موضوع: جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران (نیروی سوم)
تاریخ سند: 21 دی 1342
موضوع: جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران (نیروی سوم)
متن سند:
نخست وزیریسازمان اطلاعات و امنیت کشور
س. ا. و. ا. ک
موضوع: جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران (نیروی سوم)
محترماً در مورد اوامر صادره مبنی بر تغییر نام (نیروی سوم) به (جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران) به استحضار می‌رساند.
در یکی از جلسات متشکله حزب نیروی سوم (وابسته به خلیل ملکی) و با شرکت نامبرده تصمیم گرفته شد بمنظور توسعه فعالیت و جمع‌آوری کلیه عناصری که در بین احزاب و دستجات وابسته به جبهه ملی1 و سایر جمعیت‌ها از افکار سوسیالیستی پیروی می‌کنند سازمان جدیدی را بنام (جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران) تشکیل دهند و بدین سبب پس از تشکیل جامعه مزبور تاکنون کلیه فعالیتهای این افراد تحت عنوان جامعه مورد بحث انجام گرفته و نیز کلیه اعلامیه‌ها و نشریات این حزب چه در داخل و چه در خارج این کشور تحت عنوان جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران یا جامعه سوسیالیست‌های ایرانی در اروپا تهیه و چاپ گردیده و می‌گردد.
مراتب جهت استحضار و صدور هرگونه اوامری به عرض می‌رسد.
محترماً
حضوراً شرفیاب فرمودند نظر به این که در بولتن عناوین بجای نیروی سوم جمله جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران قید گردیده است از طرفی دیگر مراتب شفاهاً به عرض تیمسار قائم مقام ریاست ساواک رسیده علیهذا منبعد بجای نیروی سوم جمله جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی عنوان گردد. البته مصوبه آن نیز متعاقباً ابلاغ خواهد گردید. رئیس بخش ۳۱۲ - زالتاش
21 /10 /42
اقدام کننده. قضاوی 19 /10
رئیس بخش ۳۱۲- زالتاش مذاکره نمایند
رئیس اداره یکم عملیات و بررسی. شاهین به عرض می‌رساند. ریاست بخش شخصاً مذاکره و نتیجه را اعلام دارند
بایگانی شود
________________
1- جبهۀ ملی: متعاقب اعتراضات گسترده علیه تقلبات در انتخابات مجلس شانزدهم در ۲۲ مهر ۱۳۲۸ گروهی از مردم در جلو خانه مصدق جمع شدند و او را تا سر در سنگی کاخ شاه همراهی کرده و خواستار لغو و انتخابات در مناطق خارج از تهران شدند. در آن روز مردم و رهبرانشان وارد کاخ شدند، متحصنین بعد از سپری کردن دو روز در دربار دست به اعتصاب غذا زدند اما این اعتصاب به دلیل بیماری مصدق و چند تن دیگر دوام نیافت و بالاخره مجبور به ترک دربار شدند. آنان سپس در خانه مصدق گرد آمدند و درباره یک سازمان سیاسی که رهبری مردم را در دست گیرد به مذاکره پرداختند که نهایتاً بر سر تشکیل جبهه توافق حاصل شد و همچنین تصمیم بر این گرفته شد که جبهه از سازمانها و احزاب تشکیل گردد بدین طریق در روز دهم آبان ۱۳۲۸ جبهه ملی رسماً اعلام موجودیت کرد. در انتخابات مجدد تهران، شش تن از رهبران جبهه ملی مصدق، بقائی، مکی، حائری‌زاده، نریمان و شایگان به مجلس شانزدهم راه یافتند.
عد از قیام سی تیر بتدریج اختلاف درونی جبهۀ ملی از پرده بیرون افتاد و سرانجام در دی ماه ۱۳۳۱ بر سر مسأله تمدید اختیارات نخست‌وزیر منجر به رویارویی کامل شد که در این میان دکتر مظفر بقایی نقش ویژه‌ای به عهده داشت و بالاخره این اختلافات زمینه برای تحقق کودتای ۲۸ مرداد فراهم می‌آورد پس از آن جبهه ملی برای مدتها متلاشی شد و رهبران آن منزوی و مطرود شدند.
با پایان یافتن مجلس نوزدهم در سال ۱۳۳۹ شاه و عدۀ آزادی در امر انتخابات داد، برخی از اعضاء جبهه ملی برای بازسازی آن به تکاپو افتادند و بدینسان جبهه ملی دوم با رهبری افرادی نظیر غلامحسین صدیقی، کریم سنجابی، باقر کاظمی و مهندس بازرگان اعلام موجودیت کرد. جبهۀ ملی دوم نیز از همان آغاز دچار اختلاف بود. نخستین و تنها کنگره جبهه ملی دوم در دیماه ۱۳۴۱- دو سال و نیم بعد از شکل‌گیری آن و سه هفته قبل از رفراندوم ششم بهمن موسوم به انقلاب سفید برپا گردید. این کنگره نتوانست بر اختلافات موجود درونی پایان دهد و خود را به نیروی سیاسی مؤثری تبدیل کند. جبهه ملی دوم با غلطیدن در خودبینی و بی‌برنامگی مفرط، فرصت‌های مطلوبی را از دست داد، در نتیجه آن، اندکی بعد از همه‌پرسی شاه بسیاری از رهبران جبهه ملی به زندان افتادند بدینسان عمر جبهۀ ملی دوم نیز پایان می‌پذیرد.
در اوایل سال ۱۳۴۴ اساسنامه جبهه ملی سوم تدوین گردید اما با دستگیری برخی از رهبران جامعه سوسیالیست‌ها و عده‌ای دیگر جبهه ملی سوم پیش از آن که چشم بگشاید از دنیا رفت.