درباره: دانشگاه پهلوی
تاریخ سند: 25 خرداد 1353
درباره: دانشگاه پهلوی
متن سند:
شماره: 328 تاریخ:25 /3 /1353وزارت علوم و آموزش عالی
دفتر وزیر
گزارش
درباره: دانشگاه پهلوی
با کسب اجازه، اینجانب روز پنجشنبه 23 /3 /53 به شیراز عزیمت و روز 24 /3/ مراجعت نموده، نتیجه بررسی جریانات اخیر دانشگاه1 را تا آنجایی که مقدور بود به شرح ذیل به استحضار می‌رساند:
آ . بهانه واقعه:
1. حدود 400 نفر از دانشجویان در تاریخ 18 /3 /53 امتحان زبان انگلیسی داشته‌اند که در سه محل ساختمان دانشکده ادبیات و علوم انجام گردید. بزرگترین جلسه را یک عده 150 نفری تشکیل می‌دادند.
2. اوراق امتحانی جلسه بزرگ، پنج دقیقه دیرتر از دو جلسه کوچک دیگر جمع‌آوری می‌گردد و لذا دانشجویان آن دو جلسه، پس از خاتمه امتحان به خانم کجوری سرپرست بخش زبان اعتراض می‌کنند که چرا اوراق آنها پنج دقیقه زودتر جمع‌آوری شده است.
3. خانم کجوری جواب می‌دهد که اوراق شما درست سر موقع جمع‌آوری شده، ولی اوراق جلسه بزرگ، پنج دقیقه دیرتر جمع شده به دلیل آنکه عده زیاد بود و برای توزیع اوراق و آماده شدن دانشجویان، پنج دقیقه وقت تلف شده داشتیم که اضافه شده است.
4. دانشجویان به خانم کجوری اعتراض می‌کنند که چون نمرات امتحانی بر اساس منحنی محسوب می‌شود، به ضرر ما خواهد بود و همچنین سؤالات مشکل بوده است.
5. خانم کجوری جواب می‌دهد که بردن نمرات روی منحنی، به ضرر دانشجو نمی‌باشد و در مورد مشکل بودن سؤالات، پس از تصحیح اوراق و اعلام نتیجه، معلوم خواهد شد مشکل بوده یا خیر؟
6. در این موقع دانشجویان نسبت به خانم کجوری و استادان بخش زبان رفتار بی‌ادبانه ابراز و متفرق می‌شوند.
7. در همین روز اعلامیه‌هایی دیده می‌شود که در آن از دانشجویانی که امتحان انگلیسی داده‌اند دعوت شده بود تا در ساعت 16 روز دوشنبه 20 /3 /53 در بخش زبان جمع شوند. بنا به گفته خانم کجوری در چند اعلامیه هم نوشته شده بود (یورش به بخش زبان)
ب . اعلام نتیجه امتحان زبان انگلیسی:
1. قرار بوده که نتیجه امتحان روز سه شنبه 21 /3 /53 اعلام شود لکن مسئولان بخش زبان با سرعت اوراق را تصحیح و یک روز زودتر آماده و در ساعت 13 روز دوشنبه 20 /3 /53 حاضر و الصاق می‌گردد و معلوم می‌شود که از عده 400 نفری، فقط پنج نفر نمره f گرفته‌اند. منظور مسئولان از سرعت در تصحیح و یک روز جلو انداختن این بوده که ثابت کنند سؤالات مشکل نبوده و بدینوسیله هراس دانشجویان را تسکین بخشند.
2. دانشجویان حدود ساعت 16 روز دوشنبه 20 /3 /53 به بخش زبان آمده و نتایج را مشاهده می‌نمایند.
پ . ریاست دانشگاه:
1. به مناسبت جلسه‌ای که در پیشگاه علیاحضرت شهبانوی ایران تشکیل می‌شد، آقای دکتر فرهنگ مهر ریاست دانشگاه از تاریخ 18 /3/ به تهران آمده بودند تا بتوانند روز یکشنبه 19 /3 افتخار شرفیابی در حضور معظم لها را داشته باشد و روز 20 /3 /53 (روز واقعه) نیز به مناسبت تشکیل جلسات مربوط به اردوهای عمران ملی، در تهران بودند. همچنین مسئول امور دانشجویان به همین علت در تهران بود.
