موضوع : حزب نیروی سوم
تاریخ سند: 28 دی 1340
موضوع : حزب نیروی سوم
متن سند:
شماره : 5049 /312 ساعت 7 بعد از ظهر روز چهارشنبه 27 /10 /40 عده ای در حدود 25 نفر از اعضاء حزب نیروی سوم در محل مجله علم و زندگی واقع در خیابان شاه آباد جنب سینما سعدی حضور داشتند.ضمنا قرار بود کلاس کادر مهندس قندهاریان1 تشکیل گردد که به عللی تشکیل نشد.
ضمنا در مورد اعتصاب دارالفنون و اینکه جبهه ملی از محصلین دارالفنون پشتیبانی خواهند نمود صحبت شد و گویا به دانش آموزان دارالفنون دستور داده اند ساعت 9 صبح روز پنجشنبه مقابل دبیرستان مزبور اجتماع نمایند تا افراد جبهه ملی2 نیز به آنها ملحق شوند.
سپس در مورد مجله فردوسی صحبت شد و به اعضاء توصیه شد در صورت خرید مجلات مجله فردوسی را بیش از همه بخرند زیرا اکثر نویسندگان مجله مزبور نیروی سومی هستند سپس در مورد دانشگاه و اینکه توده ای ها در دانشگاه دست به اخلال زده اند گفتگو شد و چون دستوری نبود رفقا ساعت 8 بعد از ظهر محل را ترک گفتند.
اصل در پرونده حزب نیروی سوم3 بایگانی این نسخه جهت استحضار ریاست بخش جراید ایفاد گردد.
7 /11 /40 ضمیمه فردوسی و ارائه گردد.
14 /11 /40 بایگانی شود.
توضیحات سند:
1ـ ابوالقاسم قندهاریان از امضاءکنندگان اعلامیه انشعاب که همراه تنی چند از انشعابیون، مجله اندیشه نو را انتشار داد.به عضویت حزب زحمتکشان ملت ایران درآمد و پس از جدایی دو جناح بقایی و ملکی در این حزب فعالانه در کنار ملکی قرار گرفت و در زمره رهبران نیروی سوم به فعالیت پرداخت و به عضویت هیئت اجرائیه نیروی سوم درآمد.
قندهاریان مدتی مدیریت نشریه نیروی سوم را به عهده داشت.
پس از تشکیل جامعه سوسیالیست های نهضت ملی ایران به این جامعه پیوست و به عضویت کمیته مرکزی آن درآمد.
نوشته های وی شامل مقالات سیاسی و اجتماعی و کتب علمی تخصصی از جمله تألیف کتاب : «روشهای مقدماتی آماری» با همکاری چند تن دیگر و ترجمه کتاب «واقعیات حاصل از ارقام» است.
«احزاب سیاسی ایران ـ محسن مدیر شانه چی ـ ص 223» 2ـ جبهه ملی : اول آبان 1328 ه ش نوزده نفری که در تحصن دربار شرکت کردند [دکتر مصدق، شمس الدین امیر علایی، یوسف مشار، دکتر شایگان، محمود نریمان، دکتر سبحانی، دکتر کاویانی، دکتر مظفر بقایی، حسین ملکی، عبدالقدیر آزاد، عباس خلیلی، حائری زاده، عمیدی نوری، دکتر حسین فاطمی، جلالی نائینی، احمد ملکی، ارسلان خلعتبری، مهندس زیرک زاده، سید محمود غروی ]در منزل دکتر مصدق جمع شدند و تصمیم گرفتند اولاً عنوان خود را جبهه ملی بدهند ثانیا کمیسیونی برای تنظیم اساسنامه انتخاب کنند...
.
سال 39 که انتخابات دوره بیستم در کوران جدیدی از سیاست با عنوان آزادی آغاز شد افرادی از حزب ایران جلساتی را با دعوت اللهیار صالح و باقر کاظمی تشکیل دادند و فعالیت هایی را آغاز کردند که تا سال 42 ادامه داشت اجتماع این دوره را جبهه ملی مردم می نمایند...
جبهه ملی سوم را در سال 44 برای جذب مردم و وحدت که مرکب از نهضت آزادی ایران ـ حزب مردم ایران حزب ملت ایران، سازمان دانشجویان جبهه ملی ایران و جامعه سوسیالیست های نهضت ملی ایران بود تشکیل دادند که در مرحله تشکیل باقی ماند و به فعالیت نرسید...
