تاریخ سند: 10 فروردین 1338
متن سند:
شماره : 21 /5 ریاست سازمان اطلاعات و امنیت استان 11 طبق گزارش مامور مربوطه شب گذشته که در مسجد جامع زاهدان مجلس احیاء تشکیل بوده آقای حاجی کفعمی پیشنماز ساعت 1 صبح در خاتمه مجلس ضمن دعا اظهار می دارد که چون جناب آقای استاندار تشریف ندارند از طرف دوستان به عرضشان برسانند که ما تقاضا داریم از پیشگاه اعلیحضرت همایونی تقاضا نمایند تا زائرین ایرانی بتوانند به عتبات عالیات مشرف شوند و راه عتبات برای ایرانیان آزاد شود.ضمناً از این عمل دولت دکتر اقبال1 تنفر و انزجار داریم و به هر وسیله ای که شده از راه دیپلماسی باید اقدامی بنمایند که راه عتبات باز و برای زوار ایرانی آزاد شود.
ضمنا اضافه نموده و قسم یاد می کنند که چنانچه بگویند نوشته و امضاهائی برای پشتیبانی دولت دکتر اقبال می رود دروغ است.
مراتب جهت اطلاع و هر گونه اقدام مقتضی اشعار گردید.
کفیل شهربانی های بلوچستان و سیستان .
سرهنگ 2 افتخار شب 10 جاری آقای کفعمی رئیس روحانیون در مسجد جامع از عمل دولت درباره منع رفتن ایرانیان به عتبات عالیات تنقید و تنفر و انزجار خود را از دولت اعلام و می‌گوید آنچه برای پشتیبانی دولت آقای دکتر اقبال بگویند و بنویسند دروغ است و از آقای استاندار خواستار می‌شود از طریق دیپلماسی اقدام نمایند که این مانع برطرف شود.
ساواک اقدام لازم معمول و نتیجه متعاقباً به عرض می‌رسد.
توضیحات سند:
1.دکتر منوچهر اقبال، فرزند حاج مقبل السلطنه در هفتم مهرماه سال 1288 شمسی برابر با 1327 هجری قمری در خراسان متولد شد.
پدرش معروف به «اقبال التولیه» در آذرماه 1304 نمایندهی مجلس مؤسسانی شد که انتقال سلطنت از قاجار به رضاخان را تسجیل کرد.
هر چند مقبل السلطنه چهرهی درجهی اولی نبود که به حسب رعایت ظواهر، حضور او در مجلس ضروری باشد، ولی انتخاب او شاهدی بر پیوندهایش با دستگاه رضاخان بود و بدین ترتیب خانوادهی اقبال در ردیف 40 خاندان برجسته‌ی ایران قرار گرفت.
منوچهر اقبال در سال 1305 با هزینهی شخصی عازم اروپا شد و در سال 1312 به عنوان متخصص امراض عفونی از دانشکدهی پزشکی پاریس فارغ التحصیل گردید و در همان سال با یک دختر فرانسوی ازدواج کرد.
پس از بازگشت به ایران در مهرماه 1312 به خدمت سربازی رفت و در بیمارستان لشکر 8 شرق (خراسان) به کار پرداخت.
در سال 1313، رضاشاه در سفری به خراسان دچار زنبور گزیدگی شد و اقبال درد او را التیام بخشید و مورد محبت شاه قرار گرفت.
پس از پایان سربازی، در سال 1314 رئیس بهداری شهرداری مشهد شد و مدتی بعد به تهران آمد و در شهریور 1315 ریاست بخش بیماری های عفونی بیمارستان رازی را به دست گرفت.
وی در سال 1318 دانشیار دانشکدهی پزشکی دانشگاه تهران و سپس استاد کرسی بیماری های عفونی در این دانشکده شد.
ورود اقبال به صحنهی سیاست با شهریور 1320 و سقوط دیکتاتوری رضاخان مقارن بود.
او در آغاز در زمرهی اطرافیان احمد قوام قرار گرفت.
در دولت اول قوام (مرداد ـ بهمن 1321) به معاونت وزارت بهداری رسید و این سرآغاز مشاغل دور و دراز دولتی او بود.
در شهریور 1323 در کابینهی محمد ساعد کفیل وزارت بهداری شد و در دولت قوام (بهمن 1324 ـ آذر 1326) به وزارت بهداری و وزارت پست و تلگراف رسید.
در زمان ورود وزرای توده ای به کابینهی قوام (ایرج اسکندری، دکتر فریدون کشاورز و دکتر مرتضی یزدی)، به منظور ایجاد توازن در قبال آنان، اقبال در نقش «جناح راست» کابینه ظاهر شد و به همراه سپهبد احمد امیراحمدی (وزیر جنگ)، ذکاءالدوله (سهام الدین) و غفاری (وزیر پست و تلگراف) به اتخاذ مواضع تند علیه حزب توده و دولت خودمختار پیشه وری در آذربایجان دست زد.
در این سناریو، قوام بایستی نقش «میانه رو» را ایفا می کرد.
منوچهر اقبال در دولت عبدالحسین هژیر (تیر ـ آبان 1327)، باوجود رقابت هایی که با وی برای تصاحب پست نخست وزیری داشت، وزیر فرهنگ شد و به عنوان رئیس «سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی» نفوذ خود را گسترده ساخت.
اقبال در سمت وزیر فرهنگ دولت هژیر به اقداماتی دست زد که برای وی شهرت گسترده ای به عنوان یک «چهرهی مرتجع» به ارمغان آورد.