2. چنانچه آقای رئیس دانشگاه در شیراز بودند قطعاً چنین واقعاتی رخ نمی‌داد و با تدابیر ایشان، در نطفه خفه می‌شد و به هر حال تماس‌های تلفنی ایشان در دوشنبه شب که از واقعه مطلع شدند و تقاضاهای ایشان از مقامات امنیتی و انتظامی برای جلوگیری از توسعه بیشتر و توقف مطلب تا همانجا، بسیار مؤثر بود که صبح سه شنبه 21 /3 /53 خود ایشان به شیراز عزیمت و اقدامات لازمه بعدی را معمول و در ساکت کردن هیجانات دانشجویان نقش مؤثری را ایفا کردند.
ت . وقوع حوادث:
1. حوادث از ساعت 16 روز دوشنبه 20 /3 /53 در ساختمان بخش زبان آغاز گردید. معلوم نیست که در وهله نخستین در اثر ازدحام و فشار دانشجویان تعدادی جام شیشه شکسته می‌شود یا چند نفر محرک که در تهیه اعلامیه و دعوت به یورش به بخش زبان دست داشته‌اند در بین آنها بوده‌اند که برای ایجاد سروصدا و تحریک، تعمداً اقدام به شکستن شیشه‌ها می‌کنند که همین واقعه منجر به ایجاد محیط متشنج و ارتکاب به اعمال بچه گانه و توسعه شکستن شیشه‌ها و بالنتیجه ورود افراد گارد به داخل می‌شود.
2. دانشجویان با ورود افراد گارد، از ساختمانی که بخش زبان در آن واقع است خارج و فاصله بین آنجا و ساختمان اصلی دانشکده ادبیات و علوم را از عرض خیابان طی و با افراد گارد مواجه و عده[ای] به داخل رفته و به طرف کتابخانه دانشکده می‌روند که چند کتاب پاره و گفته می‌شود که قصد آتش زدن کتابخانه را داشته‌اند که با آمدن افراد گارد و افراد کمکی پلیس، دانشجویان از آنجا خارج و اقدامات حفاظتی معمول می‌شود.
3. در این موقع افراد کمکی پلیس در خیابان بودند و یکی از اتوبوسهای دانشگاه در آنجا متوقف که دانشجویان مبادرت به شکستن شیشه‌های آن می‌کنند و از طرف دانشجویان شعارهای مزدور و غیره، برعلیه پلیس داده می‌شود و طبعاً برخوردی حاصل که چند نفری در خیابان توسط پلیس دستگیر و در کامیون سوار و جلب می‌شوند.
4. دانشجویان، فاصله بین این محل تا خوابگاه باغ ارم را که حدود سه کیلومتر می‌باشد طی می‌کنند و شعار رفقای ما را آزاد کنید می‌دادند و به محض ورود، با تحریکی که شده بودند مبادرت به شکستن شیشه‌های ساختمان اداره امور دانشجویان و تخته‌هایی که حدفاصل اطاقها (پارتیشن) بوده می‌نمایند و به سلف‌سرویس داخل، دو دستگاه ماشین حساب و ماشین تحریر را خرد و قصد ورود به تالار پهلوی را داشته‌اند که جلوگیری می‌شود.
5. ریاست دانشگاه که در تهران از موضوع مطلع می‌شوند شبانه وسیله تلفن با مقامات مربوطه امنیتی و انتظامی شیراز تماس و تقاضا می‌کنند که برای جلوگیری از توسعه وقایع، دانشجویانی که در حال اجتماع و تظاهرات می‌باشند محاصره شوند. مأمورین مربوطه نیز با موافقت ریاست دانشگاه به محوطه داخل و آن عده را محاصره تا از توسعه و الحاق بقیه به آنها جلوگیری شود و عده‌ای حدود 200 نفر جلب می‌گردند و بدینوسیله از ادامه تحریکات برای صبح روز بعد، جلوگیری می‌شود.
6. صبح سه شنبه 21 /3 /53 ریاست دانشگاه با هواپیما به شیراز مراجعت و اقدامات لازمه را از لحاظ دانشگاهی معمول و جریانات را زیر نظر مستقیم خود قرار می‌دهند.
7. چون در حین تظاهرات، به منظور جلوگیری از اقدامات خلاف بیشتر و تخریب و غیره، مأمورین مربوطه ناچار به جلب عده‌ای حدود 200 نفر می‌شوند، لذا مقامات امنیتی و انتظامی با سرعت به وضع آنها رسیدگی و آنهایی که بی تقصیر و یا کم تقصیر تشخیص شدند، در ظرف دو روز گذشته مرخص و فقط 60 نفر باقی مانده‌اند که آن هم مشغول رسیدگی تا محرکین و مرتکبین اصلی تشخیص و احتمال می‌رود عده بیشتری هم مرخص گردند.
