صورت جلسه کمیسیون آقایان استانداران و فرمانداران کل
صورت جلسه کمیسیون آقایان استانداران و فرمانداران کل
متن سند:
صورت جلسه کمیسیون آقایان استانداران و فرمانداران کلبنا به دعوت جناب آقای قدس نخعی1 وزیر دربار شاهنشاهی و ریاست شورای مرکزی جشن دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی جنابان و تیمساران و استانداران و فرمانداران کل به شرح ذیل:
آقای دهقان استاندار آذربایجان شرقی - تیسمار سرلشکر دیلمی استاندار آذربایجان غربی - آقای مهندس پارسا استاندار اصفهان – آقای بنی‌آدم استاندار کرمان - آقای دکتر بابک - استاندار مازندران - آقای دکتر علی‌آبادی استاندار گیلان - آقای فضائلی استاندار کرمانشاهان - تیمسار سرتیپ صفاری استاندار خوزستان - آقای امین آزاد استاندار کردستان - آقای قوامی استاندار بلوچستان - آقای دریابان عظیما استاندار بنادر - آقای دکتر حسابی فرماندار کل بختیاری - آقای نواب فرماندار کل بندرعباس و بنادر بحر عمان - آقای حجت فرماندار کل سمنان آقای قوام فرماندار کل همدان - جناب سرهنگ علی‌زاده فرماندار کل کهکیلویه و بویراحمد - آقای وزیری فرماندار کل زنجان - با حضور جناب آقای امیر همایون بوشهری نایب رئیس شورای مرکزی جشن و آقای دکتر مهدی بیانی عضو شورای مرکزی و دبیر شوری و آقای دکتر اعظم زنگنه – (استاندار فارس در جلسه حضور نداشتند) جلسه‌ای در ساعت ۵ بعدازظهر روز شنبه ۱۷ اسفند ماه /۱۳۴۲ به ریاست جناب آقای قدس نخعی، در دفتر وزارت دربار شاهنشاهی تشکیل گردید.
آقای بوشهری اظهار داشتند که مقصود از تشکیل این جلسه اینست که وضعیت جشن به استحضار آقایان برسد و تمنی شود که چون بیش از هیجده ماه به تاریخ برگزاری جشن نمانده است با جدیت بیشتری در تهیه مقدمات و آماده ساختن ذهن اهالی به اهمیت جشن در حوزه مأموریت خود اقدام نمایند و البته آقایان مستحضرند که این جشن کاملاً جنبه ملی دارد و فقط راهنمایان و کارگردانان آن از اعضاء دولت می‌باشند چنانچه شورای محلی جشن تشکیل نشده باشد به فوریت دستور تشکیل آن را بدهند و اگر هست لااقل دو هفته یک بار شوری تشکیل شود اهالی را به وسایل مقتضی برای شرکت در مراسم جشن تشویق نمایند.
مقررات مدون تشکیل شوراها و برنامه تفصیلی جشن بین آقایان توزیع شد و ضمناً توضیح دادند که هنگام برگزاری جشن دو برنامه متمایز اجراء خواهد شد: یک برنامه سه‌روزه که در تمام کشور انجام خواهد شد و هر یک از آقایان در حوزه خود البته اختیار دارند که برحسب اقتضا در کیفیت اجرای آن تصرفی نمایند و به شورای مرکزی اطلاع بدهند و یک برنامه پانزده‌روزه که بیشتر در تهران و بعد مسافرت در اصفهان و شیراز اجراء خواهد شد.
در تهران کنگره‌ای از رجال برجسته و ایران‌شناسان و ایران‌دوستان خارجی و داخلی تشکیل خواهد شد و پس از خاتمه کنگره میهمانان خارجی به دستجات یکصد نفری تقسیم خواهند شد و به تناوب برحسب انتخاب خود ایشان، مسافرت‌هائی به شیراز یا همدان یا مازندران خواهند کرد و از طرف شوری پذیرائی خواهند شد و البته آقایان استانداران آسایش میهمانان را در استان خود تحت مراقبت کامل قرار خواهند داد.
و نیز تقاضا کردند که در هر یک از مراکز استان و فرمانداری کل حتما یک خیابان یا یک میدان به نام کوروش بزرگ نام‌گذاری شود و کوشش فرمایند که یک بنای یادگار به نام کوروش بنیاد گذاشته شود.
