انعقاد قرارداد دفاعی بین ایران و آمریکا
تاریخ سند: 22 مهر 1338
انعقاد قرارداد دفاعی بین ایران و آمریکا
متن سند:
تاریخ: 22 /7 /38موضوع خبر انعقاد قرارداد دفاعی بین ایران و آمریکا دولت شوروی را که همسایه دیوار به دیوار ایران است در یک نگرانی عمیق قرار داده است. دولت شوروی که خود را یکی از کارگردانان اصلی سیاست دنیائی می‌دانند انعقاد قرارداد دفاعی بین ایران را که (بدروازه سرزمین‌های شوروی معروف است) و آمریکا که (فرسنگها از ایران دور می‌باشد) یک نوع شکست عظیم سیاسی تلقی می‌نماید و می‌داند که این شکست بطور بارز و آشکاری لطمه به وجهه سیاسی دنیائی او وارد خواهد ساخت و به همین دلیل از بدو امر از هیچ نوع عمل دیپلماتیک برای جلوگیری از انعقاد قرارداد منظور خودداری ننموده است. از بدو انتشار خبر دائر بر احتمال انعقاد یک قرارداد دفاعی بین ایران و آمریکا دولت شوروی علاوه بر تماس‌ها و مذاکرات سیاسی که با مقامات ایرانی جهت منصرف نمودن دولت ایران نمود توسط دستگاه‌های رادیوئی و مجلات و روزنامه‌های کشور خود و ممالک اقمار یک سلسله تبلیغات علیه قرارداد دفاعی مزبور را شروع نمود که ذیلاً بطور خلاصه از عرض می‌گذراند: محافل سیاسی شوروی در ایران در بادی امر تصور می‌کردند که قرارداد دفاعی ایران و آمریکا از مرحله حرف و گفتگو تجاوز نخواهد کرد ولی بعد از چندی که خلاف تصور خود را مشاهده نمودند مبادرت به ارسال تذکاریه جهت دولت ایران نمودند.
در این تذکاریه دولت شوروی، نظر دولت ایران را بوضع جدیدی که در نتیجه اقدامات اخیر دولت ایران در روابط شوروی و ایران بوجود خواهد آمد معطوف داشته و افزوده بود که مطلب بر سر انعقاد قرارداد نظامی جدید بین ایران و ایالات متحده آمریکا است که طی آن تفویض امکانات وسیعی به نیروهای مسلح آمریکا می‌دهد. و همچنین در تذکاریه مزبور قید شده بود که عملیات دولت ایران با اظهارات رجال دولتی آن کشور مبنی بر این که مایلند روابط بین دو کشور ایران و شوروی توسعه و بهبود یابد مباینت دارد و با ماده سوم قرار داد ۱۹۲۷ که در آن تصریح شده (هر یک از طرفین متعاهدین موظفند نه عملاً و نه رسماً در اتحادیه‌ها و موافقت نامه‌های سیاسی معطوف بر ضد امنیت بری و بحری طرف متعاهد دیگر شرکت نکند) مطابقت ندارد. و در خاتمه اضافه شده بود که در این شرایط برای اتحاد جماهیر شوروی این ضرورت را بطرز جدیدی مورد ارزیابی قرار دهد. بعد از ارسال تذکار مزبور اطلاعیه‌هائی جهت نمایندگان مجلسین ارسال گردید که طی آن از قرارداد دفاعی ایران انتقاد و اقدامات دولت شوروی را در قبال قرارداد مزبور تذکر داده بود و در آن اضافه شده بود که بر اثر انعقاد قرارداد نظامی مزبور دول عربی بیش از پیش نسبت به ایران ظنین خواهند شد زیرا ممکن نیست که حتی یک فرد عرب باور کند که وجود پایگاه‌های نظامی آمریکا برای استقلال دول عربی تهدیدآمیز نیست پیرو اقدامات مزبور مقامات سفارت شوروی در تهران برای درج متن تذکاریه شوروی به ایران در روزنامه‌ها با چند نفر از مدیران جراید تماس حاصل می‌کنند ولی اقدامات آنها بر اثر اقدامات ساواک به نتیجه نمی‌رسد.