ث . اقدامات ریاست دانشگاه:
1. آقای دکتر فرهنگ مهر به محض مراجعت از تهران (21 /3 /53) جلسه شورای دانشگاه را با حضور نمایندگان دانشجویان تشکیل و به بررسی مطالب پرداختند.
2. چون صبح سه شنبه در موقع جلسه امتحان بیولوژی، چند نفری از دانشجویان به جلسه وارد و مانع ادامه جلسه شدند سپس به طرف کتابخانه رفتند، لذا به تجویز دانشگاه، افراد گارد و پلیس مداخله، از اعمال آنها جلوگیری و محرکین جلب شدند.
3. دستور داده شد که امتحانات، طبق برنامه‌های تنظیم شده ادامه یابد و اگر کسی حاضر نشود، طبق آیین نامه آموزشی با او رفتار خواهد شد.
4. در مورد آن عده بازداشت شده که بی‌تقصیر تشخیص و مرخص می‌شوند و به همین علت نتوانسته بودند در جلسه شرکت کنند، پس از خاتمه امتحانات تجدید جلسه خواهد شد.
5. تعدادی از دانشجویان به دفتر آقای رئیس دانشگاه مراجعه و از اتفاقاتی که افتاده ابراز تنفر و انزجار نمودند.
6. صبح پنجشنبه 23 /3 /53 حدود چهل نفر از دانشجویان به دفتر ریاست دانشگاه مراجعه و تقاضای ملاقات نمودند که این ملاقات انجام و اینجانب نیز به نحو مقتضی مستمع صحبتها بود. دانشجویان، تقاضای آزادی کلیه رفقای دستگیر شده را داشته و نیز سؤال می‌کردند که چرا پلیس بدون اجازه وارد دانشگاه شده و خشونت به خرج داده و عده‌ای را مضروب نموده؟
آقای دکتر فرهنگ مهر رئیس دانشگاه با کمال صراحت و قاطعیت به آنها جواب دادند که: آنهایی که بی تقصیرند حتماً آزاد خواهند شد، کما اینکه تا حال یک عده مرخص گردیده‌اند؛ اما آنهایی که خلافکارند نه تنها نباید آزاد شوند، حتی اگر مرخص شوند من شخصاً معترض خواهم بود و این قبیل عناصر که نام دانشجو به خود گذارده‌اند، باید مجازات و عواقب اعمال ننگینی را که به دامان اکثریت دانشجویان و دانشگاهیان گذارده‌اند، تحمل نمایند. دانشگاهی که سال تحصیلی را در نهایت آرامش گذرانید، حالا چطور می‌تواند از کنار چند نفر معدود که بزرگترین ضربه را به دانشگاه و دانشجویان وارد ساخته‌اند بگذرد.
اما در مورد ورود پلیس، این ورود با اجازه من بوده و بعلاوه پلیس حق دارد در هر موقع برای حفظ انتظامات مداخله کند؛ ولی مع‌الوصف متذکر می‌شوم که پلیس عصر روز دوشنبه وارد دانشگاه نشده، بلکه افراد گارد بوده‌اند که مجاز هستند همیشه باشند، اما از ساعت 20 روز 20 /3 /53 پس از اعمال وحشیانه[ای] که عده[ای] در سلف سرویس و ساختمان اداره امور دانشجویان مرتکب شدند، با تأیید و موافقت اینجانب پلیس داخل شد.
آقای دکتر فرهنگ مهر در جواب یکی از دانشجویان که پرسید چرا پلیس خشونت به خرج داد، جواب دادند که اول شماها به من بگویید چرا یک عده از دانشجویان بدون علت و برخلاف اصول انسانی و اخلاقی، مبادرت به خرابکاری و بی‌نظمی نمودند و آیا شماها که امروز به نام نماینده دانشجویان با من صحبت می‌کنید این قدر شهامت نداشتید که جلو خرابکاران بایستید و نگذارید به خانه خودتان خسارت وارد کنند؛ بعلاوه در این قبیل مواقع برای پلیس و هر مأموری مشکل است که تشخیص بیگناه یا محرک را بدهد و ناچار است جلوگیری نماید و بدانید که در میان دعوا، حلوا خیرات نمی‌شود.
پس از شنیدن صحبتها و تذکرات آقای رئیس دانشگاه، نمایندگان دانشجویان با ابراز خجالت و تنفر از واقعات اتفاقیه، ضمن تقاضای تسریع در ترخیص بی‌تقصیرها، دفتر آقای فرهنگ مهر را ترک نمودند.