آقای بوشهری از کوششی که آقای بنی‌آدم استاندار کرمان برای جمع‌آوری سیصدهزار تومان جهت کمک به اقدامات شوری نموده‌اند، تشکر کردند و به اطلاع رسانیدند که این مبلغ صرف نشریه‌ای خواهد شد که مجموعه مقالات دانشمندان ایرانی و ایران‌شناسان درباره تاریخ و تمدن ایران باستان خواهد بود. البته اگر از این مبلغ باقیمانده‌ای باشد، برای ساختمان یادبود یا مؤسسه خیریه دیگری در کرمان با نظر خود استانداری مصرف خواهد شد.
آقای بوشهری متذکر شدند که آقایان برای هزینه متفرقه جشن در محل به وسایل مقتضی از قبیل نمایش فیلم و تاتر و گاردن‌پارتی و غیره اقدام خواهند فرمود، ولی مساعدت‌های مالی اهالی صرف بنای یادگار وتأسیس مؤسسات خیریه در محل خواهد شد البته برای هزینه این قبیل امور چنانچه مبلغ کافی در اختیار نداشته باشند شاید شوری بتواند کمک مختصری در محل‌هائی مانند بنادر جنوب بنماید. چنانچه آقایان به آقای استاندار کرمان تأسی فرمایند شوری از کمک‌های معنوی و تهیه وسایل طبع و نشر نشریه به نام هر استان کوتاهی نخواهد کرد.
آقای دهقان - به استحضار رسانیدند که در آذربایجان به همین نحو اقدام شده است و در حال حاضر استادان دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز مشغول تألیف کتابی هستند به عنوان "سهم آذربایجان در تاریخ دوهزار و پانصدساله شاهنشاهی ایران" این کتاب تا شش ماه دیگر منتشر خواهد شد. آقای بوشهری اظهار داشتند: کلیه انتشارات بایستی قبلاً به تصویب دفتر مرکزی شوری برسد آقای دهقان متذکر شدند: که در تمام شهرستان‌های آذربایجان شرقی شوراهای جشن تشکیل شده است و مشغول فعالیت می‌باشند. موضوعی که هنوز مجمل مانده و تصمیم گرفته نشده اینست که با کمک مالی که از طرف اهالی شده و می‌شود، آیا باید یک بنای یادبود به نام کورش بر پا داشت یا اینکه وجوه جمع‌آوری شده صرف تأسیس یک مؤسسه خیریه شود.
جناب آقای وزیر دربار - ضمن تشکر و تقدیر اقدامات و جدیت آقای دهقان اظهار فرمودند: که در چنین موقعیت استثنائی که به افتخار یکی از بزرگترین شاهنشاهان ایران که عظمت و شخصیت او مورد احترام عموم ملل است، مراسمی برگزار می‌شود، بهتر است که در شهر بزرگ و مهمی چون تبریز اقدام برای برپا داشتن بنای یادگاری به نام کوروش بزرگ بشود. این نظر مورد تائید شوری قرار گرفت و مقرر شد که آقای دهقان این نظر شوری مرکزی را به شورای محلی تبریز ابلاغ و به همان نحو عمل فرمایند.
جناب آقای وزیر دربار پیشنهاد فرمودند که چون احتمالاً جشن تاجگذاری اعلیحضرت همایون شاهنشاه حین برگزاری جشن شاهنشاهی انجام خواهد شد بین اهالی پایتخت به وسایل مقتضی رابطه‌ای برقرار شود و مبادله‌ای بین عده‌ای از اهالی پایتخت به استان‌ها و استان‌ها به پایتخت به طور میهمان بشود و نمایشگاهی ملی در پایتخت دایر شود که نماینده هنر و تمدن و آداب و سنن تمام اهالی کشور ایران باشد.
و نیز اشاره به نه سال مطالعات خود درباره تاریخ باستانی ایران نموده و اظهار‌نظر فرمودند که اخبار و اطلاعاتی که مورخان بیگانه در کتاب‌های خود داده‌اند، غالباً با حقیقت موافق نیست و خالی از غرض نمی‌باشد و باید پس از خاتمه مراسم جشن شاهنشاهی، شوراها به کار خود ادامه دهند و مانند سایر ملل باستانی مانند ایتالیائی‌ها، یک کنفرانس، دائم برای مطالعات تاریخی و تمدن ایرانی تشکیل دهند.
