صورت جلسه کمیسیون امنیت استان اصفهان
تاریخ سند: 25 دی 1356
صورت جلسه کمیسیون امنیت استان اصفهان
متن سند:
سند شماره 132تاریخ: 25 /10 /2536
صورت جلسه کمیسیون امنیت استان اصفهان
13561025
شرکت کنندگان:
اکبر زاد1 استاندار استان اصفهان
سرلشکر رضا ناجی فرمانده مرکز توپخانه و موشکها و پادگان اصفهان
شهابی معاون سیاسی استاندار استان اصفهان
سرتیب مصطفایی رئیس شهربانی استان اصفهان
فتحعلی شیرانی2، فرماندار اصفهان
سرتیپ ملک خسروی معاون فرمانده ناحیه ژاندارمری ناحیه ژاندارمری اصفهان
سرهنگ هوشمند، معاون رئیس ساواک استان اصفهان
مجلسی، رئیس اطاق اصناف اصفهان
سرلشگر رضا ناجی: همان گونه که آقای استاندار استحضار دارند از روز پنجشنبه تاکنون بازاریان اصفهان به عنوان همدردی و هماهنگی با وقایع ۱۷ و ۱۹ دی ماه در قم اقدام به تعطیل مغازه‌های خود نموده و از روز شروع تاکنون به میزان تعطیلی بازار افزوده شده به نحوی که گذشته از بازار، خیابان چهارباغ را هم تا حدودی در برگرفته است و طبق اطلاع سرتیپ مصطفایی، امروز عده‌ای از بازاریان سرای گلشن، در سرای مذکور در بازار اجتماع نموده و [به] اطلاع آقای فرماندار رسانیده‌اند که در صورتی که ایشان در اجتماع آنان شرکت و قول دهد که خواسته بازاریان به مرکز منعکس گردد، فوراً از تعطیل بازار دست کشیده و اقدام به باز نمودن مغازه‌های خود خواهند نمود و خواسته آنان این است که دولت از اهانت به روحانیت و مرجع تقلید در جراید و رسانه‌های گروهی جلوگیری به عمل آورد.
البته از روز نخست عناصر انتظامی و امنیتی هوشیارانه وقایع را دنبال نموده و تاکنون هم واقعه‌ای رخ نداده و تعطیل بازار به صورت آرام ادامه داشته است و پیش‌بینی‌های لازم در جهت مقابله با حوادث در صورت وقوع و گسترش آنان به عمل آمده و برابر دستورالعملهای صادره مرکز توپخانه، در صورت درخواست شهربانی، قوای کمکی در اختیار قرار خواهد داد. ولی نظر نهایی این است که حتی‌المقدور از درگیری قوای انتظامی و مردم جلوگیری شود و اقداماتی به عمل آید که تعطیل بازار منجر به تظاهرات نامطلوب و عملیات خرابکارانه نشود. زیرا همیشه این گونه مواقع عناصر فرصت طلب و ناراحت سعی دارند که از مسائل ساده به نحو دلخواه بهره‌برداری کنند و موضوع را به صورت تظاهرات وسیع و احتمالاً عملیات خرابکارانه سوق دهند، و الا تعطیل بازار به خودی خود مسئله ساده‌ای است که تاکنون وضعیت خاصی به وجود نیامده.
فتحعلی شیرانی: همان طور که به عرض رسید عده‌ای نمایندگان بازاریان که امروز در سرای گلشن اجتماع نموده‌اند، به من مراجعه و درخواست کرده‌اند که در اجتماع آنان حاضر شده و قول دهیم که خواسته‌های آنان را مبنی بر جلوگیری دولت از اهانت به روحانیت و مراجع تقلید در جراید و رسانه‌های گروهی به مرکز منعکس نمائیم. ضمناً آنان قول داده‌اند که در صورتی که در اجتماع بازاریان شرکت نمائیم به هیچ عنوان تظاهراتی انجام نداده و مورد سؤال واقع نخواهیم شد و بلافاصله مغازه‌های خود را باز خواهند نمود.3
اکبر زاد: با شرکت مقامات مسئول در اجتماع بازاریان شخصاً موافق نیستم، زیرا آنها بدون هیچگونه دلیلی، برخلاف تمام موازین و مقررات اقدام به تعطیل بازار نموده و این عمل اقدامی غیرقانونی است و شرکت مقامات مسئول و قانونی مانند فرماندار با رئیس شهربانی به طور مستقیم تأییدی است بر عملیات غیرقانونی آنها در تعطیل بازار. البته این نظر شخص من می‌باشد و اگر اعضاء شورا با شرکت فرماندار در اجتماع بازاریان موافق باشند، بحث دیگری است ولی با گفتگوی رئیس اطاق اصناف به دلیل اینکه این سازمان مستقیماً با کسبه و بازار سروکار دارد و همه امور بازاریان در این سازمان متمرکز است، موافق هستم و البته در این مورد رئیس اطاق اصناف بایستی با هماهنگی و همکاری اطاق بازرگانی و نمایندگان انجمن شهرستان و استان این اقدام را به عمل آورده و نتایج عمل غیر اصولی بازاریان، به آنان گوشزد و آنها را هوشیار و بیدار نمایند.
