مطالعات آمریکا‌یى‌ها
مطالعات آمریکا‌یى‌ها
متن سند:
مطالعات آمریکایىهاهمزمان با ورود قواى متفقین به ایران، از اوایل دهه‌ی132ش، حرکت و حضور آمریکا‌یى‌ها در ایران نیز شتاب بیشتری یافت. عبدالرضا هوشنگ مهدوى در این باره مى‌گوید:
«به محض اینکه سربازان آمریکا‌یى در اواخر 132 به منظور فرستادن محموله‌هاى جنگى به شوروى وارد خاک ایران شدند، توجه ایالات متحده به ایران جلب گردید. حتى در شهریور 1321 وسایل اعمال نفوذ بر دولت ایران، در سفارت آمریکا در تهران مورد بررسى قرار گرفت. در یکى از گزارش‌هاى سفارت، از به مصلحت بودن گمارده شدن فورى آمریکا‌ییان در مواضع استراتژیک دولت ایران و بخصوص لزوم اعزام یک هیأت نظامى به منظور نظارت و در صورت امکان، خنثى کردن هرگونه توطئه داخلى در ارتش ایران، سخن رفته بود. هیأت‌هاى آمریکا‌یى، مقاماتى را در وزارتخانه‌هاى دارایى، کشور و جنگ احراز کردند.
به موجب موافقت نامه‌اى که در آبان 1322 با دولت آمریکا امضا شد، به رئیس هیئت مستشاران نظامى آمریکا‌یى که تحت فرماندهى وزارت جنگ ایالات متحده باقى مانده بود، اجازه دسترسى به کلیه پرونده‌ها، مکاتبات و طرح‌هاى مربوط به اداره ارتش که احتیاج داشت، داده شده بود. همچنین از اختیار بازجویى، احضار و تحقیق از هر یک از کارمندان ارتش در امورى که او را در اجراى وظایفش یارى مى‌داد، برخوردار بود و حق پیشنهاد انتصاب، ترفیع، تنزل درجه، انتقال یا اخراج افسران ارتش را به شاه داشت.» 1
و منصور رفیع‌زاده که ریاست ساواک در آمریکا را به عهده داشت، در این‌باره مى‌گوید:
«البته سفارت آمریکا در تهران به‌عنوان مرکزى براى جاسوسى و تماس گسترده با شخصیت‌هاى سیاسى و به اصطلاح ملى فعالیت مى‌کرد. اصل چهار ترومن، گروه صلح، گروه تسلیح اخلاقى، مؤسسه فرانکلین، انجمن ایران و آمریکا، کنسول‌گرى‌هاى تبریز و شیراز و... همه و همه کارشان جاسوسى و جمع‌آورى اطلاعات و جذب افراد مستعد و کارآمد براى منافع آمریکا و نهایتا سلطه آمریکا در منطقه بود.»2
استمپل نیز در خصوص تسلط آمریکا بر ایران مى‌نویسد:
«در سال 1977 [1346] شاه، آن‌قدر به ایالات متحده نزدیک شده بود که به نظر مى‌آمد بیشتر براى مقاصد آمریکا فعالیت مى‌کند تا هدف‌هاى ایران. آنان که پرداختن بیش از حد به ارتش را غیر ضرور مى‌دانستند، مى‌پرسیدند که چرا باید چنین باشد؟ پاسخ مخالفین این بود که: شاه دست‌نشانده بنده‌وار مجرى هوس‌هاى امپریالیسم آمریکا‌ست. شاه در جاه‌طلبى‌هاى منطقه‌اى، دیگر توجهى به مصالح و منافع کشور خود نداشت.» 3
و اسداله علم در این باره مى‌نویسد:
«شاه گفت: پنج‌شنبه گذشته سفیر شوروى اجازه خواست که هواپیماهایشان در راه بغداد و دمشق، از قلمرو هوایى ایران عبور کنند. وقتى این تقاضا را رد کردم، خواست که حداقل به ایروفلوت اجازه داده شود که قطعات یدکى به بغداد حمل کند. چون ایروفلوت یک خط هوایى غیرنظامى است، من با این تقاضا موافقت کردم. حالا در این فکرم که آیا باید به آمریکا‌یى‌ها اطلاع بدهم یا نه. پاسخ دادم که اگر او آمریکا‌یى‌ها را دوست تلقى مى‌کند، قطعاً باید به آنها اطلاع داده شود، در غیر این صورت، این موضوع حاکى از تغییر اساسى در سیاست خارجى ماست. به من چراغ سبز داد که سفیر آمریکا را مطلع سازم.»4
سندی که در زیر به مطالعه‌ی آن خواهید نشست، یکی از هزاران سندی است که این نقل قول‌ها را به عنوان «مشت، نمونه خروار» توجیه می‌کند.
در این سند، که به نقش آمریکا در جا به جا کردن رجال رژیم شاهنشاهى اشاره شده است، در ذیل نظریه منبع، که تغییر و جا به جایى رجال را به اتمام مطالعه آمریکا‌یى‌ها، منوط کرده است، نظریه ریاست ساواک ـ ارتشبد نعمت‌اله نصیرى ـ جالب توجه است که پس از آگاهى از این گزارش و نظریه منبع آن مى‌نویسد:
«نظریه منبع بسیار غلط و دور از منطق مى‌باشد.»