آقای بوشهری - متذکر شدند که در برنامه جشن تشکیل نمایشگاه بزرگی در محل پارک شاهنشاهی در نظر گرفته شده است و یک قسمت از نظریه جناب آقای وزیر دربار را در همان نمایشگاه می‌توان تأمین کرد و هر استان می‌تواند غرفه اختصاصی برای خود در آن نمایشگاه تشکیل بدهد.
تیمسار سرتیپ صفاری اظهار داشتند: که متأسفانه در استان خوزستان هنوز اقدام مؤثری برای مقدمات جشن نشده و شوراهای محلی تشکیل نگردیده است و اظهار امیدواری نمودند که از این پس برای انجام وظیفه و مخصوصاً برای ادای دین ملی خود با جدیت اقدام خواهند کرد.
و فقط برای ساختمان بنای یادگار اطمینان کامل ندارند که بتوانند تمامی هزینه آن را از اهالی جمع‌آوری کنند و احتیاجات اولیه مقدمات جشن را سه کیلومتر راه‌سازی اساسی راه شوش و ۱۲ کیلومتر راه چوخازنبیل [= چغازنبیل] دانستند.
چون بعضی آقایان اشکال تهیه بنای یادبود را در محل نبودن اعتبار و اطمینان نداشتن به جمع‌آوری وجوهی از طرف اهالی که غالباً بی‌بضاعت هستند می‌دانستند، آقای بنی‌آدم پیشنهاد نمودند همان طور که در استان کرمان عمل شده است، هر یک از آقایان تأمین اعتبار را به عهده شهرداری محل بگذارند و آقای فضائلی توضیح دادند که این امر قانونی است و شهرداری‌ها اختیار اهداء مبالغی را به اشخاص و مؤسسات که مقتضی بداند دارد.
آقای بوشهری اظهار نموده‌اند: که اعتبارات شورای مرکزی محدود و کافی برای رفع احتیاجات مرکز می‌باشد، با این حال چنانچه، کارهای اساسی در استان‌ها بشود، ممکن است در صورت لزوم جزئی کمکی هم از طرف شورای مرکزی بشود مثلاً همانطور که عرض کردم در استان کل بنادر که جمع‌آوری کمک‌های محلی به پایه سایر استان‌ها نخواهد رسید.
آقای قوام اظهار داشتند: که در همدان شوری تشکیل شده است و امیداوری هم داریم که برای تأمین اعتبار از محل عواید شهرداری استفاده کنیم، فقط تقاضا داشتند که برای ساختن راه شوسه بین شهر همدان و محل تاریخی جنگ نامه اقدام شود.
آقای بوشهری - وعده کردند که موضوع راه‌سازی‌های فرعی را با وزارت راه مذاکره و مکاتبه و حل نمایند ولی لازم است آقایان استانداران پیشنهادات خود را کتباً به دفتر شورا ارسال دارند.
آقای نواب - تذکراتی راجع به تحبیب و دلگرم ساختن زرتشتیان دادند و حاضر شدند که نسخه خطی شرح هیاگل النور خود را که اطلاعاتی راجع به یگانه‌پرستی زرتشتیان در آن هست در اختیار شورای مرکزی بگذارند که مطالب آن طبع و نشر شود. و نیز پیشنهاد کردند که برای تهیه هدایائی به میهمانان هنگام برگزاری جشن، از لباس‌های محلی یزد استفاده شود.
آقای فضائلی اظهار کردند: که بازدید بیستون مورد توجه بسیاری از جهانگردان است و ممکن است هنگام جشن نیز عده‌ای از میهمانان به غرب بیایند. اشکالاتی در پیش بود که برداشته شد و ترتیب ساختمان یک موزه و یک میهمانسرا و پارکی در محوطه بیستون داده شده است، ولی جاده در این قسمت طوری است که عابرین و وسایل نقلیه در معرض تصادف هستند و باید ترتیبی داده شود که راه در این قسمت منحرف شود، ساختمان‌های دهقانی که هست تجدید بنا شود. قرار شد کتباً پیشنهاد نمایند.
آقای بوشهری - تذکر دادند که برای ساختمان در این محل تاریخی باید با اداره کل باستان‌شناسی و وزارت فرهنگ مذاکره شود، ولی برای ترمیم راه، به شوری نظر خود را پیشنهاد نمایند با وزارت راه مکاتبه خواهیم کرد.
