موضوع : تظاهرات روز 19/10/36 قم
تاریخ سند: 20 دی 1356
موضوع : تظاهرات روز 19/10/36 قم
متن سند:
به : 312 از : 21 ه شماره : 80020 /21 روز 19 /10 /36 هم مانند روز هجدهم به عنوان اعتراض نسبت به مقاله روزنامه اطلاعات که به خمینی اهانت کرده بود درسهای حوزه علمیه قم تعطیل بود و همچنین بازار قم و مغازه های اطراف بازار و اکثر مغازه های خیابانها تعطیل بودند.ساعت حدود ده صبح طلبه ها که در مسجد اعظم و مدرسه خان و صحنین اجتماع کرده بودند بطور دسته جمعی به منزل شیخ هاشم آملی رفتند.
آملی خیلی مختصر و در چند کلمه گفت ما این اهانت را محکوم می کنیم و ساکت نمی نشینیم.
من پیشقدم شده با آیات و مراجع دور هم می نشینیم و تصمیم می گیریم که چه باید بکنیم.
حرفهایی داریم که در اینجا صلاح نیست بگویم.
ما کارهای شما را تحسین می کنیم.
همه شما را دوست داریم.
به خاطر شماها ما را می شناسند.
شما هم متحد باشید.
پس از سخنرانی آملی طلاب به منزل علامه طباطبایی رفتند و علامه طی چند کلمه برنامه دولت را در این مورد محکوم کرد.
سپس شیخ محمد یزدی رشته صحبت را بدست گرفته و گفت چرا احساسات مردم را ندیده می گیرند آیا نمی دانند مردم بیدار هستند.
یک نفر مجهول الهویه مقاله ای در روزنامه این مملکت می نویسد و یا در روزنامه های قبل اهانت می کردند اینها به ضرر خودشان است.
پس از سخنرانی یزدی طلاب از منزل علامه به مدرسه امیرالمومنین رفتند و در آنجا آقای ناصر مکارم شیرازی سخنرانی کرده و اظهار داشت بدانید که در صدر اسلام تاکنون برنامه همینطور بوده به پیغمبران اهانت می کردند تا این زمان که برمی دارد در یک کاغذ پاره به مرجع بزرگ توهین می کند.
یکی از مراجع می گفت در اینجا به آقای خمینی توهین نشده چون ایشان را همه می شناسند به مراجع دیگر توهین شده زیرا غیر از ایشان سایرین را جزو خودشان می دانند پس به ما توهین شده.
و اضافه کرد بیایید متحد باشیم و دست بدست هم بدهیم اگر قرار باشد بمیریم همه با هم بمیریم و اگر هم زنده باشیم با هم زنده باشیم.
و سپس نوشته روزنامه را محکوم کرد.
بعد از سخنرانی مکارم طلاب به منزل وحید خراسانی رفتند.
در آنجا ابتدا هادی مروی داماد خزعلی صحبت کرده و از مقامات دولت خواست نویسنده مقاله را محاکمه کنند بعد وحید خراسانی شروع به صحبت کرده و در ضمن صحبت خمینی را تشبیه به نور کرد که اگر کسی پا روی نور بگذارد نور خاموش نمی شود و سپس شعری خواند که مفهومش این بود که آب دریا به دهان سگ نجس نمی شود و در حالی که روی سخنش با نویسنده مقاله بود گفت ای احمق تو به شخصی توهین کردی که معرفه است در حالی که تمام بندگان نکره هستند ولی وقتی بخدا نزدیک شدند معرفه می شوند.
پس از سخنرانی وحید طلاب از منزل وی بیرون آمده به طرف بازار حرکت کردند و چون ظهر شده بود و مأمورین هم بازار را محاصره کرده بودند عده ای داخل بازار شدند و از درب دیگر بیرون آمدند و عده ای هم داخل بازار نرفتند و در خیابان پراکنده شدند.
ساعت چهار بعدازظهر طلاب که مجددا در مسجد اعظم و مدرسه خان اجتماع کرده بودند به طرف خیابان ارم و صفائیه حرکت کرده و به منزل حسین نوری رفتند.
در آنجا نوری سخنرانی کرده و گفت اگر در جراید این قبیل حرفها تکرار شود مراجع تصمیم جدی خواهند گرفت.
و مقداری در این زمینه صحبت کرد.
پس از سخنرانی نوری مردم از منزل وی بیرون آمده و در خیابان شروع به راه پیمایی کردند.
نزدیک چهارراه ارم که رسیدند چند نفر شروع کردند به شکستن شیشه های بانک صادرات و حمله کردند به حزب رستاخیز و اتومبیلهائی که جلو حزب پارک شده بود و اتومبیل پلیس که جلو کلانتری یک ایستاده بود و آنها را با سنگ و چوب شکستند.
در این وقت مأمورین به جمعیت حمله کردند1 و مردم هم مقاومت کرده با سنگ به مأمورین حمله کردند.
مأمورین ناچار شدند که تیراندازی کنند.
با اینکه مأمورین مرتب تیراندازی می کردند ولی طلبه ها متفرق نمی شدند و همچنان شعار می دادند و به طرف مدرسه خان می آمدند.
نزدیک چهارراه مدرسه خان ژاندارم ها رسیدند و با سنگ و چوب به طلاب ها حمله کردند.
در اینجا طلاب شعار مرگ بر خاندان پهلوی را شروع کرده و از داخل گذر خان به طرف محلات داخل شهر رفته.
در اینجا من از جمعیت جدا شدم و بین من با جمعیت فاصله شد و مأمورین نمی گذاشتند که به داخل گذرخان بروم.
ضمنا شب گذشته هم عده ای شیشه بانکها را شکستند.