.
جبهه ملی چهارم مربوط به زمان اوج گیری نیروی مذهبی است و آن وقتی است که حکومت جدید امریکا سیاست حقوق بشر کارتر را اعلام کرد...
عده ای باز به فکر جبهه ملی افتادند ...
.
ماسگ بر چهره می زدند صاحب عقیده و ایمان شدند محقق و دانشمند گردیدند و با دسیسه و نیرنگ ـ مدعی وراثت خون ده ها هزار شهید گردیدند.
یاران امام به روایت اسناد ساواک شهید لاجوردی ص 34 3ـ جامعه سوسیالیستهای نهضت ملی ایران (نیروی سوم) «در فاصله یازدهم تا بیستم تیرماه 26 سومین کنفرانس ایالتی حزب توده در تهران تشکیل شد و 11 نفر...
که اکثر آنان...
از طرفداران خلیل ملکی بودند به عنوان اعضای کمیته ایالتی تهران برگزیده شدند...
هواداران خلیل ملکی در این میان مخالفان هیأت اجرائیه بودند و برای دست یافتن به اکثریت در کمیته مرکزی بر آن شدند تا به سرعت کنگره را تشکیل دهند ؛ امّا شکست آنان در این امر سبب شد که در 13 دی ماه 1326 طی اعلامیه ای انشعاب خود را علنی و تشکیل جمعیت سوسیالیست توده ایران را اعلام کنند...
پاسخ تند و صریح حزب [توده] و تهدید به اخراج اصلاح طلبان در صورت عدم ترک مواضع خود سبب شد که در اعلامیه 26 دی، انشعاب قطعی شود...
.
پس از محکومیت انشعاب از سوی شوروی...
انشعابیون که از تشکیل سازمانی در خارج از حزب [توده] منصرف شده بودند، راهی جز عزلت و مطالعه سیاسی نیافتند...
از آن پس تا شکل گیری نهضت ملی و تشکل بخش اعظم انشعابیون در حزب زحمتشکان ملت ایران، انشعاب جویان در سه جناح یا خط فکری فعالیت داشتند...
دکتر مظفر بقائی کرمانی...
از دوران همکاری با حزب توده [خلیل ]ملکی آشنائی داشت.
در پی پیشنهاد ملکی، این دو در 26 اردیبهشت 1330 حزبی برای سازمان دادن به نیروهای ملی موجود در صحنه و حمایت از نهضت ملی ایران به رهبری مصدق تشکیل دادند که به پیشنهاد ملکی، حزب زحمتکشان ایران نامیده شد...
اختلافات درونی حزب زحمتکشان و مواضع جدید بقایی علیه مصدق سرانجام سبب شد که ملکی و یاران او در مهرماه سال 1331 حزب جدیدی به نام حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) که به اختصار به نیروی سوم معروف شد، بنیان گذارند...
پس از سقوط مصدق و پیروزی کودتا، ملکی دستگیر شد و به زندان افتاد و حضور نیروی سوم در صحنه فعالیتهای سیاسی و حزبی این دوره پایان گرفت...
در سال 1337 تشکیلات جدیدی با اندیشه و برنامه سوسیالیستی پی ریزی شد.
خلیل ملکی این بار به جای یک حزب، تشکل وسیعی به نام جامعه سوسیالیستهای ایران را تدارک دید تا همه نیروهای مبارز و ملی را گرد آورد...
امّا تشکیلات جدید عمدۀً به همان نیروی سومیها محدود شد و جامعه سوسیالیستهای نهضت ملی ایران نام گرفت ...
همزمان با فعالیت جامعه سوسیالیستهای نهضت ملی ایران در داخل، جامعه سوسیالیستهای ایرانی در اروپا به هواداران خلیل ملکی و جامعه سوسیالیستها، در خارج از کشور تشکیل شد که تا سالها پس از سرکوب و فروش جامعه سوسیالیستها در ایران، فعالیت داشت و در موارد 1344، یک ماه بعد از تشکیل جبهه ملی در اروپا به این جبهه پیوست...
ر.ک : احزاب سیاسی ایران، با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیستها ـ محسن مدیر شانه چی