تیسمار سرلشگر دیلمی – متذکر شدند که در آذربایجان غربی آثار تاریخی متعدد و مهمی موجود است از جمله آثار قبوری که آنها را آرامگاه زرتشت و مادر زرتشت می‌دانند و در شاه تختی و تکاب آثار قدیمی‌تر از تخت‌جمشید هست، ولی متأسفانه راه ندارد و تقاضا نمودند که هیئت صلاحیت‌داری برای معاینه این آثار تاریخی اعزام شوند و در صورت لزوم اقدام به حفریات بشود.
آقای بوشهری - اظهار نمودند موضوع را به شوری بنویسید یا اداره کل باستان‌شناسی و وزارت راه مذاکره و مکاتبه خواهم کرد.
آقای دهقان - استفسار نمودند در صورتی که اعتباراتی از محل عوائد شهرداری یا غیر آن در شهرها تأمین شود، شوری چه کمکی برای بنای یادبود و غیره در محل خواهد کرد؟
آقای بوشهری – اظهار داشتند در صورتی که تقاضا شود از لحاظ فنی و تهیه طرح و نقشه شوری کمک‌های مؤثر می‌تواند بکند. اما وجوه جمع‌آوری شده را در محل به بانک ملی بسپارند. و به حساب شورای محلی بگذارند که زیر نظر شوری به مصرف برسد.
آقای دکتر علی‌آبادی - متذکر شدند که در گیلان مناطق باستان‌شناسی متعدد است که متأسفانه عده‌ای سودجو به طور غیرقانونی مشغول حفاری هستند و به بهانه کشف معدن و عنوان‌های دیگر نفایس باستانی را از کشور خارج می‌کنند. و تقاضا کردند که برای مراقبت و حفاظت آن آثار تاریخی و اقدام به حفریات علمی اقدام شود.
آقای بوشهری - اظهار نمودند که مراتب را مشروحاً به شوری بنویسید از وزارت فرهنگ خواستار انجام این امر خواهیم شد.
آقای مهندس پارسا - جویا شدند که آیا مطالبی که در برنامه جشن طبع و نشر شده است به زبان‌های دیگر هم ترجمه شده است؟
آقای بوشهری - توضیح دادند که پس از تکمیل مطالب برنامه وجوح [= وجوه] و تعدیل در بعضی مطالب آن به زبان فرانسه و انگلیسی و یک زبان دیگر نیز ترجمه و طبع و نشر خواهد شد.
آقای مهندس پارسا - اظهار داشتند که یک انجمن محلی از استادان و دانشمندان محل در اصفهان تشکیل شده است و برای تدوین مطالب تاریخی درباره یکصدوسی بنای تاریخی اصفهان مشغول مطالعه می‌باشند و از جمله آقای هنرفر کتاب مفصلی در این موضوع نوشته‌اند و پیشنهاد کردند که تصاویر این کتاب را شورای مرکزی به چاپ رساند.
آقای بوشهری - تقاضا کردند که آن کتاب و اسلایدهای دیگری هم از بناهای تاریخی بفرستند برای تهیه کارت پستال از آنها استفاده می‌کنیم.
آقای پارسا - اظهار امیداوری کردند که با همکاری هیئتی که آقای پرفسور توچی به اصفهان خواهند فرستاد جهت تعمیرات بناهای تاریخی اصفهان اقدامات مؤثر بشود.
تیمسار دریابان عظیما - اظهار داشتند که با اینکه بوشهر و بندرعباس سوابق تاریخی ممتد دارند مانند سایر بنادر جنوب متأسفانه اهالی آنها بی‌بضاعت هستند و امیدواری نمی‌توان داشت که بتوان کمکی مادی از آنها خواست، از طرفی با همین فقری که دامنگیر آنها است مردمی بسیار وطن‌خواه و شاه‌دوست هستند، اینست که باید هنگام برگذاری جشن برای احترام به احساسات پاک آنها یک بنای یادگار برپا کرد. و استثنائا شهرداری محل هم شاید نتواند کمکی بکند.
آقای بوشهری - اظهار داشتند همان طور که قبلاً عرض کردم حتی‌الامکان به بنادر کمک خواهد شد.