مجلسی: این اقدام به عمل آمده و رؤسای اتحادیه‌ها به اطاق اصناف دعوت شدند و [در] این زمینه مذاکره شد. رؤسای اتحادیه‌ها اظهار می‌نمودند که ما اصولاً نمی‌دانیم مسئله چیست و چرا بازار تعطیل شده و حتی آنها از من می‌خواستند که چه بکنند، ولی آنچه مسلم است تاکنون مسئله رنگ سیاسی ندارد و تظاهراتی به وقوع نپیوسته و اقدامات حادی انجام نشده و واحدهای صنعتی که مسئول تأمین ارزاق عمومی هستند از قبیل قصابها و نانواها تاکنون تعطیل نشده و هیچ واحد صنعتی از ارزاق عمومی بسته نشده.
سرتیپ مصطفایی: مسئله تعطیل بازار از روز شروع که پنجشنبه گذشته بود تاکنون گسترش پیدا کرده. ابتداء که فقط بازار قلندرها تعطیل شده بود. به تدریج بازار کفاشها و میوه‌فروشیها تعطیل شد و سپس عده‌ای از کسبه خیابان چهارباغ هم اقدام به بسته نمودن مغازه‌های خود نمودند و با اینکه قرار بود امروز ساعت ۹ همه با هم مغازه‌های خود را باز کنند ولی متأسفانه به قول خود عمل نکرده و اگر وضع به این ترتیب باشد بیم آن می‌رود که این مسئله گسترش و وسعت بیشتری پیدا کرده و کم کم از صورت یک موضوع ساده، به صورت دامنگیر درآید. لذا از هم اکنون باید از تسری آن جلوگیری گردد و تصمیمات مقتضی اتخاذ گردد.
سرهنگ هوشمند: موضوع بازار فعلاً رنگ مذهبی دارد4 و کانون اصلی روحانیت است و آقای حسین خادمی که یکی از روحانیون با نفوذ در کسبه بازار می‌باشد با سایر روحانیون مخالف همکاری و هماهنگی دارد و برابر اطلاع رسیده اخیر تعدادی از روحانیون به منزل ایشان رفته و در مورد وقایع، ضمن سؤالاتی [که] کرده‌اند و ایشان هم گفته‌اند که، من دیگر به مسجد نمی‌روم و نماز در مسجد نمی‌گذارم و در مورد تعطیل بازار هم، نه می‌گویم ببندید، و نه می‌گویم باز کنید و با این ترتیب تلویحاً هماهنگی خود را در مورد تعطیل بازار اعلام نموده‌اند.
اکبر زاد: البته همه گونه پیش‌بینی باید به عمل آید و اقدامات احتیاطی انجام شود ولی همان گونه که گفته شد، به دلایل روشن شرکت هیچ یک از مقامات مسئول در این گفتگوها به صلاح نیست، زیرا اقدام بازاریان از هر نظر غیر اصولی و غیر قانونی است و تذکرات لازم باید به اتحادیه‌ها و نمایندگان اصناف داده شود. البته در هر شرایطی که باشد خواسته‌های مردم اگر قانونی و منطقی باشد، فوراً به مرکز منعکس خواهد شد و برای انعکاس این خواسته نیازی به تعطیل بازار نبوده است و در همه موارد خواسته‌های منطقی مردم منعکس شده و به آن توجه شده است.