ضمناً آقای رئیس دانشگاه، خانم کجوری و استادان بخش زبان را مورد استیضاح قرار دادند که چرا زودتر از موقع، اعلام نتیجه امتحانات را نمودند؛ حتماً احتمال پیش آمدی را می‌دادند و چرا در همان روز اول ایشان را در تهران و معاون دانشگاه را در شیراز در جریان نگذاشتند.
ج . نتیجه :
1. تا حال هیچ نشانه منطقی به دست نیامد که چرا این واقعه در دانشگاه رخ داده است؛ زیرا اگر موضوع امتحان زبان انگلیسی باشد، رد شدن و نمره f گرفتن پنج نفر در بین 400 نفر مطلبی نیست که مایه تحریک[و]ارتکاب این قبیل اعمال گردد.
2. احتمال می‌رود اول مطلب روی افکار و اعمال بچه‌گانه انجام شده باشد.
3. وجود چند نفری اخلالگر که قطعاً با تحقیقاتی که وسیله مقامات مربوطه در جریان است شناخته خواهند شد، سبب شده باشد که از موقعیت و یک مطلب کوچک برای ایجاد بی‌نظمی استفاده کرده باشند.
4. ترخیص عده زیادی که بیگناه تشخیص شده‌اند از طرف مقامات امنیتی، حسن اثر در بین دانشجویان و اولیاء آنها داشته است و متوجه شده‌اند که قصدی جز پیدا شدن ریشه مطلب و شناسایی محرکین اصلی در بین نبوده است.
5. دانشگاه از روز سه شنبه آرام و برنامه‌ها جریان عادی را طی می‌کنند.
6. اقدامات و تدابیر آقای دکتر فرهنگ مهر رئیس دانشگاه، در جلوگیری از واقعات بعدی و ایجاد آرامش در محیط دانشگاه و همچنین ناراحت شدن اکثریت دانشجویان از پیش آمد غیرمنتظره، بسیار مؤثر بوده است.
محترماً به عرض می‌رساند. 30 /3 /53 شهبازی
جهت استحضار 2 /4
بهره‌برداری شود. ثابتی 5 /4 /53
دایره بررسی 6 /4 /53
توضیحات سند:
1. در سه گزارش جداگانه درباره این جریان آمده است:الف . گزارش مورخه 21 /3 /1353: «ساعت 11 روز جاری تلفنی اطلاع رسید که وضع دانشکده‌های ادبیات و پزشکی و مهندسی دانشگاه شیراز بعدازظهر روز 20 /3 /53 متشنج و دانشجویان سر و صدا راه انداخته‌اند و خوابگاه دانشجویان در باغ ارم را آتش زده و شیشه‌هایش را شکسته‌اند، تعدادی اتومبیل آتش‌نشانی در اطرف خوابگاه مستقر و از ورود و خروج اشخاص جلوگیری می‌شود. از صبح روز جاری دانشجویان دانشکده ادبیات با مأمورین انتظامی به زد و خورد پرداخته، وضع اطراف دانشکده و ترافیک متشنج و مختل شده و از عبور افراد به محوطه ممانعت می‌نمایند.» دانشگاه پهلوی به روایت اسناد . ص 356.
ب . گزارش شماره: 822- 20 /3 /53: « خبرگزاری رادیو و تلویزیون ملی ایران از مرکز شیراز گزارش داد از ساعت 30 /3 بعدازظهر امروز گروهی از دانشجویان دانشکده ادبیات و علوم دانشگاه پهلوی در محوطه این دانشکده تظاهراتی ترتیب داده‌اند که تا این لحظه 15 /18 ادامه دارد و به صورت نیمه اغتشاش در آمده بود، با دخالت مأموران انتظامی و بیرون کردن دانشجویان از دانشکده و دستگیری گروهی از آنان تظاهرات رو به اتمام است. به طوری که تحقیق شد گویا علت تظاهرات کمبود نمره زبان خارجه دانشجویان این دانشکده بوده است. در جنب حافظیه دانشجویان تعدادی از اتومبیلها را خرد کردند.» دانشگاه پهلوی به روایت اسناد . ص 355.
ج . « گزارش وضع دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در تاریخ 22 /3 /1353 1. دانشگاه پهلوی . دیروز در یکی از جلسات امتحانی 5 دقیقه قبل از پایان یافتن وقت مقرر اوراق امتحانی جمع‌آوری شد، در نتیجه دانشجویان اعتراض کردند و در سلف سرویس با شیشه‌های خالی پپسی‌کولا چند جام شیشه در و پنجره سلف سرویس را شکستند. عده‌ای از دانشجویان که مورد سوئظن واقع شده اند، دستگیر گردیدند.» دانشگاه پهلوی به روایت اسناد . ص 357.