ برای اسکان دادن کسبه واقع در محدوده تخریب و نوسازی اطراف فلکه حرم مطهر حضرت رضا(ع) و کسانی که تقاضای محل کسب در مجموعه جدید کرده بودند بر اساس طرحی که قبلاً مورد تصویب شاه واقع شده بود، در محل خیابان شیخ طوسی که بیش از 400 متر از فلکه حرم مطهر فاصله نداشت با طول 800 متر و عرض 30 متر و همچنین قسمتی از پارک کورش مقرر گردید.
مجموعه بازار رضا احداث بشود.
قرارداد طرح مذکور با مهندسین مشاور بوربور ـ طراح این طرح ـ همزمان با عقد قرارداد با پیمان کاران مربوط (رشد و ماهساز) در تاریخ 20 /2 /1354 منعقد گردید تا کسبه بتوانند در محل جدید مشغول به کار و کسب شوند.
این مجموعه شامل 6 بازار و 7 چهار سوق به مساحت تقریبی 50000 متر مربع و 11 سرا به مساحت 55000 متر مربع خواهد بود که در آن روی هم 2012 واحد مغازه وجود خواهد داشت.
این بازار حد فاصل میدان 17 شهریور و میدان بیت المقدس احداث شده است.
این مجموعه 72 هزار متر مربع زیربنا دارد و سی هزار متر فضای تجاری و 29 هزار متر نیز سراهای انتهای بازار است.
(ر.ک : مؤتمن علی، تاریخ آستان قدس، انتشارات آستان قدس رضوی چاپ دوم، مشهد 1354، ص 371 ـ 372) 4ـ چهارصد دستگاه که در حاشیه بلوار سجاد و بلوار آزادی توسط سازمان مسکن و شهرسازی احداث گردیده یک مجموعه خانه سازمانی برای مدیران استان و شهر مشهد بوده است که در دوران مأموریت از این خانه ها استفاده می شود این مجموع ساختمان از شمال به بلوار سید جمال الدین اسدآبادی منتهی می شود و از جنوب به بلوار سجاد؛ و در غرب آن هم بلوار آزادی واقع است.
(با همکاری مدیر روابط عمومی شهرداری مشهد (آقای میرنجاتی) 5ـ شهر جدید (سجادشهر) در دوران استانداری حسن زاهدی، در اراضی بخش آبکوه مشهد، بین خیابان ملک آباد و بلوار جاده قوچان و بلوار فردوسی، شهر جدیدی با نقشه بسیار مدرن و زیبایی پی ریزی شد.
این شهر با در نظر گرفتن همه گونه احتیاجات و لوازم یک شهر مدرن از قبیل، خیابانهای عریض اصلی و فرعی با دور برگردان، میلان های شطرنج، جدول بندی حاشیه خیابانها، اگوسازی شبکه برق، لوله کشی آب و پارک و مراکزی در هر بخش از شهر برای ساختمان مدارس، درمانگاه، فروشگاه، کودکستان و غیره احداث شد.
اراضی این شهر در قطعات پانصد متری به علاقمندان و طالبان به خانه سازی در مشهد و تهران و سایر استان ها با سرقفلی متفاوت برای هر متر مربع از لحاظ موقعیت زمین واگذار شده، زاهدی با ایجاد این شهر یادگاری از خود در مشهد باقی گذارد.
شهر جدید در واقع تنها منطقه ای است که بر اساس این ساخته شده است و به عنوان شهر جدید در قبل از انقلاب مشهور بوده و بعد از انقلاب سجاد شهر مشهور شد.
(میرنیا سیدعلی، وقایع تاریخی خاور ایران (در دوره پهلوی)، انتشارات اردشیر، چاپ اول، تهران 1373، صص 324، 326 ـ و با استفاده از مدیر روابط عمومی شهرداری مشهد (آقای میرنجاتی) 6ـ مظفرالدین شاه نیمه شب 24 ذی القعده، یعنی ده روز پس از امضای قانون اساسی، بدرود حیات گفت و محمد علی میرزا، ولیعهد بجای او به سلطنت رسید.
وی در دوره ولیعهدی، با مشروطه خواهان همداستانی نشان داده بود ولی بعد چنان به نظر می رسید که در اندیشه ویران کردن اساس مشروطه و توطئه علیه آزادی و رژیم دموکراسی است.
جریان تاج گذاری محمدعلی شاه، که روز چهارم ذی الحجه 1324 صورت گرفت، او در دوران سلطنت بیشتر زیر نفوذ دولت روسیه بود.
(ر.ک : شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ اول ص 375 ـ 376) 7ـ فرماندار انتصابی ولیان برای مشهد خانم فرح انگیز پالیزبان بود که در فروردین 1355 به عنوان فرماندار جدید شهر منصوب شد و از همان ماه هم مشغول به کار گردید او دارای لیسانس علوم ارتباطات و دبیر دبیرستانهای تهران، معاون مرکز تربیت معلم رضائیه، معاون دفتر اطلاعات و روابط عمومی وزارت کشور و دبیر سازمان زنان رضائیه بود او همسر نوروزی رئیس شهربانی استان خراسان بود که بعد از انتصاب به عنوان فرماندار مشهد در سخنرانی اعلام کرد : از اینکه به عنوان فرماندار مشهد منصوب شدم خوشحالم و خواهم کوشید در مدت خدمت خود زنان مشهد را به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی ترغیب بکنم.
(ر.ک : روزنامه کیهان، دوشنبه 10 فروردین 1355)