مقارن همین زمان مجله (ناوگان شوروی) توجه خوانندگان خود را به مذاکرات ماکلروی وزیر دفاع ایالت متحده آمریکا در ایران راجع به انعقاد موافقت‌نامه دوجانبه بین ایران و آمریکا جلب نموده و نوشته است دولت آمریکا می‌خواهد موافقت ایران را برای استقرار سلاح اتمی و هیدروژنی در خاک ایران کسب نماید و اضافه نموده بود که بعضی از رجال ایران علیرغم منافع ملی حاضرند محض خاطر صدقه ماوراء اقیانوس، کشور خویش را مبدل به پایگاه نظامی آمریکا علیه اکثر همسایگان خود بنمایند. هم آهنگ با روزنامه مزبور رادیو مسکو در خبر خود دولت ایران را از عقد چنین قراداد خطرناکی برحذر داشته است و افزوده این قراداد در هر صورت بنفع کشور همسایه ما نیست مقارن همین احوال نیکیتا خروشچف نخست وزیر شوروی طی نطقی در آکادمی نظامی مسکو اظهار داشت امپریالیست‌های آمریکا و انگلیس برای حفظ منافع خود اتحادیه‌های نظامی نظیر ناتو1 - پیمان بغداد و سیتو2 و غیره تشکیل می‌دهند و با عده‌ای از این کشورها پیمان دوجانبه و قراردادهای نظامی منعقد می‌کنند ولی همه این پیمان‌ها و قراردادها از نظائر همان سیاست‌های امپریالیستی است که استتار و پرده‌پوشی شده است. واقعه عراق دول امپریالیستی و کشورهای همسایه عراق را که در بلوک‌های امپریالیستی متجاوز عضویت دارند ترسانید. خروشچف همچنین گفت ما نمی‌توانیم در حالی که دول همسایه ما را علیه ما تجهیز می‌کنند ساکت بنشینیم و قرارداد ایران و آمریکا را حمل بر حسن نیت کنیم دولت ایران باید مواظب عواقب وخیم این عمل بوده و ایران را پایگاه نظامی قداره‌بندان آمریکائی نسازد. در خاتمه اظهار امیدواری کرده است که دولت ایران در سیاست خود تجدیدنظر نموده و بار دیگر برای مصالح و آبادانی کشور با اتحاد جماهیر شوروی همکاری نماید. به موازات اقدامات تبلیغاتی فوق مقامات سفارت شوروی در تهران با اقدامات دیپلماتیک سعی در بهبود روابط ایران و شوروی داشتند چنانچه بنا به اظهار یکی از خبرنگاران خارجی دولت شوروی تصمیم قطعی دارد که دوستی ایران و شوروی را به هر طریقی که ممکن است حفظ نماید و با استناد بفرمایشات ملوکانه و وزیر امورخارجه در پاسخ تذکاریه شوروی دایر بر این که دولت ایران به هیچ‌وجه در قراردادهای نظامی شرکت نخواهد جست با پیشنهادات جدیدی که تقدیم شاهنشاه و مقامات عالیه کشور خواهد نمود از نزدیکی دولت ایران و آمریکا جلوگیری نماید و حتی دولت شوروی تعهد خواهد نمود که از طرف دولت عراق و بالاخص بارزانیها کوچکترین ناراحتی برای دولت ایران کماکان از ادامه همکاری نظامی و انعقاد قراردادهای جدید با دولت آمریکا احتراز نماید. خبرنگار فوق افزود که بحران اخیر برلن نیز از طرف دولت شوروی به منظور انحراف افکار دول غرب بالاخص آمریکائی‌ها از ادامه فعالیت در خاورمیانه و ایران می‌باشد علاوه بر اقدامات دیپلماسی فوق دولت شوروی دست به تهدیدات عملی نیز زد و آن گرد آمدن نیروهای زیادی ارتش سرخ در