تاریخ سند: 10 آذر 1355
متن سند:
دفتر معاون سیاسی شماره : 281 جناب آقای خلعت بری وزیر امور خارجه در اجرای دستور جنابعالی سفرای کشورهای مورد نظر در دربار شاهنشاهی به وزارت امور خارجه احضار و موضوع ملاقات ایرج اسکندری با برلینگوئز در ایتالیا و مذاکراتی را که انجام داده است و منظور از این ملاقات و احتمال تاسی حزب منحله توده ایران به رویه حزب کمونیست ایتالیا و بهره گیری از مشی رهبری و افکار آنها برای ایجاد اعتباری برای حزب منحله توده و همچنین اتخاذ تاکتیک برلینگوئر مبنی بر ادعای استقلال که یک مانور انتخاباتی بیش نبوده است با هر یک از آنها در میان گذاشته شد و متن شرحی که در این باره تهیه شده بود به آنها تسلیم گردید.ماحصل نظرات و اظهارات سفراء مذکور بشرح زیر به استحضار عالی می رسد: سفیر آمریکا صد در صد با مندرجات متن تهیه شده موافقم و مطمئن هستم که اسکندری و برلینگوئر هر دو از مسکو دستور می گیرند.
برلینگوئریک کمونیست است و به هر حال تحت فشار و راهنمایی مسکو قرار دارد و توافق مسکو را در مورد تاکتیکی که در پیش گرفته قبلاً بدست آورده است.
از نظر آنها راه رسیدن به هدف خیلی مهم نیست مسئله اساسی رسیدن به هدف است مارهه و برلینگوئر نمی توانند مستقل از مسکو باشند فقط می خواهند با این روش وارد دولت شوند بعد هر کار می خواهند بکنند.
به هر صورت مطالعاتی در این مورد نموده و نتیجه را اطلاع خواهند داد.
متعاقبا از سفارت آمریکا به وزارت امور خارجه اطلاع داده شد که آمریکا اهمیت خاصی برای یک یا چند ملاقاتی که بین دو شخص مورد نظر صورت گرفته است قائل نیست و تصور نمی شود این ملاقات تأثیری در تقویت حزب توده یا رهبر آن داشته باشند ولی احتمالاً استفاده کمی برای برلینگوئر که سعی دارد تصویر مستقلی از خود در برابر مسکو نشان دهد در بردارد.
کمونیست های ایتالیا همیشه مایلند خود را دوستدار گروههای پیشرو در کشورهای دیگر نشان دهند خاصه آنکه این احزاب کمونیست هم باشند، با توجه به عده زیادی از دانشجویان فعال ایرانی در ایتالیا حزب کمونیست این کشور خواسته است با رهبر حزب توده دوستانه رفتار کند.
سفیر انگلیس ـ مطلب بسیار مهم و فورا موضوع را به وزارت متبوعه اش گزارش خواهد کرد.
در انگلیس اعضای رسمی حزب کمونیست در حدود سی هزار نفر بیشتر نیستند و طبعا از مسکو تبعیت می کنند ولی تعداد کسانی که رسما عضو حزب نیستند و پنهانی فعالیت می نمایند به مراتب بیشتر است و اغلب اغتشاشات از ناحیه آنها صورت می گیرد.
کاردار فرانسه ـ مسلما حزب توده وابستگی تام به مسکو دارد و ملاقات اسکندری با برلینگوئر به منظور وانمود کردن در پیش گرفتن راه استقلال است و با این تاکتیک می خواهند توجه عده ای را به خود جذب نمایند.
باید اذعان کرد که رویه احزاب کمونیست ایتالیا و فرانسه با اینکه از لحاظ ایدئولوژی با حزب کمونیست شوروی فرقی ندارند ولی تا اندازه ای در اداره حزب و سیاست داخلی حزب راه استقلال را در پیش گرفته اند و می توان گفت مثل گذشته صد در صد تابع مسکو نیستند، ولی نمی توان غافل شد که کمونیست همیشه کمونیست است و به هیچوجه تغییر نمی کند.
سفیر ایتالیاـ حزب کمونیست ایتالیا گرچه در ظاهر مستقل است ولی نباید با اظهارات آنها که مسلما بر طبق نقشه ایراد می شود توجه داشت و احزاب کمونیست در هر حال خطرناک هستند.