2 نظریه شنبه : اگر تظاهرات امروز کشته داشته باشد قم و حتی ایران باین زودی ساکت نخواهد شد.
ضمنا در این گیر و دار ماشین آمبولانس بیمارستان سهامیه که متعلق به شریعتمداری است مرتب آژیرکشان دور خیابانهای قم مانور می داد که یعنی ما مسئول بردن زخمی ها هستیم.
نظریه یکشنبه : مفاد گزارش صحیح است.
همانطوری که طی تلفنگرام های قبلی به عرض رسیده این غائله شش کشته و 9 نفر تیر خورده و پنج نفر مصدوم وسیله سنگ و چوب داشت که در بیمارستانهای نکوئی و کامکار و گلپایگانی بستری بوده اند.
3 ضمنا جمعیت متظاهرین بعد از ظهر را بیش از ده هزار نفر گزارش کرده اند.
در این ماجرا یکی از افسران راهنمایی و رانندگی قم بنام سروان بهرامی و چهار نفر از مأمورین شهربانی نیز مصدوم و مجروح گردیده اند که در بیمارستان کامکار بستری شدند.
از مأمورین در حدود چهل نفر مصدوم شده اند که سرپایی معالجه گردیده اند.
شراره نظریه دوشنبه : با تایید نظریه یکشنبه به استحضار می رساند که در بین مردم شایع شده که حدود یکصد نفر در تظاهرات کشته شده اند.
ضمنا تظاهرات روز 19 /10 /2536 از یک رهبری و تاکتیک مخصوصی برخوردار بوده است.
پارسا نظریه سه شنبه : با تایید نظرات داده شده و مفاد گزارش خبر ناصر مکارم شیرازی و شیخ محمد یزدی در کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی قم به سه سال تبعید در چاه بهار و بندر لنگه محکوم گردید و نیز بازار به حمایت از اخلالگران تعطیل نکرد بلکه از ترس آشوبگران تعطیل شده.
رهبر
توضیحات سند:
1 ـ در اسناد ساواک همیشه مردم به عنوان اولین کسانی که درگیری را آغاز می کنند مطرح می شوند.در حالی که «مردم مجبور بودند از پیاده رو به طرف خیابان حجت و از آنجا به خیابان بهار بروند.
اما قبل از این که جمعیت به آنجا برسد، سخنگوی پلیس با بلندگو فریاد زد : سد معبر حرام است، از پیاده رو بروید.
جمعیت چاره ای جز حرکت از پیاده رو نداشت.
همه پیش خود می گفتند : شما سد معبر می کنید.
به هر حال در این موقع یک ساواکی پایش را محکم به شیشه بانک صادرات کوبید و در همان وقت یک ساواکی دیگر با لباس شخصی و یک پاسبان با لباس رسمی که در کامیون نشسته بودند با هم هر کدام سنگی به طرف شیشه بانک پرتاب کردند.
به دنبال این صحنه سازی فرمانده گارد و پاسبانها و مأمورین ساواک اول به جمعیت به عنوان اعتراض گفت : چرا شیشه بانک را شکستید و بعد به جلادان که : این پدرسوخته ها را بزنید! و حمله شروع می شود.
» (پاسدار اسلام، ش 61، صص 42 و 43) با ورود مردم به خیابان صفائیه پلیس مانع حرکت آنها در خیابان شد و گفت از پیاده رو بروید.
در این جا دو تن از مأموران ساواک برای دادن بهانه به دست مزدوران رژیم در حمله به مردم اقدام به شکستن شیشه بانکهای خیابان کردند.
پلیس در پاسخ به این عمل ابتدا با باتون حمله کرد.
سپس تیر هوایی شلیک کرد و سپس علنا مردم را مورد هدف قرار داد و بر زمین انداخت.
(کیهان، ش 11480، ص 11) مأموران با چماق و باتون و تفنگ حمله کردند و طلاب هم اول با مشت و لگد مقابله کردند و بعد شاخه های درختهای اطراف را شکستند و با چوبهای آن به مأموران شاه حمله کردند.
به هر حال معامله مشت و درفش بود.
(جمهوری اسلامی، ش 2792، ص 4) 1ـ خبر کشتار قم که با یک لحن و آهنگ در همه روزنامه های کثیرالانتشار وقت منتشر شد، به وسیله ساواک تنظیم گردید و در اختیار مسوولین جراید گذاشته شد.
2ـ خبرگزاری پارس حادثه قم را چنین گزارش کرد : «گزارشهای رسیده از قم حاکی است که در روزهای 17 و 19 دی ماه که مصادف با روزهای آزادی زنان و اصلاحات ارضی بوده در شهرستان قم تظاهراتی بر پا شد.
در این تظاهرات جمعی از طلاب اخلالگر پس از تظاهرات در روز 17 دی، روز 19 دی ماه نیز مجددا گرد هم آمده و در نقاط مختلف شهر به آشوب و بلوا دست زدند و بر ضد منافع و مصالح ملّی شعار دادند.
تظاهر کنندگان با چوب و سنگ و میله های آهنی به شکستن شیشه های مغازه ها و بانکها پرداختند و پس از خرابکاری در محل حزب رستاخیز به طور جمعی به سوی کلانتری یک شهرستان قم حمله ور شدند.
» (رستاخیز، ش 814، ص 2) در این خبر تحریف شده هیچ اشاره ای به توهین روزنامه اطلاعات به ساحت حضرت امام خمینی و تلاش طلاب علوم دینی برای اعاده حیثیت از رهبر نهضت اسلامی نشده است.
با این حال منبع ساواک تحت عنوان «نظریه شنبه» در سندهای آتی به حقیقت این امر اشاره می کند و می نویسد : «مقاله روزنامه مانند جرقه ای در انبار باروت انفجار داشت...
»