موضوع: مذاکرات شاهنشاه آریامهر با دکتر على امینى
تاریخ سند: آبان 1357
موضوع: مذاکرات شاهنشاه آریامهر با دکتر على امینى
متن سند:
گزارش خبربه: 312 شماره گزارش: 26808 /20ﻫ12
از: 20ﻫ12 تاریخ گزارش: 17 /8 /57
موضوع: مذاکرات شاهنشاه آریامهر با دکتر على امینى
مورخه 15 /8 /57 شاهنشاه آریامهر از کاخ نیاوران با امینى تماس و امینى عرض سلام کرد و شاهنشاه روز بخیر و به امینى فرمودند به شما اطلاع بدهم ما بعد از جریانات دیروز (تظاهرات روز یکشنبه) و آن اعلامیه‌هائى که آن حضرات داده‌اند در خارج و یأس از تشکیل حکومت ائتلافى که اصلاً از اول هم ما بی‌خود امید بسته بودیم به آن و استعفاى دولت ناچار شدیم این اقدام را بکنیم براى برقرارى نظم و ما دولت موقتى تشکیل دادیم و امینى اظهار داشت فرصت بود که بیانات اعلیحضرت را گوش بکنم و اعلیحضرت فرمودند شنیدنش بد نیست و امینى اظهار داشت بسیار خوب بود و اعلیحضرت مجدداً فرمودند گوش دادید و امینى گفت بله و ادامه داد بنده که با آقاى مهندس بازرگان که صحبت کردم معلوم شد که یک مقدارى از این اعلامیه‌هاى آقاى سنجابى صحیح نبوده و ملاقات دو نفرى نکرده‌اند و یک مقدار جنبه تبلیغاتى دارد و اعلیحضرت فرمودند فایده‌اش چیست و امینى اظهار داشت بی‌خود به هر حال من فکر مى‌کنم اینطور نیست که ایشان خیال مى‌کنند توافق کرده‌اند بعد اعلیحضرت فرمودند پس این سه ماده‌اى چیست؟ (منظور اعلامیه سه‌ماده‌اى اخیر سنجابى) و امینى در جواب اظهار داشت یک مقدارش بلوف است و خیلى درست نیست چون مصاحبه دیشب او (خمینى) با بى‌بى‌سى خیلى شل و تق ولق بوده و اعلیحضرت اشاره فرمودند که آن هم (سنجابى) گفته با سلطنت همکارى نخواهد کرد و امینى اظهار داشت آن مطالب به طورى متناقض بوده یک عده که شنیده بودند اثر بسیار بدى در آنها گذاشته بود و اعلیحضرت فرمودند آخه فایده‌اش چیه و ما با این دولت (شریف امامى) که نمى‌توانستیم نظم را برقرار کنیم آیا این دولت می‌توانست دستور بدهد که هر کس تکان خورد بگیریم و بزنیم، نمى‌گفت و چاره‌اى غیراز این نیست و این را مطمئن باشید و امینى اظهار داشت متأسفانه بله و اعلیحضرت فرمودند مثلاً در نفت جنوب خوب این بسته بشه و آخر ماه به مردم چه جورى حقوق بدهیم و امینى اظهار داشت فرمایشات اعلیحضرت حتماً مؤثر است و اعلیحضرت فرمودند شنیده‌ام در آنهائى که شنیده‌اند تاثیر خوب کرده و به هر صورت ما راجع به گذشته هم صحبت کردیم (دولت اظهارى)1 [ازهارى] خبط و خطا و فساد و ظلم و همه چیز و امینى اظهار داشت بالاخره موثر است و اعلیحضرت فرمودند دیگر تکرار نخواهد شد و این حکومت هم موقتى است و فقط براى برقرارى نظم است و امینى اظهار داشت باید پیگیرى کرد و حضرات را با هم جمع کرد و گویا آقاى طالقانى هم اعلامیه‌اى داده‌اند و مردم را دعوت به آرامش کرده‌اند و اعلیحضرت فرمودند حالا از شما می‌خواستم که هر نفوذى که دارید توى آخوندها به ایشان بگوئید یک قدرى ساکت بنشینند و امینى