آقازاده1 و رئیس‌التجار و هاشم میرزا2 براى خفه کردن احساسات آزادى خواهان، خصوصا جمعیت اتحاد خراسان که مرام قطعى‌شان حفظ اساس نظام فعلى ایران است، متحد شده
آقازاده1 و رئیس‌التجار و هاشم میرزا2 براى خفه کردن احساسات آزادى خواهان، خصوصا جمعیت اتحاد خراسان که مرام قطعى‌شان حفظ اساس نظام فعلى ایران است، متحد شده
متن سند:
شیروخوشیدوزارت جنگ
سواد مراسله جمعیت اتحاد خراسان
مورخه 31 جوزا / 132
نمره 156
توسط آقاى امیر لشکر شرق
مقام منیع حضرت اشرف آقاى وزیر جنگ دامت شوکته
آقازاده1 و رئیس‌التجار و هاشم میرزا2 براى خفه کردن احساسات آزادى خواهان، خصوصا جمعیت اتحاد خراسان که مرام قطعى‌شان حفظ اساس نظام فعلى ایران است، متحد شده و براى پیش بردن کاندید[اى] قوام‌السلطنه و طرفداران او، مزدوران اجانب ایالت را وادار کرده[اند] هیئت نظار را از اشخاصى که سوابق سوءشان اظهرمن‌الشمس است انتخاب نموده، لذا استرحاما از آن مقام منیع درخواست مى‌نماییم که به فوریت جلوگیرى از این اقدام فرموده راضى نشوید که انتخابات خراسان به نفع اجانب پیشرفت نماید. در این موقع آقاى امیرلشکر را در آستان مبارک شاهد قرار داده و صریحا عرض مى‌کنم که اگر این نظریه سوء پیشرفت نماید، مجبوریم از این حق مشروع خود علنا دفاع نماییم. محل مهر ـ جمعیت اتحاد خراسان3 هیئت مدیره مشهد. [حاشیه]: سواد مطابق اصل است. امضا
توضیحات سند:
1. آقازاده، میرزامحمد [آیت‌اللّه] میرزامحمد آقازاده، ملقب به آقازاده نجفى فرزند آخوند ملامحمدکاظم خراسانى، یکى از بنیانگذاران مشروطیت در ایران و از مراجع سه‌گانه مقیم نجف، در نیمه شعبان 1294 قمرى، در شهر نجف به دنیا آمد. وى علوم مذهبى را نزد پدر خویش تحصیل کرده و از محضر ایشان موفق به گرفتن درجه اجتهاد مى‌گردد. در سال 1325 قمرى به خراسان آمده و در مشهد مقیم مى‌شود و مجلس درسى در مسجد گوهرشاد براى تدریس علوم دینى به طلاب دایر مى‌کند. آیت‌اللّه آقازاده در برقرارى و تقویت مشروطیت در ایران در کنار پدر خویش بسیار کوشید و پس از اقامت در مشهد نیز همواره با کژیهاى دولت‌هاى مشروطه، از آن‌جمله استقراض دولت ایران از بیگانگان، سخت مخالفت ورزید. گرچه آقازاده در سال 1304 خورشیدى از شهر سبزوار به عنوان نماینده مجلس مؤسسان برگزیده مى‌شود و در روز چهارم اردیبهشت 1305 در مراسم تاجگذارى رضاشاه در کاخ گلستان حضور مى‌یابد، از سالهاى 1310 به بعد یکى از مخالفین جدى رضاشاه محسوب مى‌شود. آیت‌اللّه محمد آقازاده در یکشنبه 22 تیرماه توسط سرهنگ نوایى و پاکروان بازداشت و به یزد تبعید مى‌گردد. پس از چهار ماه مجددا به مشهد برگردانده شده و بعد از چند روزى حبس در زندان مشهد، به تهران انتقال مى‌یابد. آیت‌اللّه آقازاده در منزلى در خیابان رى تحت مراقبت دایم «حسن‌خان» و «موسى‌خان» دو تن از پرسنل نظمیه قرار گرفته و ممنوع‌الملاقات مى‌شود. تنها کسانى که اجازه ملاقات با ایشان را داشتند عبارت بودند از 1ـ آقاى مجتهدى داماد ایشان 2ـ میرزاابوالحسن پسر شریف‌العلماء 3ـ برادر ایشان آقاى حسن کفایى 4ـ شاهزاده افسر که دخترش عروس ایشان بود. آیت‌اللّه آقازاده در تهران همچنان تحت‌الحفظ بودند تا اینکه در 13 ذیقعده 1356 (1316 خ)، دو سال پس از واقعه خونین گوهرشاد، به دنبال یک بیمارى، در اثر تزریق نوعى آمپول مشکوک به ایشان توسط پزشکى مجهول‌الهویه (بعدها همسر ایشان با دیدن عکس «پزشک احمدى» جانى در روزنامه‌هاى تهران، اظهار داشته‌اند که پزشک مزبور همان پزشک احمدى بوده) چشم از جهان فروبست. (واحد، سینا. قیام گوهرشاد؛ مکى، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج 3؛ ملک‌الشعراء بهار، محمدتقى. تاریخ مختصر احزاب سیاسى ایران، ج 1)2. افسر، محمدهاشم میرزا [شاهزاده] شاهزاده محمدهاشم افسر ملقب به شیخ‌الرئیس فرزند شاهزاده نوراللّه میرزا [شاهزاده جناب] در سال 1253 ش در سبزوار تولد یافت. براى اولین بار وى در سال 1328 ق در مجلس دوم وکیل سبزوار شد. در دوره سوم از نیشابور، دوره چهارم از مشهد و از دوره پنجم تا نهم از سبزوار (از 1328 تا 1354 ق) نماینده مجلس بود. در مجلس پنجم محمدهاشم‌میرزا یکى از امضاکنندگان ماده واحده انقراض سلطنت قاجاریه و تشکیل مجلس مؤسسان بود و در سال 1304 ش از طرف مردم سبزوار به نمایندگى مجلس مؤسسان برگزیده شد. (بامداد، مهدى. شرح حال رجال ایران، ج 6؛ ملک‌الشعراى بهار، محمدتقى، تاریخ مختصر احزاب سیاسى ایران، ج 1؛ شجیعى، زهرا. نمایندگان مجلس شوراى ملى...؛ مجله آینده، سال اول شماره 2 صاحب امتیاز محمود افشار؛ همان مجله، سال هفتم، شماره 9 ـ 10)
3. جمعیت اتحاد خراسان گروهى سیاسى بود که در زمان انتخابات ایجاد شده بود و قصد شرکت فعال در انتخابات را داشت که فعالیت‌هاى آن را محدود کرده بودند. این گروه با قونسول روس روابطى داشت و از رهبران آن امیر شهیدى و دهقان کرمانى بودند و خود را سوسیالیست مى‌دانستند