جوار مرزهای ایران بود. همان طور که در ابتدای مقال اشاره شد روزنامه‌های وابسته به بلوک شوروی مبادرت بنوشتن مطالبی علیه قرارداد منظور نمودند از جمله روزنامه الرأى‌العالم چاپ بغداد نوشت قرارداد نظامی میان ایران و آمریکا قراردادی مهم و خطرناک است. علت خطرناکی آن این است که قرارداد مزبور منحصر به کشور ایران و ملت ایران نیست بلکه خطر آن به سایر ممالک عربی که در رأس آنها عراق می‌باشد امتداد می‌یابد و همچنین خطر مزبور متوجه کلیه کشورهای خاورمیانه است. و افزوده دولت آمریکا احساس می‌کرد که پایگاه‌های سوق‌الجیشی آن در ترکیه منظور او را در کوبیدن اتحاد جماهیر شوروی تأمین نمی‌کند لذا امیدواری بزرگی را به پیمان بغداد داشت و پس از متلاشی شدن این پیمان بر اثر کودتای دلیرانه عراق نظر امریکا متوجه ایران شد تا از آن کشور و کشور ترکیه یک خط دفاعی واحدی را بوجود آورد. در خاتمه اضافه کرده نباید فراموش کرد که پیمان ایران و شوروی منعقده در ۱۹۲۱/ به اتحاد جماهیر شوروی اجازه می‌دهد در صورت پیدایش خطر علیه منافع شوروی نیروهای نظامی دولت شوروی وارد ایران شود آن وقت است که طوفان‌های بنیاد کن کشور و ملت ایران را فرا خواهد گرفت و در حقیقت دولت ایران با این اقدام مانند کسی است که با ناخن خود گور خود را می‌کند. بالاخره دولت شوروی که از اقدامات تبلیغاتی و تهدیدات نظامی نتیجه‌ای عایدش نگردید بر طبق اظهار محافل مطبوعاتی توسط پکوف سفیرکبیر خود کوشش نمود که نظر اعلیحضرت همایون شاهنشاه و دولت ایران را به قبول کمک مالی در حدود ۳۰۰ میلیون روبل از طرف دولت شوروی جلب و در مقابل دولت ایران هم از عقد هرگونه قرارداد نظامی و منطقه‌ای با آمریکا خودداری نماید و در این صورت شوروی حاضر بود کشور ایران را مانند کشور سویس بی‌طرف اعلام و در سازمان ملل نیز این موضوع را تعهد و در هر زمان و موقعیتی از حمله و تجاوز به ایران خودداری نماید و همچنین دولت روسیه شوروی حاضر بود با ایران یک قرارداد عدم تجاوز منعقد و قرار داد ۱۹۲۱ را نیز کان لم‌یکن فرض نماید. ولی قطع مذاکرات اخیر ایران و شوروی مقامات شوروی در تهران را با ناراحتی کامل مواجه نمود و اظهار نموده‌اند ایران قصد اغفال شوروی را داشته و بدستور دول غربی مذاکراتی را که بنفع ایران بود یا بطرز غیرآبرومندانه‌ای قطع و بلانتیجه گذارده‌اند و در ضمن اشاره نموده‌اند که بر خلاف فرمایشات اعلیحضرت همایون شاهنشاه که در جلسات مطبوعاتی فرموده‌اند قلم آزاد است جراید و مجلات و نویسندگان ایران آزادی ندارند که حقایق امر را بنویسند و طبق راهنمائی ساواک روزنامه‌ها و رادیو مطالب تحریف شده‌ای درباره مذاکرات ایران و شوروی منتشر می‌نمایند و در تماس‌های خود با ایرانیان از تهدید با اشاره بقرارداد ۱۹۲۱ خودداری ننموده‌اند. طبق اظهار خبرگزاری آسوشیتدپرس شوروی به ایران اخطار کرده است که با عقیم گذاشتن مذاکرات بین دو کشور شوروی و ایران برای عقد