تصمیمات کمیسیون:
۱- تشکیل مجدد کمیسیون در ساعت ۱۱۰۰ فردا (دوشنبه 26 /10 /2536) در صورت ادامه وضعیت تعطیل بازار.
۲- مذاکره و گفتگوی آقای مجلسی رئیس اطاق اصناف اصفهان با همکاری اطاق بازرگانی و نمایندگان انجمن شهرستان با نمایندگان بازار و تشویق و ترغیب آنان به باز نمودن مغازه‌های خود.
توضیحات سند:
1- اکبر زاد در سال ۱۳۰۳ در تهران متولد شد و پس از گذراندن تحصیلات ابتدائی و متوسطه، وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و دوره علوم سیاسی را گذراند و سپس عازم آمریکا شد و در رشته آبادانی علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی تحصیل کرد. آنگاه به کشور بازگشت.وی در دوران پهلوی در مشاغل مختلفی ایفای نقش کرد، که می‌توان به معاونت اداری و امور پارلمانی وزارت فرهنگ، معاونت کل شهرداری، مشاور سیاسی وزارت کشور و سر پرستی اداره کل طرحها و بررسیهای وزارت فرهنگ اشاره نمود.
در سال ۱۳۵۳ به عنوان استاندار اصفهان انتخاب و تا سال ۱۳۵۷ در این سمت ابقاء شد.
وی همزمان با انقلاب اسلامی از کشور گریخت و در سال ۱۳۷۳ در آمریکا فوت کرد.
۲- فتحعلی شیرانی در سال ۱۳۱۴ ه ش در اصفهان متولد شد و پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه شد و در رشته حقوق به تحصیل ادامه داد و پس از پایان تحصیلات به استخدام اداره مالاریای اصفهان در آمد که پس از مدتی به دلیل فساد اخلاقی از کار برکنار شد. به دلیل عضویت در حزب ایران نوین بسیاری از مشاغل حساس از قبیل، شهردار یکی از نواحی تهران، شهردار اهواز، دبیر حزب ایران نوین در استانهای بوشهر و اهواز و ریاست امور اداری، مالی استانداری اصفهان به وی واگذار گردید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به اتهام اشاعه فساد و فحشا و سرکوبی مبارزین و ... تحت تعقیب قرار گرفت لیکن قبل از دستگیری به خارج از کشور متواری و در سال 1378 ه ش فوت کرد.
3- فتحعلی شیرانی فرماندار اصفهان در گزارشی به ساواک نتیجه اقدامات و ملاقاتهای خود را تشریح می‌کند که به علت طولانی بودن متن قسمتهای مهم آن را در زیر می‌خوانید:
«... رؤسای اتحادیه‌ها به اتاق اصناف دعوت شدند و در این جلسه به آقایان تفهیم شد، وظیفه دارند کلیه بازاریان و کسبه را برای باز کردن دکاکین خود هدایت کنند و همه با قول این که روز دوشنبه 26 /10 /36 مغازه‌های خود را باز می‌کنند و دیگران را نیز ارشاد خواهند کرد، جلسه را ترک کردند، در حین جلسه از دفتر جناب آقای استاندار تلفن شد که حضورشان شرفیاب شوم، به اعضای جلسه گفتم خدا کند دستور شدت عمل داده نشود تا شما کسبه شاه‌دوست به وظیفه خود بدون شدت عمل رفتار کنید.
در جلسه حضور جناب آقای استاندار که شرکت کردم مقرر شد مجدداً جلسه‌ای با سران قوم داشته باشم
ناگفته نماند که در پایان جلسه مزبور آقای افهام اعلام کرد در شهر شایع شده است که فردا تعطیل عمومی است و این حرف موجب شد مقداری روحیه آماده اعضای جلسه تضعیف گردد.