سند شماره (56)
شماره: 67 /3 تاریخ: 1 /9 /44
موضوع: وضع دولت
در حال حاضر وضع دولت از نظر داخلى و بخصوص وضع آقاى هویدا نخست‌وزیر از نظر افکار عمومى و مردم بسیار خوب مى‌باشد و عصبانى کردن مردم که در گذشته وجود داشت، به کلى از بین رفته و هر روز که مى‌گذرد دولت آقاى هویدا [و] وضع او ثابت‌تر مى‌شود. اخیراً پس از چند ماه، در بعضى از محافل مجدداً شایع شده که آقاى دکتر آموزگار رئیس دولت مى‌شود و دولت غیرحزبى تشکیل مى‌دهد و بین وزراء کابینه اختلاف وجود دارد و دکتر آموزگار وزیر دارایى و دکتر عالیخانى وزیر اقتصاد و دکتر هدایتى وزیر آموزش و پرورش با آقاى هویدا شروع به مخالفت نموده، مشغول تدارک براى تشکیل دولت آینده هستند و به اعضاى حزب مردم و فراکسیون پارلمانى آن نزدیک شده و ارتباطات محرمانه‌اى دارند و اخیراً هم در اثر توصیه آقاى کیهان یغمائى نماینده مجلس شوراى ملى، وزیر آموزش و پرورش، میرهاشمى مدیرکل سابق بازرسى آن وزارتخانه را که در زمان وزارت دکتر جهانشاهى به علت سوءاستفاده و دزدی‌های زیاد منتظر خدمت شده بود، به ریاست شوراى عالى ادارى گمارده است و در بقیه انتصابات نیز نظر نمایندگان حزب مردم را از هر جهت رعایت مى‌کند که شاید بتوانند با جلب نظر آنها از کمکشان استفاده کنند.
نظریه منبع: آنچه مسلّم است با رفت‌وآمدهاى زیاد گروه‌های آمریکا‌یى و دیپلمات‌های آمریکا‌یى به ایران، تصمیمى در مورد دولت آینده ایران اتخاذ نشده و اگر قرار باشد دولت نیز تغییر کند، در بهار آینده صورت خواهد گرفت که مطالعات آمریکا‌یی‌ها تمام شده باشد.
به عرض تیمسار ریاست ساواک رسید، مقرر فرمودند نظریه منبع بسیار غلط و دور از منطق مى‌باشد.
3 /9/
[دستخط نصیری:]سرهنگ مقدم در مورد این گزارش حضوراً مذاکره نمایید.
سند شماره (57)
شماره: 8 /3 تاریخ: 19 /5 /44
موضوع: دکتر احمد روستائیان
دکتر روستائیان مدیرکل سابق سپاه‌دانش به یکى از دوستان خود گفته است ظرف 1 روزى که در رامسر بودم، اغلب رجال سر‌شناس ایران براى گذراندن تعطیلات به رامسر آمده بودند. از یکى از آنها شنیدم که درباره نخست‌وزیر آینده مى‌گفت: با آمدن یک پیک سیاسى از کشورهاى متحده آمریکا، مقامات آمریکا‌یى به شاهنشاه فشار آورده‌اند که بایستى دکتر امینى نخست‌وزیر پیشین، ریاست دولت را عهده‌دار شود؛ ولى شاهنشاه با انتخاب مجدد نامبرده مخالفت نموده و فرموده‌اند که مقامات آمریکا‌یى 3 نفر را معرفى کنند تا از بین آنها یک نفر انتخاب شود.
همچنین گفته شده از طرف مقامات آمریکا‌یى به دکتر امینى توصیه گردیده مشغول ایجاد یک جمعیت شود و نامبرده هم وسیله دوستان خود، بدون اینکه نامى از وى برده شود فعالیت‌هایى را به منظور تشکیل جمعیتى شروع کرده است.
نظریه: به مأمور مربوطه آموزش لازم داده شد نام رجال سیاسى ایران که مطالب فوق را اظهار داشته تعیین و سعى نماید اطلاعات جامع‌ترى از جمعیت جدید دکتر امینى کسب نموده و گزارش نماید.
سند شماره (58)
به: 821
از: 322
موضوع: اظهارات مستر هیدن تبعه آمریکا در مورد ترمیم کابینه
طبق اطلاع مستر هیدن تبعه آمریکا متصدى امور فنى شرکت ساختمانى زاگروس که کارهاى ساختمانى جمعیت خیریه پهلوى را در نیاوران انجام مى‌دهد، به سیدرحیم موسوى دبیرکل سابق کارگران کارخانجات فخر ایران مسئول فعلى تأسیسات برق شرکت زاگروس در مورد ترمیم کابینه و تعویض دولت اظهار داشته که: آقاى هویدا عوض نخواهد شد؛ فقط سه وزیر به آن اضافه مى‌شود و کابینه خود را ترمیم مى‌نماید و اضافه نموده که آقاى هویدا و وزیر کار نظر موافقى با وزیر آموزش و پرورش ندارند.
توضیحات سند:
1. صحنه‌هایى از تاریخ معاصر ایران، ص 3152. خاطرات منصور رفیع‌زاده، ص 35
3. جان. دی. استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران، موسسه فرهنگی رسا، 1378، ص 115
4. گفت و گوهاى من با شاه، ج 2، ص 514