پس از واقعه 15 خرداد و دستگیری آیت‌الله قمی در مشهد و سایر آقایان در شهرستان‌ها، تنها روحانی که قادر بود دنباله مبارزات آن‌ها را دنبال نماید، آیت‌الله میلانی بود
تاریخ سند: 13 شهریور 1342
پس از واقعه 15 خرداد و دستگیری آیت‌الله قمی در مشهد و سایر آقایان در شهرستان‌ها، تنها روحانی که قادر بود دنباله مبارزات آن‌ها را دنبال نماید، آیت‌الله میلانی بود
متن سند:
[تاریخ:13 /6 /1342]فعالیت روحانیون مشهد
پس از واقعه 15 خرداد و دستگیری آیت‌الله قمی در مشهد و سایر آقایان در شهرستان‌ها، تنها روحانی که قادر بود دنباله مبارزات آن‌ها را دنبال نماید، آیت‌الله میلانی بود. با اینکه نامبرده شخصاً مایل نبود از مشهد خارج گردد ولی در اثر فشار مردم مشهد و ظاهراً دعوت ترک‌های مقیم تهران، به تهران حرکت نمود. هدف از مسافرت وی به تهران و اجتماع سایر روحانیون مخالف دولت (که بازداشت نشده بودند) از سایر شهرستان‌ها در ابتدای امر متفقاً به‌منظور آزادی بازداشت‌شدگان و سپس پیگیری مبارزات روحانیون برعلیه دولت و لوایح شش‌گانه بود.
آیت‌الله میلانی که همیشه منتظر موقعیت خاصی بود تا خود را بهتر و بیشتر از آنچه هست به مردم معرفی نماید، پس از بازداشت آیت‌الله خمینی زمینه را مساعد دیده و برخلاف گذشته که خیلی محتاط بود، مبارزه خود را علناً آغاز نموده و با انتشار اعلامیه شماره 1 خویش، دولت را به شدت مورد حمله قرار داد و آزادی بدون قیدوشرط روحانیون و سایر زندانیان به‌اصطلاح ملی سیاسی را از دولت خواستار و نسبت به کشتار واقعه 15 خرداد اعتراض و مجازات عاملین آن را (خود دولت را عامل و محرک اصلی قلمداد نموده1 بود) تقاضا نموده بود. آیت‌الله میلانی در این اعلامیه به اطلاع ملت مسلمان ایران رسانیده که من برای حقوق ازدست‌رفته شما و پشتیبانی کامل از مراجع عالیقدر اسلام که در زندان به‌سر می‌برند، به تهران آمده ولی در بین راه هواپیمایی که من با آن مسافرت می‌کردم به مشهد برگرداندند و می‌خواستند مانع از مسافرت من به تهران گردند. وی در این اعلامیه خطاب به ملت مسلمان ایران اعلام داشت «که سرنوشت بیست میلیون2 مردم مسلمان ایران در دست عده معدودی است که صلاحیت عقلی و اخلاقی ندارند و برای رسیدن به اهداف خود از هیچ‌گونه اقدامی فروگذاری نمی‌کنند. آنچه برای زمامداران3 بی‌ارزش است، مصالح افراد اجتماع و اموال مسلمین و بیت‌المال ملت در راه اغراض شخصی است.»
آقای میلانی با انتشار این اعلامیه افکار عمومی را متوجه خود ساخته و در سنگر مبارزات سیاسی که در گذشته برای چند صباحی در دست آقای خمینی بود، موضع گرفته و چون در بین ترک‌های مقیم تهران نامبرده طرفدارانی دارد، توانست وجهه‌ای4 کسب و شهرت نسبی خود را که در استان خراسان داشت، به سرتاسر ایران بکشاند. در این جریانات جبهه ملی که در گذشته از نفوذ معنوی نامبرده در مشهد برخوردار بود، همۀ نیروهای خود را دور او جمع نمود به‌طوری‌که در اعلامیه شماره 2 ضمن حمله به دولت و تقاضای استخلاص روحانیون از شخصیت‌های صالح و ملی که همان رهبران جبهه ملی و نهضت آزادی است، یاد کرده است. مفاد این اعلامیه با مقایسه اعلامیه‌های گذشته وی حادتر و چنین استنباط می‌گردد که اعضاء جبهه ملی از آن تاریخ ابتکار عمل را در دست گرفته و مقاصد خویش را در لفاف اعلامیه‌های روحانیون انتشار می‌دهند. در این اعلامیه سه ماده پیشنهاد به شرح زیر گنجانیده شده است:
1. ملت ایران به‌هیچ‌وجه با تبعید شخصیتی مثل آیت‌الله خمینی و دیگر علماء بزرگ موافقت نخواهد کرد و اجازه چنین تجاوزی را نیز نخواهد داد.
2. برای ملت ایران ادامه توقیف و شکنجه رجال و افراد صالح دیگر قابل تحمل نبوده و باید به این جنایات خاتمه داده شود.
3. ملت ایران در مقابل صندوق‌سازی و انتصابات قلابی مقاومت خواهد کرد و اجازه نخواهد داد حقی که سالها از او سلب کرده‌اند باز در اختیار دیگران قرار گیرد.
مقارن انتشار اعلامیه شماره 2 آیت‌الله میلانی، مذاکرات دولت با روحانیون آغاز و از طرف روحانیون، آیت‌الله میلانی، بهبهانی، شریعتمداری و مرعشی با دولت وارد مذاکره شدند و نامبردگان اظهار داشتند که بدون حضور آیت‌الله خمینی حاضر به مذاکره نیستیم5 و از طرفی روحانیون حاضر به مذاکره با دولت آقای علم نمی‌باشند و باید کابینه عوض و روحانیون بازداشتی آزاد تا مذاکره آغاز گردد.
