برنامه اصلاحات ارضى
برنامه اصلاحات ارضى
متن سند:
بطوریکه استحضار دارند طبق یک اصل مسلم و بدیهى در هر کشورى که بنا بمقتضیات زمان برنامه‌اى انقلابى بمنظور تامین رفاهیت و آسایش اکثریت مردم تنظیم و بموقع اجراء گذارده میشود خواه و ناخواه طبقاتى که در گذشته از امتیازات خاصى برخودار بوده و با وضع جدید منافع خود را در مخاطره مى‌بینند آرام نگرفته و براى تثبیت موقعیت خود از هر گونه تلاشى فروگذار نمى‌نمایند.
در کشور ما نیز از آن هنگام که تصمیم گرفته شد جهت رهانیدن 43 جمعیت مملکت از قید اسارت رژیم ارباب و رعیتى برنامه اصلاحات ارضى بمرحله اجراء گذارده شود مالکین با همکارى روحانیون-تحریکاتى را علیه این برنامه آغاز کردند و دستجات مخالف سیاسى و غیر سیاسى و بطور کلى عموم طبقات که بعلل وجهات مختلفه‌اى با اوضاع روز و برنامه‌هاى اصلاحى دولت مخالف بودند تا حدود امکان باین تحریکات دامن میزدند.
وضع بهمین ترتیب ادامه داشت تا اینکه در مهر ماه سال 1341 تصویبنامه مربوط بانجمن‌هاى ایالتى و ولایتى در هیات دولت بتصویب رسید و ضمن آن بزنان حق راى اعطاء گردید. در اثر این اقدام روحانیون و مالکین که از اجراى برنامه اصلاحات ارضى بشدت ناراحت ولى در نتیجه حمایت بیدریغ افکار عمومى از این برنامه، بمیزان زیادى قادر بمخالفت با آن نبودند بهانه تازه‌اى پیدا کرده و علیه دولت بتحریکات پرداخته و نتیجتا دولت اجراى این تصویبنامه را موکول بتائید مجلسین نمود.
در نتیجه دو ماه مبارزات و کشمکشهاى علماء با دولت در مورد تصویبنامه مذکور همبستگى و تشکل بیشترى در صفوف روحانیون بوجود آمد و جناحهاى سیاسى و غیرسیاسى مخالف را بیش از پیش متوجه استفاده از نیروى روحانیون در مبارزه علیه دولت ساخت. چندى نگذشت که تصویبنامه مربوط بموقوفات نیز تصویب و تصمیم گرفته شد لوایح ششگانه اصلاحى بتصویب ملى گذارده شود. روحانیون که خود از اصلاحات ارضى و واگذارى موقوفات باجاره‌هاى طویل المده ناراحت بودند اعلامیه‌هائى صادر و شرکت مردم را در تصویب ملى تحریم و تحریکات خود را تشدید کردند و دولت ناچار شد اقداماتى علیه آنان معمول دارد.
بدنبال این جریانات اعطاى حقوق سیاسى بزنان ـ وقوع حادثه دوم فروردین مدرسه فیضیه قم ـ اعزام طلاب-بنظام وظیفه ـ عزیمت گروه کثیرى از افراد فرقه بهائى بلندن ـ حذف برنامه اذان از رادیو و بالاخره پاره‌اى-مسائل و وقایع دیگر بتشدید اوضاع کمک کرد.
روحانیون بمنظور ابراز عکس‌العمل شدیدترى در قبال این جریانات در انتظار فرا رسیدن ماه محرم بوده و حتى طبق یک خبر تایید نشده آیت‌اللّه خمینى که عید نوروز سال 1342 را عزا اعلام کرده بود ببرخى از اطرافیان خود اظهار داشته بود عید شیعیان در سال 1342 در محرم برگزار خواهد شد.
طبقاتى که در آن هنگام از نظریات روحانیون حمایت مینمودند و نسبت بدولت اظهار مخالفت میکردند عبارت بودند از متعصبین مذهبى ـ مالکین ـ عناصر وابسته بنهضت آزادى و جمعى از بازاریان طرفدار
جبهه ملى ـ کارگران میدان بار فروشى و عده‌اى از اراذل جنوب شهر (که بعلل وجهاتى با اوضاع روز موافقت-نداشتند) اعضاى حزب زحمتکشان وابسته بدکتر مظفر بقائى و برخى دیگر از طبقات و دستجات ناراضى.
