اسماعیل پوروالی
تاریخ سند: 20 مهر 1335
اسماعیل پوروالی
متن سند:
با پیشه وری همکاری می کرده با حزب توده ائتلاف داشته نویسنده و منشی دکتر فاطمی بوده در روزنامه باختر کار می کرده تا 28 مرداد در آذربایجان و رسما بر ضد شاه و رژیم تبلیغ می کرده و مأمور رسمی تبلیغات مضره بود و بعد از 28 مرداد با حزب ایران1 همکاری می کرده و فرمانداری نظامی به همین علت او را توقیف کرده است ـ در مجله خود عکس زن زیاد منتشر کرده [و به] دلگشائیان هم حمله می کرده است 1ـ شاملو که از اعضای فعال حزب توده که مدت یکسال توقیف بوده مهمترین قسمتهای این مجله را در شماره دوم بامشاد رسما نوشته است.اطلاعات بالا را تیمسار سرتیپ نصیری فرمودند 20 /7 /35
توضیحات سند:
1ـ حزب ایران در نخستین سال های دهه 20 تشکیل شد هسته اولیه آن کانون مهندسین ایران بود.کانون مهندسین پس از برگزاری انتخابات دوره چهاردهم مجلس به دو بخش تقسیم شد گروهی به سمت اتحادیه کارگری هوادار حزب توده گرایش یافتند و بیشتر اعضا میانه رو، حزب ایران را بوجود آوردند.
و اعلام موجودیت حزب در میان طبقات تحصیلکرده و روشنفکر با استقبال روبرو شد.
نفوذ و قدرت حزب ایران در اواخر سال 1324 در پی ائتلاف با حزب میهن افزایش قابل ملاحظه ای یافت و اعضای شورای مرکزی پس از ائتلاف عبارت بود از «الهیار صالح، شمس الدین جزایری، احمد مصدق (فرزند دکتر مصدق) غلامعلی فریور، مجید یکتایی، علی قلی بیات، احمد زیرک زاده، مهندس ناصر معتمد، دکتر عالمی، مهندس احمد زنگنه، مهندس حسیبی و دکتر سنجابی» حزب ایران پس از مدتی با انشعاب گروهی از اعضا و هواداران خود به رهبری شمس الدین جزایری مواجه شد و علت انشعاب مخالفت با ائتلاف حزب ایران و حزب توده و شرکت در کابینه ائتلافی قوام بود.
در جریان انتخابات دوره 15 مجلس شورای ملی با حمایت دکتر مصدق و مشی وی، حزب ایران پای در صحنه انتخابات گذاشت ولی نامزدهای این حزب از راهیابی به مجلس باز ماندند.
در دوران نخست وزیری دکتر مصدق چندین تن از رهبران حزب ایران همچون سنجابی، الهیاری صالح، حق شناس و زیرک زاده و کاظم حسیبی در پست های دولتی به کار گرفته شدند.
پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط کابینه دکتر مصدق جمعی از رهبران و فعالان حزب ایران فراری و عده ای دستگیر و زندانی شدند.
حزب ایران در زمینه ایدئولوژیک از طرز تفکر خاصی پیروی نمی کرد بلکه ناسیونالیست و مروج نوعی سوسیالیسم بود.
ارگان حزب ایران در دهه 1320 به ترتیب روزنامه های شفق، جبهه و اخبار ایران بود.
حزب ایران بعد از قیام خونین خرداد 1342 عملاً از فعالیت بازماند ولی با وجود این تا سال 1357 و حتی پس از انقلاب اسلامی نیز موجودیت خود را حفظ کرد و سپس از صحنه خارج شد.
«اسناد احزاب سیاسی ایران، بهروز طیرانی، سازمان اسناد ایران»