مجدداً ساعت 30 /9 بعد از ظهر با شرکت رؤسای اتحادیه‌های صنفی، شیرانی رئیس دفتر سیاسی و انتظامی استانداری و کیانی معاون فرمانداری، در جلسه‌ای در فرمانداری تشکیل و تا ساعت ۱۱ شب ادامه داشت. در این جلسه اینجانب اعلام کردم تصمیم بر این بود که همین امشب از رادیو تلویزیون اعلام گردد که فردا صبح هر مغازه‌ای باز نباشد وسیله اطاق اصناف به عنوان عدم عرضه کالا با آجر و گل تعطیل خواهد شد ولی با استدعای من تا ساعت ده صبح فردا مهلت داده شد. این تهدید به حدی در شرکت کنندگان مؤثر واقع شد که تصمیم صددرصد به ارشاد دیگران گرفتند. در پایان جلسه به آقای... گفتم (به طور تنها) که چرا بعد از ظهر در جلسه شرکت نکردی، جواب داد با سرگرد غلامباش مشغول تهیه مقدمات امر برای باز شدن بازار بوده است.
آقای .. در این جلسه اعلام کرد، جمع محرکین بیش از ده نفر نیستند، چرا دستگاهها با این ده نفر رفتار دوستانه دارد. به طور خصوصی از ایشان سؤال کردم این ده نفر کدامند، اعلام داشتند: نصرالله نصر اصفهانی، بازار سماورسازها، حسن زندی، سر حوض بازار کرباسی، حسین حمومی (حمامی حمام شاه) و بقیه اسامی را اظهار داشتند آقای... می‌دانند...»
پرونده موضوعی روحانیون افراطی ج هشتم، صص ۲۷۸، ۲۷۰
4- بازارهای سنتی ایران از دیرباز یکی از مراکز عمده فعالیتهای سیاسی علیه نظامهای خود کامه بوده است. در جریان نهضت مشروطیت، بازار سنتی تهران، تبریز، اصفهان و شهرهای دیگر پایگاه حمایت از نهضت و تأمین مالی مبارزین بوده است و این نقش در سراسر دوران مبارزات ملی و مذهبی علیه حکومت رضاخان و محمدرضا و بویژه در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت ادامه داشت. در جریان تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و قیام روحانیت در سال ۴۰ - ۴۱ و همچنین حوادث قیام ۱۵ خرداد ۴۲ و پس از آن بازاریان یکی از ارکان مبارزه را تشکیل می‌دادند و بخشی از سخنرانیها، پاسخ استفتائات و پیامهای حضرت امام در زمینه‌های مختلف خطاب به همین صنف بوده است. اعتصابات شکننده بازار تهران، اصفهان، قم، تبریز و شهرهای دیگر در ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی، ۱۵ خرداد ۴۲، ۱۳ آبان ۴۳، و موارد متعدد و مکرر در سالهای ۵۶ و ۵۷ از جمله اعتصابهایی بود که دامنه آن به تدریج به دانشگاهها، مدارس، کارخانجات، ادارات و شرکت ملی نفت کشیده شد و به عنوان ضربه‌ای مهلک و فلج کننده بر رژیم شاه عمل کرد. بازاریان متعهد نه تنها به حمایت مالی از مبارزین می‌پرداختند و بخش قابل توجهی از بودجه سازمانها و جمعیت‌های مبارز را تأمین می‌کردند، بلکه خود به صورت صنفی متشکل و سیاسی وارد میدان مبارزه نیز می‌شدند، حتی پایگاه اصلی نخستین جریان مبارزه مسلحانه در بین نیروهای مذهبی یعنی فدائیان اسلام و هیئتهای مؤتلفه، بازار بوده است. علت حضور آگاهانه و بسیار فعال بازاریان مسلمان در جریانات مبارزه را می‌بایست در فرهنگ عمیق و ریشه‌دار معتقدات مذهبی ملت ایران یافت که به لحاظ وسع مالی و ارتباطات بازرگانان مذهبی، این باورها نزد این صنف همراه با آگاهیهای سیاسی بوده و همواره به صورت جریانی نیرومند و متشکل در حمایت از قیامهای مراجع دینی ظاهر شده است.
ضمن اینکه بافت اجتماعی و موقعیت جغرافیایی بازارهای ایران که غالباً در مرکزی‌ترین نقاط شهر و در فضایی متمرکز و مرتبط با یکدیگر سازمان یافته است نیز در ایجاد چنان تشکلی مؤثر بوده است و از این جهت تفاوتهای آشکاری با نوع بازارها در ممالک دیگر و به خصوص بازارچه‌ها و پاساژهای مدرن دارد که به سبک غرب دایر گردیده و متأسفانه رو به توسعه نیز می‌باشد.
ر. ک: کوثر ج ۳ ص ۲۵۵