اوضاع بترتیبى که بعرض رسید جریان داشت تا اینکه ماه محرم فرا رسید. علماء و روحانیون بویژه آیت‌اللّه خمینى که عده زیادى از وعاظ و طلاب را بمنظور اجراى یک طرح و نقشه تبلیغاتى دامنه دار علیه دولت بشهرستانهاى مختلف اعزام داشته بودند در تهران ـ مشهد ـ شیراز ـ قم و سایر شهرها بشدت مشغول فعالیت شده و دولت را باتهام پایمال کردن موازین اسلامى ـ ایجاد و توسعه روابط با اسرائیل و برخى اقدامات دیگر مورد حمله قرار میدادند.
از اوضاع و قرائن چنین بر میآید که روحانیون و سایر مخالفین در نظر دارند با توجه بدرگیرى دولت و قواى انتظامى در غائله فارس، در ایام محرم بخصوص روزهاى تاسوعا و عاشورا از کثرت فوق العاده دستجات عزا دار و غلیان احساسات مذهبى آنها استفاده و حتى‌الامکان تصادماتى بین مامورین انتظامى و مردم بوجود آورده و دولت را وادار سازند که نظریات آنان را تامین نماید و احتمالاً موجبات تزلزل وضع دولت را فراهم نمایند.
اخبار واصله حاکى بود که آیت‌اللّه خمینى در پاسخ افرادیکه از وى در مورد برنامه روزهاى عزادارى پرسش کرده‌اند اظهار داشته تا روز هفتم محرم باید نظم و آرامش را حفظ نمود و چنانچه تا روز مذکور دولت بخواسته‌هاى روحانیون تسلیم نگردید در منابر حملات را علیه دولت تشدید نموده و در عزاداریها باید وعاظ طورى عمل نمایند که حوادث مدرسه فیضیه و مسجد گوهرشاد کاملاً براى مردم مجسم شود.
چون با در نظر گرفتن نکات فوق بیم حوادثى در روزهاى آخر دهه اول محرم میرفت لذا در آستانه ماه محرم بدوا بجمعیت نهضت آزادى که فعالترین جناح مخالف بود و با انتشار نشریات تحریک‌آمیز بیش از سایر دستجات مخالف علیه دولت و امنیت کشور فعالیت مینمود ضربه‌اى وارد و عده‌اى از عناصر فعال این-جمعیت دستگیر و دستگاههاى چاپ آن ضبط و توقیف شد. بعلاوه بمنظور جلوگیرى از هر گونه حوادث سوء در روزهاى عزادارى طرحى تهیه و بساواکها ابلاغ گردید و ضمنا شرحى نیز بوزارت کشور و شهربانى کل کشور نوشته و خاطر نشان شد که روحانیون قصد دارند در روزهاى پس از هفتم محرم حملات خود را بدولت شدت داده و احتمالاً تظاهراتى بر پا نمایند.
بطور کلى گزارشاتیکه در آن ایام میرسید هیچ یک حاکى از آن نبود که دستجات مخالف براى ایجاد اغتشاش-و بى‌نظمى و احتمالاً ساقط کردن دولت توطئه‌اى براى روز خاصى ترتیب داده‌اند و مجموع اطلاعات چنین-نشان میداد که این عوامل مترصد فرصت مناسبى هستند تا وقایعى بوجود آورند. بهمین علت در کمیسیونهائیکه با شرکت روساء و مسئولین دستگاههاى انتظامى تشکیل میگردید تصمیم گرفته شد بمنظور جلوگیرى از سوء استفاده روحانیون و عناصر مخالف از اجتماعات و احساسات برانگیخته گرفته شد که آیت‌اللّه خمینى در قم و برخى دیگر از روحانیون در تهران. شیراز و مشهد و سایر شهرستانها دستگیر و بتهران اعزام شوند و بهمین نحو نیز عمل شد.
بامداد روز پانزدهم خرداد خبر دستگیرى خمینى در قم وسیله چند نفر پیک بتهران رسید و فورا در بازار و سایر نقاط پایتخت منتشر و متعاقب آن زمزمه ابراز عکس العمل و تعطیل دکاکین شنیده شد و جمعى از طرفداران خمینى، افراد نهضت آزادى که قرار بود در مسجد سلطانى اجتماعى داشته باشند و سایر عناصر مخالف بتلاش و کوشش افتادند و چون هنوز هم برگزارى مجالس سوگوارى در بازار و خیابانهاى اطراف ادامه داشت لذا در مدت کوتاهى گروه کثیرى از مردم در میدان ارک، سه راه ناصر خسرو و حوالى بازار گرد آمده و تظاهراتى را شروع کردند و چون در ساعات اولیه صبح تعداد مامورین انتظامى در اطراف بازار کافى نبود و بعلاوه از طرف افراد پلیس مقاومت اساسى در برابر آنها صورت نمیگرفت لذا متظاهرین بر تجرى خود افزوده بساختمان انتشارات و رادیو حمله و شروع باقدامات تخریبى نمودند و مندرجا گروههاى دیگرى از جمله دستجات تجهیز شده‌اى از اوباش جنوب شهر که پیوسته آمادگى لازم را براى ملعبه این و آن قرار گرفتن دارا میباشند بآنها پیوستند.
