رونوشت ریاست ساواک خراسان
تاریخ سند: 20 اسفند 1341
رونوشت ریاست ساواک خراسان
متن سند:
شماره: 272 تاریخ: 20 /12 /1341به: تیمسار ریاست ساواک . رونوشت ریاست ساواک خراسان
روز گذشته به علت حساسیت اوضاع کمیته اطلاعاتی در حضور آقای استاندار1 تشکیل گردید. معظم له ضمن اظهار عدم رضایت از ساواک، علت کم لطفی خود را دستگیری آیت‌اله زاده قمی و نوغانی و طبسی واعظ و همچنین مندرجات انتقادآمیز روزنامه آفتاب شرق عنوان می‌نمودند. به استحضار معظم‌له رسید که دستگیری آنان برابر دستورات مرکز و به منظور پیشگیری و جلوگیری از هرج و مرج[و] مطالب توهین‌آمیزی بوده است که در منابر اظهار می‌نموده‌اند و مطالب آفتاب شرق نیز انتقاداتی است به انجمن شهر و برای جلوگیری از آنان بایستی آقای فرماندار اقدام کند و بعلاوه شخص جنابعالی نیز در این مورد اوامری صادر نفرموده‌اید تا به مدیر روزنامه مزبور تذکر داده شود، ضمن آنکه کلیه اعضاء موضوع را تصدیق نموده و معترف بودندکه بعد از دستگیری سه نفر مزبور، آرامش برقرار گردیده و هیچ یک از روحانیون اقدام خلافی به عمل نیاورده‌اند؛ معهذا آقای استاندار قانع نگردیده و نظر خود را تغییر ندادند. وی گفتند با این اقدام ساواک، من جواب روحانیون و آیت‌اله قمی را چه بدهم، زیرا همه می‌گویند اگر آنها مقصر بوده‌اند چرا آزاد شده‌اند؟ ضمناً معظم له در همه جا از ساواک بدگوئی نموده و می‌گویند موضوع را به شرفعرض نیز رسانیده‌ام. به عرض ایشان رسید که انتشار این شایعات و مطالب به صلاح مملکت و امنیت منطقه نمی‌باشد و به ایشان اطمینان داده شد که مادام که در این سمت هستند، کلیه دستگاه‌های انتظامی مطیع خواهند بود و با یکدیگر و شخص جنابعالی همکاری خواهند داشت. به هر حال با عرض اینکه اعمال و گفتار و اقدامات ایشان موجبات تجری روحانیون را فراهم نموده و خواهند نمود و شایعات زیادی دائر بر احضار ایشان به مرکز نیز منتشر گردیده است. چگونگی استحضاراً به عرض رسید. مقرر فرمایند نظریه عالی را ابلاغ فرمایند.2 مهندس شیبانی
توضیحات سند:
1. سید جلال‌الدین تهرانى، فرزند حاج میرزا سید على شیخ‌‌الاسلام، در سال 1272 ش در تهران متولد شد. وى در دوره حکومت احمدشاه قاجار طلبه علوم دینى بود. در 16 مهر 1307 و در جریان دستگیرى مرحوم مدرس بازداشت و به نظمیه منتقل شد. او در همان سال انتشار «گاهنامه» را آغاز کرد. پس از اتمام تحصیلات علوم دینى به علت آشنایى که با علم نجوم داشت، در سال 1313 از طرف دولت به بلژیک و فرانسه سفر کرد و به مطالعه پرداخت و مدتى در بروکسل به تدریس مشغول شد. در سال 1325 به ایران مراجعت نمود و به کارهاى دولتى پرداخت و در سال 1326 در کابینه قوام‌السلطنه وزیر مشاور و معاون پارلمانى شد و پس از آن در کابینه‌هاى ساعد و على منصور وزارت پست و تلگراف را به عهده گرفت و در سال 1330 از سوى دکتر مصدق به نیابت تولیت آستان قدس رضوى و استاندارى خراسان منصوب شد. وى از بهمن 1332 تا بهمن 1336 وزیرمختار و سپس سفیر کبیر ایران در بلژیک بود. پس از آن در مهر 1337 از تبریز به عنوان سناتور انتصابى شاه راهى مجلس سنا شد و در دوره سوم این مجلس (فروردین 1339 تا اردیبهشت 1340) هم در آن مجلس فعالیت مى‌کرد و پس از آن به استانداری خراسان فرستاده شد. وی طرفدار سیاست استعمارى انگلیس بود و روابط بسیار نزدیکى با شاه داشت و در جلسات هفتگى که در منزلش تشکیل مى‌شد، بسیار از شاه تمجید مى‌کرد. برگزارى جشن‌هاى 2500 ساله شاهنشاهى را تأیید می‌کرد و از روحانیون به بدى سخن مى‌گفت؛ اما کنار آمدن با آنها را براى رسیدن به اهداف ضرورى مى‌دانست. در اسناد ساواک، وى فردى بدخلق و بى‌تدبیر و در عین حال مخالف و ضد دولت و معتقد به نظام شاهنشاهى معرفى شده است.به کابینه هویدا رأى کبود داد و پس از اتمام دوره سناتورى دیگر شغلى به او داده نشد تا آن که در 23 دى ماه 1357 به سمت رئیس شوراى سلطنت انتخاب شد و شرایط را براى خروج شاه از ایران فراهم آورد و پس از چندى براى دیدار با حضرت امام(ره) به پاریس رفت. در آنجا پس از استعفاء از ریاست شوراى سلطنت و غیرقانونى خواندن آن شورا، موفق به دیدار رهبر انقلاب در نوفل لوشاتو شد.
وى که قبلاً کلیه اموال خود از جمله محل سکونتش را در سه راه امین حضور خیابان رى، وقف آستان قدس رضوى کرده بود، دیگر تا آخر عمر به ایران بازنگشت. سید جلال‌الدین تهرانى در سال 1366 در پاریس درگذشت و جنازه‌اش پس از انتقال به ایران، به خاک سپرده شد.
2. استاندار خراسان، در این ایام با منوچهر هاشمی، مدیر ساواک استان خراسان اختلاف پیدا کرده بود. به همین دلیل، هاشمی تا آخر اسفند از مشهد دور شد و در تهران و شیراز به سر می‌برد و معاون او، مهندس شیبانی، سرپرست ساواک بود.
در خبری دیگر به تاریخ 16 /12 آمده است: «آقای استاندار در مسافرت اخیر والاحضرت اشرف پهلوی به مشهد، جریان [نارضایتی خود از رئیس ساواک و فرمانده لشکر خراسان] را با ایشان درمیان گذارده و والاحضرت در مراجعت به تهران اقداماتی انجام داده‌اند که به‌زودی فرمانده لشکر و رئیس ساواک عوض خواهند شد. معاونین و طرفداران آقای استاندار شایع کرده‌اند که آقای سرهنگ صالح رئیس ستاد لشکر هم به دستور آقای استاندار و براثر اقدامات ایشان تغییر مأموریت یافته‌اند.» انقلاب اسلامی در خراسان رضوی، جلد اول، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 283