قرارداد عدم تعرض ایران خود را در زمره دشمنان شوروی وارد کرده است. و ضمناً رادیو مسکو ایران را متهم کرد که دست دوستی روسیه شوروی را که در حملات فعلی علیه پیمان بغداد بسوی آن کشور دراز شده رد کرده است. و افزوده است دولت شاهنشاهی ایران در نیمه دوم ماه گذشته به اتحاد شوروی پیشنهاد کرد که یک پیمان دوستی و عدم تهاجم بین ایران و شوروی منعقد گردد دولت شوروی که به سیاست بسط و توسعه مناسبات دوستی و ایجاد حسن تفاهم بین‌ملل وفادار است با امضاء چنین پیمائی موافقت نمود و بنا به دعوت فوری ایران هیئت نمایندگی دولت شوروی به ایران اعزام گردید اما دولت ایران از پیشنهاد عدول و در نتیجه معلوم شد مذاکرات با اتحاد شوروی فقط بازی مدبرانه‌ای بوده که زمامدار زمامداران ایران قبل از همه بمنظور اغفال افکار عمومی ایران بدان دست زده بودند و حساب آنها این بوده که در پس مذاکرات با همسایه شمالی و با استفاده از این استار معامله را با واشنگتن تمام کنند و قرارداد نظامی دو جانبه‌ای با امپریالیست‌های آمریکا ببندند. خبرگزاری تاس نیز مطالب مزبور را تحت عنوان درباره مناسبات اتحاد شوروی و ایران با ذکر مناسبات دیرینه ایران و شوروی و اشاره برفع اختلافات مرزی در شماره ۴۰ خود نوشته و در خاتمه افزوده بدیهی است که دولت شوروی به مناسبت این اقدام غیردوستانه دولت شاهنشاهی در مورد اتحاد شوروی یعنی کشوری که به حفظ امنیت مرزهای خود و صلح خاور نزدیک و میانه علاقمند است نمی‌تواند از این امر نتیجه گیری‌های لازم را ننماید.
بایگانی شود 22 /6 /39
توضیحات سند:
1- پیمان ناتو: پیمان آتلانتیک شمالی در چهارم آوریل سال ۱۹۴۹ به منظور دفاع جمعی از آمریکای شمالی و اروپای غربی به امضاء وزرای خارجه دوازده کشور آمریکا، بریتانیا، کانادا، ایتالیا، فرانسه، دانمارک، بلژیک، هلند، نروژ، پرتغال، ایسلند و لوکزامبورگ رسید. یونان و ترکیه در سال ۱۹۵۲، آلمان در ۱۹۵۵ و اسپانیا در ۱۹۸۲ به آن پیوستند. هدف اولیه ناتو، ایجاد یک اتحاد نظامی منطقه‌ای قدرتمند در مقابل نیروهای کمونیست اروپا بویژه آمادگی برای مقابله با شوروی سابق بود. مرکز این پیمان بروکسل است و بیشتر دوران فعالیت این پیمان پشتیبانی از سیاست ایالات متحده سپری شده است. ناتو امروزه تعداد اعضای خود را گسترش داده است و مرزهای خود را بدین ترتیب توسعه داده است (فرهنگ علوم سیاسی - مرکز اطلاعات و مدارک علمی - بهار ۱۳۷۴ ص ۲۳۰).۲- سیتو: (سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی) این سازمان در هشتم سپتامبر ۱۹۵۴ با شرکت ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، استرالیا، زلاندنو فیلیپین، تایلند و پاکستان به منظور همکاری‌های نظامی و اقتصادی (با ویژگی ضد کمونیستی) بوجود آمد. پاکستان در سال ۱۹۷۲ و فرانسه ر سال ۱۹۷۳ از آن خارج شدند. سیتو در ۳۰ ژوئن ۱۹۷۷ منحل شد اما پیمان دفاع جمعی آسیای جنوب شرقی به قوت خود باقی است.