گزارش
تاریخ سند: 21 تیر 1330
گزارش
متن سند:
طبق گزارش مأمور ویژه جلسه جمعیت فداییان اسلام دیروز در منزل عزیزاله چرخ ساز واقع در بازارچه نایب السلطنه تشکیل شده و پس از قرائت قرآن مهدی عراقی پیام مرتضی نام ساجدی را قرائت نمود مبنی بر این که این بیگانگان که به صورت مسلمانان درآمده و ملاقات ما را با نواب صفوی ممنوع کرده اند باید بدانند که با این عملیات هیچ وقت محبت ایشان از دل ما خارج نخواهد شد و سپس مهدی عراقی اضافه نمود که نفت ایران ملی1 نشد مگر با فداکاری نواب صفوی بعد نسبت به هیئت حاکمه و مقامات عالیه بدگویی نموده گفت این اشخاص باید طبق قوانین اسلام بر ما حکومت کنند و خودشان هم مسلمان باشند اگر غیر از این است باید بروند و خانه موروثی ما را به خودمان مسترد کنند.بعد از او شیخ مهدی دولابی شروع به سخنرانی نموده اظهار داشت امشب شبی است که مردم را در حرم حضرت رضا به توپ و مسلسل بستند2 بیایید به یاد شهدای آن شب گریه کنیم ولی گریه فایده ندارد ما باید مبارزه کنیم که قضیه تکرار نشود و نتوانند چادر از سر زنان ما بردارند در خاتمه راجع به زندانیان فداییان اسلام مطالبی گفته و علاوه نمود فردا ساعت 9 برای دادخواهی به دادگستری خواهیم رفت شما هم بیایید اگر جواب قانع کننده ای ندادند آن وقت ما هم تکلیف خود را می دانیم و ساعت 30 /11 حضار متفرق گردیده اند.
و ـ م ـ الف ـ 57
توضیحات سند:
1ـ «...امتیاز نفت در دوران استبداد قاجار به دارسی انگلیس داده شد و ملت ایران به اهمیت مسئله نفت واقف نبود تا همچون امتیاز تنباکو در همان تاریخ قیام کند نفت ایران در جریان جنگ اول جهانی قدرت جنگی بسیار به ابر قدرت استعمارگر انگلیس داد و این کشور را بر آن داشت که هر چه بیشتر صنایع نفت را در اختیار داشته باشد...
و در سال 1312 در زمان دیکتاتوری رضا خان با قرار داد دیگری نفت ایران برای مدت طولانی در اختیار انگلیس قرار گرفت اشغال ایران در آغاز جنگ دوم به وسیله متفقین در اصل برای حفظ منابع نفت در مقابل نفوذ آلمانها بود...
سقوط دیکتاتوری رضا خان ملت ما را کم کم به اهمیت و حساسیت موضوع واقف ساخت...
و آیت الله کاشانی روحانی مجاهد در سالهای اولیه مبارزات ضد استعماری ملت ایران پس از شهریور 20 در زندان انگلیسها آنها را تهدید کرد که در آینده از نفت ایران محروم می شوند و اواخر سال 1322 آمریکائیها پا به میدان گذاردند تا امتیاز نفت شمال را بگیرند که ناگاه مذاکرات آنان با دولت ایران در مجلس چهاردهم انعکاس یافت و جنجالی بیافرید شورویها که بمناسبت موقعیت جغرافیایی خود را ذیحق در نفت شمال ایران می دانستند وارد مذاکره شدند انلگیس که با رقبای جدید سرسختی مواجه شده بود برای حفظ تسلط انحصاری با کمک ایادی آشکار و پنهان خود مشغول زمینه سازی شد.
تصمیمی که مجلس 14 در مقابل در خواست آمریکا و شوروی گرفت و بعنوان سیاست موازنه منفی تلقی گردید.
این بود که امتیاز جدیدی در مورد نفت داده نشود در نتیجه انگلستان که منابع عظیم نفتی ایران را در اختیار داشت همچنان قدرت فائق در منطقه و مسلّط بر ایران باقی ماند...