اظهار داشت با اجازه اعلیحضرت بنده این کار را می‌کنم و کرده‌ام که یکى یکى ببینم و جمعشان بکنم و کمى آرامشان بکنیم و اعلیحضرت فرمودند الان اینها تا دوره اجراى کامل نظم و آرامش در مملکت باید سکوت بکنند و باید به کلى حکومت قانون در مملکت برقرار شود و اشاره فرمودند بعد ترور افکار از هر طرف شروع شده این ترور افکار باید از بین برود وگرنه شما چه جورى مى‌خواهید دمکراسى داشته باشید اگر یک‌طرفه باشد اینکه نمی‌شود البته آن طور نشد که یک حکومت نظامى بیاید براى اینکه این یک حکومت موقت است و در اساس کار کارى نخواهد داشت مگر این که مبارزه با فساد خواهند کرد و امینى اظهار داشت اگر اینکار را بکنند خیلى مؤثر است و اعلیحضرت فرمودند بلى غیر از این ایجاد نظم برنامه‌اى ندارد و فردا اگر مجلسین را ببندیم مگر اینکه اینها مى‌خواهند ببندند ولى شاید هم تصمیم بگیریم که نبندند این برنامه را که می‌رود به مجلس می‌دهیم این دولت مى‌گوید من برنامه‌اى ندارم جز برقرارى نظم و مبارزه با فساد و همین. چون فرصت نیست و امینى اظهار داشت باید در جوارش یک برنامه تهیه کرد براى بعد و اعلیحضرت هم تأیید فرمودند و به امینى اشاره فرمودند شما هر چه می‌توانید مردم را دعوت کنید به آرامش و خوش‌باورى و بگوئید از آن راه که به جائى نمى‌رسید، کجا می‌رفتید، می‌خواستید میرزا کوچک خان را در رشت بلند کنید، می‌خواهید مملکت تجزیه بشود یا کردستان آن حرفها را بزنند و آن که بجائى نمى‌رساند شما را و حالا سکوت کنید و آرامش و بنده هم مجبورم که آن سیاست لیبراسیون اصلى یعنى دمکراتیکم را ادامه بدهم به همان دلایلى که شما می‌دانید و دیگر اینکه از شما انتظار دارم هر طورى که مى‌توانید بکنید و امینى اظهار داشت کوشش من در همین راه بوده و اعلیحضرت از امینى تشکر کردند و ارتباط قطع گردید.
نظریه یکشنبه: مفاد گزارش خبر مورد تأیید است.
نظریه سه‌شنبه: نظریه یکشنبه تأیید مى‌گردد.
نظریه چهارشنه: نظریه سه‌شنبه مورد تأیید است.
توضیحات سند:
1ـ ارتشبد غلامرضا ازهارى: غلامرضا ازهارى در سال 1296 ﻫ .ش متولد شده و تحصیلات نظامى خود را در ایران و آمریکا گذرانده و از سال 1350 لغایت 1357 رئیس ستاد ارتش رژیم شاه بود وى پس از سقوط دولت شریف امامى از پانزدهم آبان ماه تا هفدهم دى ماه سال 1357 به عنوان نخست‌وزیر شاه منصوب شده و کابینه نظامى تشکیل داده است. وى از نزدیکان شاه (معدوم) بوده که پس از سقوط کابینه نظامى‌اش به بهانه بیمارى از ایران متوارى و به آمریکا رفت. از جمله حوادث دوران کوتاه دولت نظامى او، ابتکار مردم در بالا رفتن بر بام‌ها و فریاد الله‌اکبر و انکار حضور مردم و ادعاى نوار بودن شعارهاى شبانه مردم بود که خود به یک شعارى دیگر تبدیل شد. مردم بر بالاى بام‌ها در جواب او فریاد مى‌زدند:
«ازهارى بیچاره، ژنرال چند ستاره، باز هم بگو نواره، نوار که پا نداره. مرگ بر شاه، مرگ بر شاه.»
ر.ک: وقایع اتفاقیه و شرح احوال رجال / صفحه 17.