آقای بنی‌آدم - پیشنهاد کردند که در بنادر از حقوق گمرکی استفاده شود و چون استاندار بنادر نماینده تام‌الاختیار دولت هستند می‌توانند برای استفاده از این حقوق قانون بگذرانند.
تیمسار عظیما - متذکر شدند که بیشتر بایست از عوارض نفت و اسکله استفاده کرده باشند که نشده و کارهای آن تمام شده است و اکنون فقط ممکن است از شیلات استفاده کرد.
آقای بوشهری - پیشنهاد نمودند که با دستگاه برنامه هفت‌ساله مذاکره شود و در صورتی که توافقی در محل بشود، شوری در مرکز می‌تواند مساعدت بکند.
جناب آقای وزیر دربار - مساعدت به اهالی بنادر جنوب را هم از راه تأسیس مؤسسات فرهنگی و بهداشتی و خیریه و هم بر پا کردن بنای یادگار، از لحاظ سیاسی و تبلیغات ضد خارجی لازم دانستند و نظر تیمسار عظیما را تائید نمودند.
آقای فضائلی - به استحضار رسانیدند که مجسمه هرکول که اخیراً پیدا شده است در سر راه و منظره نامطبوعی دارد و حتی اعلیحضرت همایون شاهنشاه هم از بازدید آن خشنود نبودند و رئیس باستان‌شناسی نظر دارند که یا محل آن را تغییر دهند یا آن را در بنائی محفوظ نمایند و تقاضا کردند که در این باب اقدام شود.
آقای بوشهری متذکر شدند که همین مطالب را پیشنهاد نمایند با وزارت فرهنگ در آن باب مذاکره خواهد شد.
جلسه ساعت 5 /7 خاتمه یافت. آ
توضیحات سند:
1- حسین قدس نخعی دارای تحصیلات قدیم و فارغ‌التحصیل از مدرسه علوم سیاسی دارالفنون تهران بود. در سال 1304 اقدام به تأسیس نشریه "ندای قدس" نمود و در سال 1314 با دختر صدرالسلنه (اولین وزیر مختار ایران در واشنگتن) ازدواج کرد. وی به لحاظ پشتوانه فامیلی همسرش و آشنایی با زبان‌های انگلیسی و فرانسه به استخدام وزارت خارجه درآمد. و با عضویت در جمعیتی فراماسونری (لژ ستاره سحر) و آشنایی با رجال به اصطلاح سیاسی آن زمان راه ترقی را در این وزارتخانه طی نمود و به سفیر کبیری چندین کشور منجمله: ژاپن، چین تایپه، انگلیس، آمریکا و ...منصوب شد. مدتی وزارت امور خارجه را نیز بر عهده داشت. نامبرده از عناصر مورد اعتماد رژیم پهلوی بود و به وزارت دربار شاهنشاهی نیز رسید. او چند سال در پست وزارت دربار شاهنشاهی باقی ماند و جزو محرمین درجه یک شاه بود. قدس نخعی طبع شاعری داشت و از وی رباعیاتی باقی مانده است. ساواک در سند بیوگرافی او آورده است: "فردی شاه‌دوست و میهن‌پرست، مردم‌دار و محتاط و با زیردستان رفتار خوبی دارد و قوه خلاقیت و ابتکار وی متوسط است. سابقه سوء سیاسی ندارد و طرفدار رژِیم سلطنتی و سیاست غرب (انگلیس) و با فراماسونرها و عامیون مربوط است." در زمان افول دولت امینی وی یکی از کاندیداهای مطرح برای نخست‌وزیری بود.قدس نخعی ظاهراً ارتباط مناسبی با روحانیت از خود نشان می‌داد. به همین جهت از سوی شاه برای ملاقات با آیت‌الله خوانساری انتخاب می‌شود و در سال 1343 هنگامی که آیت‌الله خوانساری نامه‌ای را جهت عفو زندانیان سیاسی و به ویژه روحانیون به شاه می‌نویسد، وی با ایشان در منزلشان در قم دیدار می‌کند. ولی نتیجه مثبتی عاید نمی‌شود و آقای خوانساری هم بعداً اعلام می‌کند که مذاکره فایده‌ای ندارد و روش حضرت امام خمینی (ره) بهتر است البته زمان مناسب می‌خواهد.
- اسناد ساواک – پرونده‌های انفرادی