آیت‌الله میلانی در این مدت ارتباط خود را با مشهد قطع ننموده و مرتباً دستورات لازم را به‌وسیله نامه و یا پیک خصوصی به طرفداران خود در مشهد صادر می‌نمود و تا قبل از اعلام تاریخ شروع انتخابات مجلسین، فعالیت چندانی از طرف روحانیون در مشهد مشهود نبود. پس از اعلام تاریخ شروع انتخابات روحانیون و جبهه ملی و سایر انجمن‌های دینی مؤتلفه شروع به فعالیت انتخاباتی نمودند به‌طوری‌که در اولین روز توزیع کارت‌های الکترال به دستور آیت‌الله میلانی در تهران در حدود سی هزار کارت الکترال توسط طرفداران وی اخذ گردید و هدف از این عمل به دست آوردن آراء انتخاباتی بود ولی در عمل متوجه گردیدند قادر به شرکت در انتخابات نیستند و در همین موقع مردم اصفهان طی اعلامیه‌ای از آیت‌الله میلانی درخواست نموده بودند که نظر خود را در مورد شرکت در انتخابات و یا عدم شرکت در آن اعلام نماید.
مشارالیه در ذیل تقاضای مردم اصفهان اعلام داشته بود که در زمانی‌که آزادی بیان و قلم و هر نوع اجتماعی از طرف وابستگان دولت ممنوع است و با توجه به اینکه بسیاری از رجال صالح مملکت در زندان هستند لذا شرکت در چنین انتخاباتی شرعاً و عقلاً جایز نبوده و اعلام مخالفت با آن وظیفه همه می‌باشد و متعاقب آن از طرف اصناف و بازاریان تهران و مشهد نیز چنین اعلامیه‌هایی با فتوای آقای میلانی انتشار یافت و چون از این عمل نتیجه مطلوب به دست نیامد، اولین بار از طرف مردم تبریز اوراقی با مشخصات کامل مبنی بر پشتیبانی از آیت‌الله خمینی، میلانی، شریعتمداری و قمی و محلاتی انتشار یافت که این عمل در اصفهان و مشهد انجام گرفت و هدف از این عمل ارزیابی نیروهای طرفدار خود بود ولی با اینکه عوامل جبهه ملی و نهضت آزادی منتهای تلاش خود را برای پرکردن این اوراق مزبور به کار بردند ولی چنین استنباط گردید که نتیجه مطلوبی به دست نیامد. چنانچه در شهر مشهد باتوجه به موقعیت خاص آقایان میلانی و قمی طبق اطلاع واصله در حدود شش هزار نسخه از اوراق مزبور تکمیل شده که برابر خبر موثق، این تعداد هم ساختگی بود و مردم حاضر به امضاء اوراق مزبور نشدند و این اوراق اکنون در مشهد می‌باشد و به دستور آیت‌الله میلانی تا دستور ثانوی از ارسال آن‌ها به تهران خودداری می‌شود و در تاریخ 7 /6 /42 آقای سید محمدعلی میلانی به مشهد آمد و ضمن تماس به افراد جبهه ملی و نهضت آزادی و سایر روحانیون به آن‌ها یادآوری نمود که آیت‌الله میلانی فرمودند که ما در تهران در حال مبارزه هستیم و شما هم نباید دلسرد شوید؛ طبق دستوراتی که از تهران برای شما صادر می‌گردد بایستی عمل کنید و وظیفه شما این است که مرتباً در بالای منبر و بین مردم مطالبی برعلیه دولت ایراد و مردم را تشویق به ادامه مبارزه نمایید. نامبرده مقداری هم پول با خود به مشهد آورده بود که بین 50 نفر از وعاظ و عده‌ای از طلاب تقسیم نمود. وی هنگام مراجعت به تهران، آقایان سید محمد حجازی، روحانی گلاب‌گیر، اعلم‌الهدی و شیخ رضا نوغانی را به رهبری طرفداران آیت‌الله میلانی انتخاب و از آن‌ها درخواست نمود که متفقاً با مشورت یکدیگر این کار را به‌عهده بگیرند و به آن‌ها یادآور شده از این پس دستورات واصله از تهران مستقیماً جهت این افراد صادر می‌گردد.
نامبرده پس از چند روز توقف در مشهد، روز 13 جاری به تهران حرکت نمود و در این‌موقع عده‌ای از وعاظ ضمن پیشنهاداتی به مشارالیه توصیه نمودند که از آیت‌الله میلانی درخواست نماید که روز اخذ آراء آقایان میلانی، خمینی، مرعشی، محلاتی، شریعتمداری و قمی متفقاً فتوایی صادر که در سراسر مملکت، مردم برعلیه انتخابات دست به اعتصاب بزنند.
ضمناً به‌طوری‌که در افواه شایع است و آقای سید محمدعلی میلانی نیز در مدت اقامت خود در مشهد تأیید نموده است که قرار است آیت‌الله میلانی از تهران به قم رفته و در منزل آیت‌الله خمینی سکونت اختیار نماید و در عوض آیت‌الله شریعتمداری یا مرعشی به‌جای ایشان به مشهد آمده و در منزل نامبرده اقامت نماید.
توضیحات سند:
1. در اصل: قلمداده نموذه2. در اصل: ملیون
3. در اصل: زمانداران
4. در اصل: وجه‌ای
5. در اصل: نستیم