دستجات شرکت کننده در اغتشاش :
در تظاهرات و فعالیتهاى مخربى که در روز 15 خرداد در تهران صورت گرفت تا آنجا که گزارشهاى واصله حکایت میکند طبقات ذیل شرکت داشته‌اند.
1) عناصر وابسته بجمعیت نهضت آزادى و انجمن‌هاى اسلامى منتسب باین جمعیت.
2) اعضاى هیات‌هاى مذهبى نظیر هیات قائمیه و بازاریان و سایر عناصر متعصب مذهبى.
3) متنفذین و چاقو کشان جنوب شهر و میدان بار فروشها.
4) بقایاى فدائیان اسلام.
5) افراد ولگرد و بیکاره و ناراضى.
این دستجات گرچه ممکن است با یکدیگر داراى تضادهاى فکرى و اختلاف نظرهائى بوده باشند ولى همگى آنها با اوضاع روز مخالف و در آن هنگام جدا از آیت‌اللّه خمینى طرفدارى مینمودند.
ماهیت اغتشاش :
با توجه بوسعت دامنه اقدامات تخریبى عناصر آشوبگر در تهران در روز پانزدهم خرداد در بادى امر چنین-بنظر میرسد که اینگونه اقدامات نمیتواند بدون نقشه و طرح قبلى و بدون داشتن ستاد مرکزى صورت پذیرد-ولى اطلاعاتى که قبل و بعد از وقایع مذکور بساواک واصل شده هیچ یک موید این مطالب نیست که مخالفین روز معینى را (15 خرداد) براى ایجاد اغتشاش در نظر گرفته باشند و تنها این احتمال داده میشد که چنانچه دستجات مخالف در روزهاى تاسوعاو عاشورا موافق بایجاد حوادثى نگردند احتمالاً در فرصت مناسب دیگرى ممکن است دست باقدامات تخریبى بزنند.
لذا وقوع این حادثه ناگوار در روز 15 خرداد بمیزان زیادى ارتباط مستقیم با دستگیرى آیت‌اللّه خمینى داشت مگر اینکه این تصور پیش آید که مخالفین از امکان بازداشت خمینى در شب 15 خرداد مطلع بوده و تدارکات لازم را براى روز 15 خرداد فراهم نموده بودند. که این تصور پایه و اساسى نمیتواند داشته باشد.
بعلاوه اگر مخالفین براى ایجاد اغتشاش در روز پانزدهم خرداد طرحى داشتند اولاً ممکن بود شبانه مراکز حساسى از قبیل کارخانجات برق. منبع آب. انبار نفت. راه آهن و غیره را منفجر سازند و ثانیا دست بخراب کردن وسایل عام المنفعه و آتش زدن کتابخانه و امثال آن که احساسات عمومى را جریحه دار مینماید نمیزدند ثالثا میتوانستند در همان روز در شهرستانهاى تبریز. شیراز. مشهد. اصفهان و برخى دیگر از شهرها نیز مبادرت باقداماتى ورزند در حالیکه در روز 15 خرداد جز در تهران و قم در هیچ یک از مناطق دیگر کشور حوادث-قابل ملاحظه‌اى رخ نداد و در شیراز نیز در روز شانزدهم خرداد در اثر بازداشت روحانیون تظاهراتى صورت گرفت.
در خاتمه میتوان بار دیگر افزود که چه قبل و چه بعد از واقعه مذکور مدارک و اطلاعاتى که وقوع توطئه‌اى-را جهت ایجاد اغتشاش در روز خاص پانزدهم خرداد پیش بینى کرده باشد بساواک واصل نگردیده است و در روز مذکور فرصت مناسبى در اثر دستگیرى خمینى براى مخالفین پیش آمده و افرادیکه احتمالاً طرحهایى براى ایجاد اغتشاش در آینده داشته‌اند از موقعیت استفاده و وارد عمل شده‌اند.
پس از مطالعه دقیق، درباره چگونگى استفاده تصمیم‌گیرى شود (15 خرداد) 11 /12/ گزارش بطور موذیانه و غیر واقعى تهیه شده و ارزش درج ندارد.