موضوع: اظهارات داریوش فروهر در مورد مراسم سالگرد دکتر مصدق و همچنین وضع سیاسی فعلی و فعالیت جبهه ملی
تاریخ سند: 10 اسفند 1346
موضوع: اظهارات داریوش فروهر در مورد مراسم سالگرد دکتر مصدق و همچنین وضع سیاسی فعلی و فعالیت جبهه ملی
متن سند:
به: ۳۱۲ شماره: 38754 /20 ﻫ 2از: 20ﻫ 2 تاریخ: 10 /12 /46
موضوع: اظهارات داریوش فروهر در مورد مراسم سالگرد دکتر مصدق و همچنین وضع سیاسی فعلی و فعالیت جبهه ملی
داریوش فروهر ضمن مذاکراتی در مورد شعارهای روز چهلم تختی اشاره به شعار زنده باد لین پیانو نمود و گفت این بسیار بد است و افزود ما در وضعی هستیم که دستگاه سعی می‌کند به هر نحو که شده ما را سرکوب کند و اینگونه شعارها وسیله‌ای برای اجرای مقاصد دستگاه می‌دهد. فروهر سپس گفت حالیه تضادی بین هیئت حاکمه ایران و امریکا وجود دارد و امثال دکتر علی امینی می‌کوشند از این تضاد بهره‌برداری نمایند و امریکا سعی دارد به بهانه عدم وجود آزادی در ایران و نیز وجود اختناق مقدمات به حکومت رسانیدن یکی از عوامل خود را بوجود آورد و نیز از دوستی ایران و شوروی استقبال نمی‌کند و همچنین می‌خواهد به جای انگلیس در خلیج فارس جایگزین گردد و جبهه ملی می‌تواند با تاکتیک سالم و صحیح از این تضاد به نفع خود بهره‌برداری نماید ولی دستگاه سعی می‌کند مخالفین را با حربه اتهام کمونیست بودن بکوبد و از این جهت از شعارهایی مانند لین پیائو – روزبه1 – ارانی2 و غیره حداکثر بهره‌برداری را جهت کوبیدن مردم و جنبش‌ها معمول خواهد داشت فروهر اظهار عقیده نمود اکنون از نظر شرایط اجتماعی زمان به مراتب بهتر از سابق به نفع جبهه ملی است از طرفی تضاد بین ارگان‌های هیئت حاکمه مثل دکتر هدایتی و هویدا شدیداً وجود دارد و حتی در جلسه هیئت دولت چند روز پیش دکتر هدایتی را دعوت نکرده‌اند و نامبرده خود شخصاً به جلسه مذکور رفته ولی هویدا گفته است شما را که دعوت نکرده بودم ولی هدایتی پاسخ داده من وزیر آموزش و پرورش شاه هستم و در این مورد مشاجراتی با هویدا داشته است.
فروهر اضافه نمود که شخصاً با هر حرکت تندی در حال حاضر مخالف است و افزود قبلاً می‌توانستیم دانشگاه و حتی قسمت مهمی از بازار را تعطیل نماییم لیکن حالیه به صورت فقط تشنج و اغتشاش می‌توان یکی دو کلاس از دانشگاه را و یکی دو دهنه مغازه در بازار را به صورت نیمه‌تعطیل درآورد و این می‌رساند که تاکتیک‌های گذشته مبنی بر ابراز شعارهای انقلابی و روبرو نمودن مردم با پلیس و وارد آمدن ضربات حاصله همه و همه توانسته‌اند مردم را منصرف و رمیده سازند دایوش فروهر سپس اظهار داشت لیستی در اختیار دارد که حدود ۲۵ دانشجو دستگیر شده‌اند و از جمله بیژن جزنی و حسن صباغ ظریفی که با اسلحه دستگیر شده و دکتر شهرزاد و سورکی و کلانتری و اضافه نمود که جزنی و دوستانش کمیته انقلابی تشکیل داده بودند و وقتی دستگیر شده‌اند اظهار داشته‌اند که فقط روابط جبهه‌ای (جبهه ملی) با هم دارند ولی وقتی ظریفی دستگیر شد و کتک مفصلی خورده همه را لو داده و گفته است می‌خواستند قیام مسلحانه راه بیندازند ضمناً فروهر عقیده داشت بظن قوی ظریفی با سازمان امنیت همکاری داشته است و همچنین گفت که جزنی و دوستانش با توکلی نامی که از حزب توده جدا شده بود در تماس بوده‌اند و انتقاداتی نسبت به حزب توده داشته‌اند فروهر اظهار کرد امروز در خیابان‌های جنب میدان بهارستان پاسبان زیادی بوده است و افزود که عصر امروز در پشت مسجد سپهسالار قرار ملاقات داشته و وقتی رفته چندین نفر کارآگاه شهربانی را دیده است که با دیدن فروهر یکه خورده‌اند وی سپس گفت که خود را به راهی زده که ایشان را نمی‌شناسد و دوستش را که قرار ملاقات داشته سوار اتومبیل خود نموده و رفته‌اند و افزود غالب ملاقات‌ها خود را در خارج از محیط کارش و به صورت تماس خیابانی انجام می‌دهد و گفت دستگاه بسیار مراقب است ضمناً شخصی تلفنی با فروهر تماس و مشخصات شخصی به نام نصرت‌اله خازنی را پرسید که فروهر جواب داده همین قدر می‌داند که نامبرده زمانی منشی مصدق بوده است و بعد یک نفر تلفنی تماس و در مورد شخصی به نام اخوان صحبت نمود و بعد پروانه اسکندری در مورد دستگیریش به دستور سرهنگ نواب و اینکه علی‌اکبر اکبری هم در منزلشان بود، صحبت نمود و داریوش فروهر در مورد روز 14 /12 /46 سالگرد مرگ مصدق اظهار داشت شخصاً تمام مسئولیت‌ها را به عهده گرفته و نخواهد گذاشت احدی شعاری بدهد و گفت حتی اگر پلیس و یا سازمان امنیت بخواهد تحریکی کند که شعاری داده شود وی شخص اخلال‌کننده را تنبیه خواهد کرد. فروهر افزود انتظامات را به عهده افراد ناشناسی گذاشته که هیچ یک از شرکت‌کنندگان در مراسم مذکور ایشان را نشناسند و طبعاً هر یک از شرکت‌کنندگان عملی بنمایند فوری شناخته و طرد خواهند شد. فروهر گفت هنور با ساواک تماسی حاصل نشده ولی به خانواده مصدق قول داده که تظاهراتی نخواهد شد و گفت در روز مذکور منحصراً تلاوت قرآن خواهد شد و احیاناً یک نفر از خانواده مصدق تشکر خواهد کرد و احتمالاً یادی از مصدق خواهد کرد و بس. فروهر اضافه کرد که خیلی‌ها به وی مراجعه نموده‌اند و درخواست اجازه تعطیل دانشگاه را نموده‌اند و وی پاسخ مثبت نداده و گفته دانشجویان می‌توانند بدون شعار و مانند دیگران در تظاهرات مذکور شرکت نمایند. فروهر در خاتمه از علی‌اکبر اکبری تعریف نمود و از مهندس مهدی بازرگان و میر حسین سرشار و افراد جامعه سوسیالیست‌های تمجید نمود که عاقلانه رفتار می‌نمایند.