دولت شوروی که علاقه ای تمام به نفت شمال داشت نمی توانست چنین ساده از میدان بدر رود و دیدیم حوادث آذربایجان و کردستان پیش آمد...
و انگلیس برای مسدود ساختن مبارزه به مقابله برخاست.
مسئله تغییر قانون اساسی در جهت تحکیم قدرت شاه با تشکیل مجلس موسسان، تشکیل مجلس سنا، تقویت سپهبد رزم آرا در ستاد ارتش، ایجاد حادثه 15 بهمن 27، تعطیل مطبوعات، محدودیت احزاب و تبعید آیت الله کاشانی از آنجهت پیش آمد که مبارزه ضد استعماری ملت ایران متوقف گردد و ایران بدوران دیکتاتوری رضا خان باز گردد...
فعالیت شدید فداییان اسلام و تشکیل جبهه ملی اول و حمایت شدید آیت الله کاشانی از این جبهه مجموعا سنگر مستحکمی از ملت مسلمان در مقابل سیاست انگیس بوجود آمد.
سپهبد رزم آرا آخرین مهره ذخیره و سرشناسی بود که استعمار انگلیس میتوانست در قیافه علنی وارد صحنه سازد که با قتل او در اسفند 29 وسیله فدائیان اسلام عملاً قدرت حاکمیت به دست ملتی افتاد که بسیاری از موانع را سر سختانه در هم شکسته بود.
کمیسیون بعد از قتل رزم آرا و پس از مصاحبه تاریخی آیت الله کاشانی که راهی غیر از ملی شدن نفت باقی نگذاشته بود باتفاق آرا پیشنهاد دائر بر ملی شدن نفت را تصویب کرد.
تاریخ سیاسی معاصر ایران ج 1 صص 199 ـ 188 دکتر سید جلال الدین مدنی 2ـ واقعه مسجد گوهرشاد: اسلام زدایی در منطقه، استراتژی استعمار بود.
این استراتژی شیطان پرستانه با به قدرت رسیدن رضا خان، به طرز پیچیده و زمان بندی شده ای به مرحله اجرا در آمد.
همزمان با اجباری شدن کلاه بین المللی (شاپو)، زمزمه های «حجاب زادیی» بلند می شود.
اکثر علماء و مدرسین درجه اوّل و متعهد حوزه علمیه مشهد به تشکیل جلسات و بیدار سازی مردم می پردازند.
گردهمایی فزاینده مردم در مسجد گوهر شاد همراه با سخنان روحانیت بیدار و هشیار می رود تا پایه های نظام سلطه استعمار را در هم فرو ریزد.
صبح روز جمعه 10 ربیع الثانی 1354 قمری برابر با 20 تیر 1314 شمسی قزاقان مستقر در مشهد برای متفرق ساختن مردم وارد عمل می شوند و حدود یکصد نفر را کشته و زخمی می کنند.
پس از این هجوم مردم اطراف مشهد با داس و چهار شاخ و بیل و...
به طرف مسجد سرازیر می شوند.
روز شنبه 11 ربیع الثانی 1354 برابر با 21 تیر 1314 مسجد دیگر جای سوزن انداختن نیست.
شعارهایی ضد «سلطنت» و ضد «کلاه بین المللی» و ضد «حجاب زدایی» داده می شود.
سران قشون و شهربانی و آگاهی، نیروهای خویشتن را هماهنگ می کنند و قرار می شود بعد از نیمه های شب کشتار آغاز شود.
توپ های سنگین در خیابان تهران روبروی مسجد گوهر شاد استقرار می یابد.
پاسی از نیمه های شب 12 ربیع الثانی گذشته بود که صدای غرش مسلسل های قزاقان آسمان مقدس خراسان را به لرزه انداخت و صدای شیپور جنگ از همه طرف بلند شد.
قزاقان دو تا پنج هزار تن را کشتند و هزار و پانصد نفر را اسیر کردند.
به گفته یک شاهد عینی، 56 کامیون جنازه بردند زخمی ها را هم همراه کشته شده ها در گودالی در محلّه خشتمال ها و باغ خونی مشهد دفن کردند.
ر.ک : قیام گوهر شاد، صص 55 ـ 51، سینا واحد.