موضوع : اظهارات موسی شیخ زادگان و شانه چی
تاریخ سند: 13 تیر 1343
موضوع : اظهارات موسی شیخ زادگان و شانه چی
متن سند:
شماره : 7199 /20 الف در ملاقاتی که محمد مدیر شانه چی و مأمور نفوذی با موسی شیخ زادگان روز 6 /4 /43 در محل کار شیخ زادگان به عمل آورده و در مورد نحوه فعالیت جبهه ملی و حوادث روز نظر شیخ زادگان را خواسته اند او اظهار داشته است اکثر مسافرتهای مهندس حق شناس به اروپا برای این است که تصمیم شورای مرکزی جبهه ملی و نظریات اخیر آقای دکتر محمد مصدق را به اطلاع سازمان جبهه ملی در اروپا برساند.شیخ زادگان اظهار تأسف نموده است اخیرا با آقای الهیار صالح و دکتر سنجابی ملاقات کردم آقایان اصلاً عوض شده اند صراحتا به من گفتند ما علاوه بر این که از جبهه ملی کناره گیری کرده ایم از حزب ایران1 هم استعفا داده ایم یا می دهیم و به هیچ وجه در امور سیاسی دخالتی نخواهیم کرد جای تعجب است که از من خواستند به کلیه دوستان حزبی این جریان را بگویم ضمنا اظهار تأسف نمودند که در زمان دولت آقای علم چند مرتبه پیشنهادهای خوبی برای سازش با دستگاه به ما شد و قبول نکردیم والا ممکن بود از سازش موقت با دستگاه بهره برداری زیادی بکنیم.
شانه چی در جواب اظهار داشت من اطلاع دارم که دولت در نظر دارد در مورد پرونده آقای طالقانی و مهندس بازرگان تخفیفهای غیرمحسوسی بدهد به طوری که مشکوک شده ام به آنها نزدیک شده اند زیرا وکیل مدافع آنها سرهنگ رحیمی اظهار نموده که با دادستان مذاکره نموده ام و دادستان به طور خصوصی به من گفته است ما روی این پرونده غیرمحسوس به نفع شما رای می دهیم بهتر است که نهضت آزادی فعلاً هیچ گونه فعالیتی در این مورد ننماید که به ضررشان تمام می شود و با نهایت تعجب می بینم که نهضت آزادی هم کوتاه می آید و این روزها فعالیتی نمی کند پیش بینی می شود که نهضت آزادی هم به سرنوشت جبهه ملی دچار شود و از هم متلاشی گردد.
اصل در پرونده 17 ـ ح ـ ق به پرونده سیدمحمود علایی طالقانی ضمیمه و بایگانی گردد 18 /7
توضیحات سند:
1ـ این حزب، در نخستین سالهای دهه 1320 ه .ش.
تشکیل شد.
هسته اوّلیه آن، کانون مهندسان ایران بود.
پس از برگزاری انتخابات دوره چهاردهم مجلس، کانون مذکور، به دو بخش عمده تقسیم گردید.
گروهی از اعضای تندرو آن، به سمت اتّحادیه های کارگری حزب توده گرایش یافتند و غالب اعضای میانه رو آن، حزب ایران را تشکیل دادند.
تأسیس این حزب، بیشتر در میان طبقات روشنفکر و تحصیلکرده بویژه به خاطر حمایت از دکتر مصدّق ـ که تمایل و گرایش به کشورهای بیگانه نداشت ـ همچنین، بهبود وضع کشاورزان و تغییر در روابط مالک و زارع، با استقبال روبرو شد.
نفوذ این حزب، در اواخر سال 1324 در پی ائتلاف با حزب میهن، افزایش چشمگیری یافت.
این حزب، در تابستان سال 1335، با حزب توده به حزب دموکرات کردستان، فرقه دموکرات آذربایجان، به حزب جنگل و حزب دموکرات ایران جبهه مؤتلف احزاب آزادیخواه را پدید آوردند و سپس به همراه حزب توده، وارد کابینه ائتلافی قوام شد و در نهایت، با انشعاب گروهی از اعضا و هواداران خود به رهبری دکتر شمس الدّین جزایری مواجه شد.
علّت انشعاب نیز، مخالفت با ائتلاف حزب توده بود.
پس از کودتای 28 مرداد، جمعی از رهبران این حزب، فراری، دستگیر و زندانی شدند.
زیرا برخی از رهبران آن همچون سنجابی، صالح، حق شناس و ...
در دوران نخست وزیری مصدّق در پستهای گوناگونی مشغول بودند.
پس از این تحوّلات فعّالیت حزب، در قالب نهضت مقاومت ملّی ایران ادامه یافت و در جریان تشکیل جبهه ملّی و مبارزات مردم در سالهای 42-1339، فعّالانه شرکت کرد.
حزب ایران، بعد از قیام خونین خرداد 42، عملاً از فعّالیت بازماند و با وجود این، تا سال 1357 و حتّی پس از پیروزی انقلاب نیز، وجود داشت و بدین لحاظ، یکی از دیرپاترین احزاب سیاسی ایران به شمار می رود.
(طیرانی، بهروز : اسناد احزاب سیاسی ایران، سازمان اسناد ملّی ایران، ج اول، تهران 1376.) آل احمد، جلال : در خدمت و خیانت روشنفکران، نشر رواق، تهران 1360.