ابتکار عمل در انجام این ملاقات و منظور از آن و این که چه مطلبی بین آنها رد و بدل شده است معلوم نیست، شاید منظور اسکندری جلب افراد تندرو که از اعضاء حزب توده افراطی تر هستند باشد، چون کمونیست ها تابع یک نظم و انضباط حزبی هستند که بهیچوجه با اعمالی چون تروریسم و اغتشاش وفق نمی دهد و بزرگترین خطر برای آنها همین تندروی بدون نقشه است.
لذا برای تحت نظم در آوردن اقدامات این قبیل اشخاص این ملاقات به دستور مسکو صورت گرفته که این عده را به یک مرکز که همان حزب توده باشد جلب نماید.
سفیر بلژیک ـ فکر می کنم کاملاً حق دارید اینها مانوری بیش نیست.
سفیر اسپانیا ـ حزب کمونیست اسپانیا نیز از چنین تاکتیکی پیروی می نماید.
کمونیستهای اسپانیا بیانیه ای منتشر کردند و گفتند که ما روش سابق خود را که نزدیکی با انترناسیونالیسم پرولتاریایی بود کنار گذاشتیم، ولی ما می دانیم که آنها جز تغییر تاکتیک برای پیشبرد منظور اصلی کار دیگری نکرده اند، ما حتی سوسیالیستها و چپی های اسپانیا را قبول نداریم چون میدانیم که از مسکو دستور می گیرند.
باید ترتیبی دهیم که مقامات مربوطه دو کشور برای مبادله اطلاعات در این زمینه همکاری نمایند.
سفیر ترکیه ـ در ترکیه نیز شخصی به نام رهبر حزب کمونیست آن کشور در کنگره ها و کنفرانسها شرکت می کرده ولی شوروی ها فعلاً به علل سیاسی مایل نیستند سر و صدایی در این مورد بنمایند و در حقیقت تبلیغاتی درباره فعالیت این شخص نمی کنند.
موفقیت کمونیستهای اروپا و استفاده از تاکتیک استقلال ظاهری از مسکو تحول خطرناکی برای همه و بخصوص برای ناتو می باشد.
اهمیت اروپا به این بود که حامی و حافظ دموکراسی و اصول آزادیهای فردی بود ولی با رویه جدید مجبورند کمونیزم را قبول کنند و با آن همزیستی نمایند.
در داخل ترکیه عناصر افراطی و متشکل چپ بین دانشجویان وجود دارد.
افراطیون راست معتقدند برای مقابله باید نیروی ضد ضربه بوجود آورد و اغتشاشات دانشگاهی از همین جا ناشی می شود: به طوری که هنوز تعدادی از دانشگاهها افتتاح نگردیده اند.
دولت سعی می کند بی طرفی خود را حفظ کند و به استقلال دانشگاهها احترام گذارد.
سفیر ژاپن ـ شخصا نمی تواند اظهار نظر صریحی بنماید ولی عقیده دارد که احزاب کمونیست ایتالیا و فرانسه تا اندازه ای مستقل هستند ولی حزب کمونیست ژاپن صد در صد بستگی به مسکو دارد.
فقط جای تعجب است که جناح چپ حزب سوسیالیست ژاپن به مراتب خطرناکتر و تندروتر از حزب کمونیست می باشد.
سفیر آلمان فدرال ـ استقلال احزاب کمونیست اروپا تمام ظاهری است و یک تاکتیک بیش نیست و بیشتر برای جلب نظر عده ای ساده لوح عنوان شده است و حزب کمونیست در هر حال و هر کجا از برادر بزرگ خود کرملین تبعیت می کند.
در آلمان حزب کمونیست بسیار ضعیف است و در انتخابات اخیر فقط 1% آراء را بدست آورد و مثل سایر احزاب کمونیست تابع مسکو است.
سفیر پاکستان ـ شخصا به هدفهای شوروی واقف است و مطمئنا می داند که آنها از دولت ایران و پاکستان تنفر و انزجار کامل دارند فقط مترصد موقعیت مناسب برای وارد نمودن ضربه هستند.
کما آنکه هم اکنون تعداد زیادی پشتون در شوروی مشغول طی دوره های خاصی هستند و مسلما مقامات شوروی روزی از آنان برای تهدید و فشار وارد آوردن به پاکستان استفاده خواهند نمود.
تعداد این افراد خیلی زیاد و بهترین واحد جنگی را تشکیل می دهند.
هدف شوروی آن است که در موقع مقتضی از این عده به عنوان مردم اصلی پشتون که می خواهند هویت ملی خود را به دست آورند استفاده نماید.
این امر زنگ خطر بزرگی برای هر دو کشور ایران و پاکستان خواهد بود.
معاون سیاسی و پارلمانی ـ نصیر عصار