نامه مهدی بازرگان و مرتضی مطهری در مورد آثار علی شریعتی و بروز اختلاف بین طرفداران علی شریعتی
تاریخ سند: 12 بهمن 1356
نامه مهدی بازرگان و مرتضی مطهری در مورد آثار علی شریعتی و بروز اختلاف بین طرفداران علی شریعتی
متن سند:
چندی قبل نامه ای بامضاء مهدی بزرگان ـ عضو موسس جمعیت باصطلاح نهضت آزادی و مرتضی مطهری یکی از طرفداران جمعیت مذکور در تهران انتشار یافت و به تعداد معدودی بین عناصر جمعیت مورد بحث و جبهه باصطلاح ملی سابق توزیع گردید.1 نامبردگان در این نامه با اشاره باختلافاتی که بین گروههای مختلف اجتماعی در مورد آثار و عقاید علی شریعتی بوجود آمده، علی شریعتی را از اتهاماتی نظیر طرفداری از سنی گری و وهابی گری مبرا دانسته و اعلام داشتند با وجود آنکه علی شریعتی اطلاعات عمیقی از اصول اسلامی داشت، معهذا به علت تحصیلات غربی و مدتی که در خارج بوده فرصت کافی برای غور و تفحص در معارف اسلامی را نداشته و در آثار خود مرتکب اشتباهاتی شده که آنان (بازرگانان ـ مطهری) بنابر وصیت علی شریعتی تصمیم دارند به رفع این اشتباهات بپردازند.
توزیع نامه مذکور موجب برانگیخته شدن احساسات و انتقاد عده ای از طرفداران علی شریعتی علیه بازرگان و مطهری گردید.
در نتیجه یادشدگان کوشش کردند تا حد امکان از توزیع بیشتر نامه خودداری نمایند.
لکن بعلت آنکه نامه در دست عده ای از هواداران شریعتی قرار گرفته بود، لذا مهدی بازرگان در تاریخ 2 /11 /36 نامه دیگری در توضیح نامه فوق انتشار داد که خلاصه مفاد آن به شرح زیر است: مشروحه ای با امضای مشترک مرتضی مطهری و اینجانب بدست اشخاص رسیده است که با تعجب و تاسف تمام مشاهده شد برخلاف آنچه منظور نظر بوده است، موضوع جنجال و اتلاف وقت طبقات مختلف و موجب انصراف آنها در مسائل اساسی و حیاتی و وسیله بهره برداری افراد و دستگاههای مغرض گردیده است.
دو دسته مخالف و موافق با آنکه دو نظر و دو نتیجه گیری متضاد داشته اند ولی از جهت عدم توجه به متن آن نوشته و در سوء تعبیر یا سوء تفاهم راه مشترکی را پیش گرفته اند.
دسته اول یعنی کسانیکه نویسنده خدمتگزار آزادی و اسلام و تشیع را بی ولایت و بیدین اعلام مینمودند حق نداشتند شهادت ما را که مرحوم شریعتی در هیچیک از مسائل اصولی اسلام از توحید گرفته تا نبوت و معاد و عدل و امامت گرایش غیراسلامی نداشته است، ندیده بگیرند و به بهانه اشاره ای که موجب اشتباهات فراوان او شده بود اثبات حق بجانبی خود بنمایند.
در طرف مقابل شیفتگان فکر و قلم شریعتی و تشنگان انقلاب و حق طلبی را می بینیم که در نوشته های آن مرحوم جرعه های گوارای هدایت را یافته و سرمست از ارادت و احیانا اسیر تعصب گردیده اند و در مطالعه آن مشروحه بی نصیب از بیدقتی و بی لطفی نشده اند.
دچار اشتباه دانستن مگر نفی کلی خدمات و رد نظریات و مکتب کسی را مینماید؟ مگر خارج از وحی الهی و غیر از چهارده معصوم هیچ بشری اگرچه هم طراز با بزرگترین متفکرین جهان باشد میتواند مصون از خطا و اشتباه تصور شود.
اشتباه داشتن شریعتی لازمه پرکاری و تراوشهای فکری فراوان اوست.
اگر در اجتماع خود تمرین نماییم که هیچ گاه شخصیت ها را ملاک تشخیص حق و باطل قرار نداده بدستور پیشوای بزرگمان اشخاص را برحق عرضه کنیم هم کمتر گرفتار ملالت و دشمنی و تفرقه خواهیم شد و هم افراد شایسته مان پاک تر و عزیز خواهند شد.
در این دوران بحرانی تاریخ مملکت از درگاه ذوالجلال اصلاح و اعتلای ملت و هدایت و توفیق نسل مسلمان مجاهد را مسئلت مینماییم.
ارزیابی خبر: انتشار نامه ها صحت داشته و مطالب بالا در آنها درج شده است.
اقدامات انجام شده: مراتب به نخست وزیری اعلام گردیده است.
یک نسحه از نامه اولیه را بدست آورید اگر ندارید فتوکپی شود به حد زیاد در داخل و خارج بین دانشجویان پخش شود1 12 /11 /2536 در اجرای امر اقدام شده است.
پس از چاپ اعلامیه موصوف [ناخوانا] شد.
12 /11 در اجرای اوامر اقدام نماید312
توضیحات سند:
1ـ این نامه مشترک در تاریخ 23 /9 /56 نوشته شد که در همین تاریخ از اسناد کتاب اول درج شد.1ـ متن درج شده در این بولتن، خلاصه و منتخبی از نامه مهندس مهدی بازرگان است.
1ـ این دست خط از آن ریاست ساواک، نعمت الله نصیری است.
وی پس از باخبر شدن از اختلافی که انتشار نامه اول (نامه مشترک شهید مرتضی مطهری و مرحوم مهندس مهدی بازرگان)، به دنبال داشت، برای عمیق تر کردن این اختلاف و ایجاد شکاف بین صفوف مبارزان دستور تکثیر و توزیع آن را داد.
پس از این دستور، اداره کل پنجم، چهار هزار برگ از روی نامه یاد شده، تکثیر کرد و در داخل و خارج کشور توزیع نمود.
سندی که دلالت براین اقدام دارد در ضمیمه کتاب آمده است.
(ضمیمه 35)