ریاست زندان قزل قلعه
تاریخ سند: 1 تیر 1342
ریاست زندان قزل قلعه
متن سند:
شماره : 594/ د دستور فرمایید غیرنظامی بهاءالدین فرزند محمدجعفر شهرت محلاتی بازداشتی 560/ ب 2 ـ 16 /3 /42 بازپرسی لشکر 1 گارد را در آن زندان بپذیرند.دادیار دادستانی لشکر 1 گارد ـ سرهنگ 2 معتمدپور گیرنده : 1ـ تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور1 بازگشت به شماره 12702 /313 ـ 1 /4 /42 جهت استحضار 2ـ سرکار افسر نگهبان پادگان عشرت آباد جهت اقدام در تحویل زندانی مزبور به محل یاد شده و اخذ رسید لازم.
توضیحات سند:
1ـ سازمان اطلاعات و امنیت کشور با نام اختصاری «ساواک» در سال 1335 ش توسط 10 نفر از مستشاران آمریکایی مطابق سازمان اطلاعاتی و امنیتی آمریکا ایجاد شد؛ با این تفاوت که چون فعالیت خارجی ایران ناچیز بود سازمان مستقلی همچون «سیا» که عهده دار اطلاعات خارجی باشد به وجود نیامد بلکه مسئولیت اطلاعات خارجی و وظایف امنیت داخلی به عهده یک سازمان نهاده شد و نام آن را «سازمان اطلاعات و امنیت کشور» گذاردند.در واقع ساواک تلفیقی از دو سازمان «سیا» (C.
I.
A) و اف.
بی.
آی (F.
B.
A) بود.
تشکیلاتی که توسط مستشاران آمریکایی پایه ریزی شد متشکل از 11 بخش زیر بود : 1ـ رئیس ساواک؛ 2ـ معاون یکم (عملیاتی)؛ 3ـ معاون دوم (اداری)؛ 4ـ اداره کل یکم (امور اداری)؛ 5ـ اداره کل دوم (کسب اطلاعات خارجی)؛ 6ـ اداره کل سوم (امنیت کشور)؛ 7ـ اداره کل چهارم (حفاظت پرسنل و اسناد و اماکن)؛ 8ـ اداره کل پنجم (امور فنی)؛ 9ـ اداره کل ششم (امور مالی)؛ 10ـ اداره کل هفتم (بررسی اطلاعات خارجی)؛ 11ـ اداره کل هشتم (ضد جاسوسی).
410).
در طول دوران 22 ساله ساواک چهار نفر براین سازمان ریاست کردند.
نخستین رئیس ساواک سپهبد تیمور بختیار بود که از بدو تأسیس ساواک تا اسفند 1339 ش براین سازمان فرمان راند و با قساوت و خشونت تمام به سرکوب مخالفان شاه پرداخت.
پس حسن پاکروان به سمت رئیس ساواک منصوب گردید و همزمان حسین فردوست با حفظ سمت رئیس دفتر ویژه اطلاعات به قائم مقامی ساواک گماشته شد و از سوی شاه اختیارات تام گرفت تا ساواک را تجدید سازمان کند حسین فردوست که تا فروردین 1350 ش قائم مقام ساواک بود مدعی است در امور عملیاتی این سازمان هیچ نقشی نداشته است و به آموزش پرسنل و سازماندهی مجدد ساواک میپرداخته است و میگوید رییسان ساواک نیز در امور سازماندهی و آموزش و حوزه کاری او هیچ دخالتی نداشته اند.
دومین رییس ساواک سرلشکر حسن پاکروان بود که بعد از قیام 15 خرداد 1342 ش شاه او را به دلیل غافلگیری ساواک از کارش برکنار و سرلشکر نعمت الله نصیری را به جانشینی او منصوب کرد.
دوران فرماندهی نصیری ساواک که تا بهار 1357 ش ادامه یافت اوج فعالیت ساواک در دستگیری، شکنجه و سرکوب مخالفان رژیم است و این سازمان را به مخوف ترین و وحشتناک ترین نهاد رژیم تبدیل کرد.
با اوج گیری قیام مردم مسلمان ایران شاه مجبور شد مهره منفور و بدنام خود را در ساواک یعنی ارتشبد نصیری را برکنار و سپهبد ناصر مقدم را به جای او منصوب کند.
اما پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 57 به موجودیت ساواک و ریاست آن خاتمه داد.
حسین فردوست تاریخ ساواک را به 4 دوره تقسیم میکند: دوره نخست از تاریخ رسمی ساواک در اسفند 1335 تا برکناری تیمور بختیار از ریاست ساواک در اسفند 1339، این دوره را دوره ایجاد و راه اندازی ساواک توسط مستشاران آمریکا میداند.
دومین دوره را دوران قائم مقامی خود در ساواک از ابتدای سال 1340 ش تا فروردین 1350 ش میداند وی تحولات ساواک در این زمان را چنین برشمرده است: 1ـ تصفیه ساواک از هواداران تیمور بختیار و تبدیل آن به یک سازمان صد درصد وفادار 2ـ تبدیل ساواک به صورت یک سازمان منظم و آموزش دیده و نیز مرخص کردن محترمانه مستشاران آمریکایی و استخدام مربیان و استادان علاقمند اسرائیلی به جای آنان، به عقیده فردوست سومین دوره ساواک با خروج او از ساواک آغاز شد و این سازمان در بست در اختیار نصیری، سرلشکر علی معتضد و پرویز ثابتی قرار گرفت و به مرکز همه بند و بست های سیاسی و اوج شهرت و بدنامی رسید.
وی چهارمین دوره را دوره سقوط و زوال ساواک می داند که با برکناری نصیری شروع می شود.