ملاحظات - اقدام مستقیم در مورد مفاد خبر موجب شناسایی منبع خواهد گردید ضمناً با توجه به اینکه... ناصر جبهه ملی بر مزار دکتر محمد مصدق باعث تقویت روحیه افراد و همچنین برقراری ارتباط آنها خواهد شد.
مقرر فرمایید... گرفته مفاد گزارشات خبری قبلی در اعلام پاسخ نامه شماره 38630 /70 /12 /46تسریع نمایند.
توضیحات سند:
1- خسرو روزبه:وی فرزند حسین و در سال ۱۲۹۲ در ملایر متولد شده و پس از تحصیل در دانشکده نظامی در سال ۱۳۱۶ با درجه ستوان دومی وارد خدمت رسمی ارتش شده و در سال ۱۳۲۴ رسماً به عضویت حزب توده در آمده و از بنیانگذاران و عضو هیأت دبیران سازمان افسران حزب توده در ارتش بوده است.
روزبه به همین علت در سال ۱۳۲۶ دستگیر و بازداشت و به پانزده ماه زندان و اخراج از ارتش (با درجه سروانی) محکوم گردید. لیکن موفق به فرار از زندان شده ولی مجدداً در سال ۱۳۲۷ دستگیر و بازداشت و به چهار سال زندان محکوم شده و برای بار دوم در سال ۱۳۲۹ از زندان فرار نموده و به عضویت کمیته مرکزی سازمان افسران وابسته به حزب توده منصوب و به عنوان مسئول سازمان جاسوسی اطلاعات حزب برگزیده شده است. فعالیت‌های وی در سازمان مذکور در خصوص جاسوسی برای بیگانگان، دستبرد به بانک‌ها و قتل افراد بیگناه و مخالف حزب و حتی قتل دوست صمیمی خود (حسام لنکرانی) بوده است، از نظر سیاسی خسرو روزبه یک ماجراجوی شهرت‌طلبی بوده که در دوران حزب توده نیز وی را متهم به عدم اطلاع از مارکسیسم می‌نمودند و در کمیته مرکزی حزب توده غیر از دکتر دکتر کیانوری همه با او مخالف بودند یاد شد؛ که بدون عیال و اولاد بوده و پس از اختلافش با سران و کشف اسرار قتل افراد توسط وی در سال ۱۳۳۶ دستگیر و سرانجام در اردیبهشت سال ۱۳۳۷ اعدام گردیده.
۲- تقی ارانی
دکتر تقی ارانی فرزند ابوالفتح. نخستین مروج و بنیانگذار جریان مارکسیستی لنینیستی در ایران بود.
او در سال ۱۲۸۱ شمسی در تبریز متولد شد و پس از اتمام دوران اولیه تحمیل در سال ۱۳۰۱ به آلمان رفته. ایرانی پس از شش سال تحصیل در رشته «فیزیک و شیمی» موفق به اخذ دکترای این رشته شده و به عنوان استاد «ادبیات شرق» در برلین به تدریس علوم بدیع در اشعار فارسی، عربی و ترکی پرداخت. در سال ۱۳۰۹ شمسی به ایران بازگشت و با استخدام در وزارت معارف و اوقاف به اداره کل صناعت رفت و با عنوان رئیس تعلیمات مشغول به کار شد و توأماً در دبیرستان‌های تهران به تدریس فیزیک پرداخت. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ تقی ارانی به اتفاق ۵۲ نفر دیگر از همفکرانش دستگیر و روانه زندان شدند. این توقیف دسته جمعی از وقایع سلطنت رضا شاه بود که وی به بهانه مبارزه با اشتراکی‌گری تبلیغات وسیعی نمود. سرانجام در ۱۴ بهمن سال ۱۳۱۸ به طرز مشکوکی در زندان درگذشت.
علت مرگ او ابتلا به بیماری تیفوس اعلام شد. براساس گزارشاتی او را به وسیله آمپول هوا به قتل رساندند. از ارانی نوشته‌هایی در زمنیه علوم و اصول اعتقادات ماتریالیسم به جای مانده است.
رک: زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، حسن مرسلوند، ص ۱۱۷-۱۱۳