مهم ترین این اقدامات، پیگیری تز «سیاست را از فرهنگ جدا کنید»، به منظور سیاست‌زدایی مدارس و دانشگاه ها و مصوبه ضد مطبوعات شهریور 1327 بود.
طبق این مصوبه، دولت هژیر با اعتراض شدید مطبوعات مواجه شد که به توقیف تعدادی از آنها انجامید.
منوچهر اقبال در دولت دوم محمد ساعد (آبان 1327 ـ فروردین 1329) ابتدا وزیر راه و پس از مدت کوتاهی (21 آذر 1327) وزیر بهداری و سرپرست وزارت کشور گردید و در 21 اسفند همان سال به وزارت کشور رسید.
دکتر اقبال در جریان انتخابات این دوره با وساطت دکتر هادی طاهری (وزیر مشاور) مبلغ 500 هزار تومان رشوه دریافت داشت.
در این دوران اقبال به عنوان یک چهرهی وابسته به استعمار بریتانیا و دربار شهرت یافت و اوج آن زمانی بود که وی به بهانه ترور نافرجام شاه در 15 بهمن 1327، اجرای یک سلسله اقدامات سرکوبگرانه، از جمله توقیف و تبعید آیت الله کاشانی و انحلال برخی احزاب و توقیف جراید را به مجلس پانزدهم اعلام داشت.
او در دولت حسنعلی منصور (فروردین ـ تیر1329) نیز وزیر راه بود.
با صعود رزم آرا به صدارت، اقبال به علت شهرت سوئی که پیدا کرده بود، به کابینه راه نیافت و توسط شاه به عنوان استاندار آذربایجان راهی این خطه شد.
در مرداد 1329 با اعلام لیست کارمندان مشمول «بند ج» توسط دکتر محمد سجادی، رئیس هیات تصفیه، نام اقبال در این لیست به چشم می خورد.
مشمولین این لیست صلاحیت خدمت در دستگاه دولتی را نداشته و باید اخراج می شدند.
اقبال در آذربایجان ریاست دانشگاه تبریز را نیز به عهده داشت.
در دوران دولت مصدق، اقبال متصدی شغلی نبود و تنها در دانشگاه تدریس می کرد، اما مدتی بعد، در سال 1331 عازم اروپا شد و در فرانسه به عضویت فراماسونری درآمد و در سالهای بعد، در رأس لژهای تابع تشکیلات فراماسونری فرانسه قرار گرفت.
پس از کودتای 28 مرداد 1332، منوچهر اقبال به تهران بازگشت و به دستور شاه سناتور شد و در 18 دیماه 1333 ریاست دانشگاه تهران و ریاست دانشکدهی پزشکی را به دست گرفت و در 12 خرداد 1335 وزیر دربار گردید.
اوج موفقیت اقبال از همان زمان آغاز شد و رقابت شدید و کینه توزانه ای میان او و اسداللّه علم درگرفت.
اقبال در این دوران عالیترین روابط را با محمدرضا و اشرف پهلوی داشت و می کوشید تا از خود چهرهای کاملاً خاضع و تابع نشان دهد.
دختر بزرگ اقبال، مریم اقبال، پس از جدایی از محمودرضا پهلوی، عروس اشرف (همسر شهریار شفیق) شد و در نتیجهی این روابط بود که وی در شمار دوستان نزدیک اشرف درآمد و در 15 فروردین 1336 به نخست وزیری رسید.
دولت اقبال به سرعت به عنوان یک دولت مطیع شاه و وابسته به بریتانیا شهرت یافت و به تدریج نارضایتی مقامات آمریکایی از آن مشاهده شد و این عدم رضایت در نیمهی دوم سال 1336 به اوج خود رسید.
دولت وی پس از 3 سال و 4 ماه مقابله با دشوارترین تنش های سیاسی در شهریور 1339 سقوط کرد و مدت کوتاهی بعد، در 6 اسفند 1339، دکتر منوچهر اقبال ـ رئیس دانشگاه تهران، رهبر حزب ملیون و نمایندهی مجلس بیستم ـ در ساختمان دانشکدهی پزشکی دانشگاه تهران مورد حمله و توهین «دانشجویان» قرار گرفت و اتومبیل وی به آتش کشیده شد.
منوچهر اقبال در آبان ماه سال 1342 توسط شاه به عنوان مدیرعامل «شرکت ملی نفت ایران» منصوب شد و در خردادماه 1343 نام وی در زمرهی مؤسسین لژ «خورشید تابان» و رئیس هیأت مدیرهی این لژ قرار گرفت.
او تا آخر عمر در سمت مدیرعامل شرکت نفت باقی ماند، اما عملاً در سیاست جاری کشور نقشی نداشت و حتی در امور سیاسی مربوط به نفت و اوپک هم که جمشید آموزگار تحت نظر مستقیم شاه آن را اداره می کرد، مورد مشورت قرار نمی گرفت.
در واپسین دوران زندگی اقبال، تحقیر مداوم و توطئه های آشکار و نهان اسدالله علم علیه او تداوم یافت و مقابله ها و ابراز حسادت های اقبال، وی را در موضعی مطرود و حقیر در نزد شاه قرار داد.
دکتر منوچهر اقبال در 4 آذرماه سال 1356 درگذشت.
منوچهر اقبال به روایت اسناد ساواک / رجال عصر پهلوی / مرکز بررسی اسناد تاریخی