تاریخ سند: 18 دی 1357
متن سند:
گزارش نوبه ای اطلاعاتی شماره 38 مدت دوره از 180001 /10 /1357 تا 182400 /10 /1357 مدرک مورد مراجعه ـ گزارشات فرمانداریهای نظامی 12 گانه و اطلاعیه های واصله از منابع خبری (پس از بهره برداری معدوم گردد) 1ـ وضعیت عمومی گروههای مخالف الف ـ مناطق با فعالیت شدید (1) تهران ـ ساعت 1200 بسوی مامورین ژاندارمری مستقر در پارک قل قلی تهران واقع در آیزنهاور نارنجکی پرتاب و همزمان از ساختمان مسجد صاحب الزمان نیز بسوی مأمورین تیراندازی که در نتیجه 6 نفر سرباز و یک نفر درجه دار مجروح و در بیمارستان بستری گردیدند.1 ـ ساعت 1240 در تظاهرات خشونت آمیز خیابان امیریه یکدستگاه اتوموبیل متعلق بیکی از مامورین ساواک بآتش کشیده شد.
ـ در تظاهرات خیابانی به چند دستگاه خودرو ارتشی حمله و تعدادی از سرنشینان آنها مصدوم گردیدند.
ـ ساعت 1300 دو عدد بمب دستی توسط اخلالگران بطرف تعمیرگاه ژاندارمری واقع در خیابان آیزنهاور پرتاب که منجر به مجروح شدن سه نفر ژاندارم گردید.
2 ـ مینی بوس سرویس پرسنل آمریکائی در خیابان نظام آباد مورد حمله اخلالگران واقع که در نتیجه یک نفر مصدوم و به یک خانم نیز شوک وارد شد که در بیمارستان بستری گردیدند.
ـ ساعت 1645 در تظاهرات خیابانی شهرری 3 نفر از تظاهرکنندگان کشته و 9 نفر زخمی شدند.
3 ـ عبدالرضا حجازی واعظ معروف در مساجد اقدام به سخنرانی تحریک آمیز نموده و مردم را بآتش زدن منازل پرسنل ارتش تهییج میکند.
ـ یکی از کارمندان فنی کارخانجات جنگ افرازی سازی هنگام مراجعت بمنزل توسط سرنشینان یک پیکان مورد اصابت گلوله واقع و در بیمارستان بستری گردید.
ـ اعتصاب و کم کاری کماکان ادامه دارد.
(2) استان مرکزی ـ ساعت 0830 تظاهرات وسیعی در شهرستان قم همراه با شعارهای مضره انجام گرفت که طی آن منزل نه نفر از پرسنل شهربانی و اتومبیل یکنفر از کارمندان ساواک بآتش کشیده شد.
4 ـ در تظاهرات قم یکنفر پلیس با کارد مجروح و دو نفر از تظاهرکنندگان کشته شدند.
ـ در قریه قرچک ورامین دو نفر سارق افغانی دستگیر و توسط اهالی بدار آویخته شدند.
ـ در قریه قرچک ورامین تعدادی ملبس به لباس نظامی شده و دست بآتش سوزی اماکن مردم میزنند، در نتیجه حمله این قبیل اخلالگران بمامورین سه نفر غیرنظامی کشته شدند.
5 ـ 15000 نفر از اهالی اراک دست بتظاهرات خشونت آمیزی زدند.
6 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح تهران کماکان ادامه دارد.
7 (3) خوزستان ـ در تظاهرات آبادان شیشه های بانک صادرات و یک اتوموبیل سواری بآتش کشیده شد.
در این تظاهرات 3 نفر از تظاهرکنندگان زخمی و 40 نفر دستگیر شدند.
ـ در آغاجاری تظاهرکنندگان ستون یادبود را تخریب و ساختمانهای حزب رستاخیز و ساواک را بآتش کشیدند ـ تظاهرکنندگان در شهرستان شوش ضمن تظاهرات ضد ملی بانک ملی، اداره مخابرات، مهمانسرا و چند مغازه را بآتش کشیدند.
ـ حدود 5000 نفر در خرمشهر دست به تظاهرات زدند.
ـ در تظاهرات شهر سوسنگرد حدود 5000 نفر دست به تظاهرات ضد ملی زده و قصد خلع سلاح پاسگاه ژاندارمری را داشتند که بعلت درگیری تظاهرکنندگان با مامورین 2 نفر غیرنظامی کشته و 7 نفر مجروح گردیدند.
در این عملیات یکنفر درجه دار ژاندارمری نیز مجروح گردید.
ـ ساعت 0800 تظاهرات ضد ملی در بهبهان با شرکت حدود 000 /50 نفر انجام که در نتیجه دخالت مامورین 9 نفر مجروح شدند که حال دو نفر از آنان رضایتبخش نیست.
ـ در شهرستانهای دوگنبدان، امیدیه، بهدشت تظاهراتی با شرکت هزاران نفر انجام گردید و در امیدیه ساختمان جدید و غیر مسکونی ساواک و اماکن شرکت نفت بآتش کشیده شد.
ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
8 (4) آذربایجان شرقی ـ در تظاهرات خیابانی تبریز شش سینما و چند بانک از جمله ساختمان شاه گلی بآتش کشیده شد.
در این رویداد دو نفر غیرنظامی مجروح گردیدند.
9 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
(5) استان اصفهان ـ دهها هزار نفر از مردم اصفهان در باغ همایون اجتماع و سپس به راه پیمائی همراه با شعارهای ضد ملی اقدام نمودند.
10 ـ ساعت 1200 عده ای اخلالگر به پاسگاه مبارکه اصفهان حمله و قصد تصرف پاسگاه را داشتند که در اثر تیراندازی مامورین یکنفر کشته و سه نفر مجروح گردیدند.
11 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
(6) استان یزد ـ ساعت 0010 مامور کلانتری 1 یزد چند تیر هوائی شلیک و اظهار داشت که چند نفر قصد حمله به شهربانی را داشتند.
ـ ساعت 0900 تظاهرکنندگان یزد به ساختمان ساواک حمله و آنرا محاصره نمودند که پس از تیراندازی مامورین، ساختمان از محاصره خارج و کارمندان و اسناد آن به ژاندارمری تخلیه گردید، در این درگیری 3 نفر غیرنظامی کشته و 16 نفر زخمی شدند.
12 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
(7) استان لرستان ـ تظاهرکنندگان در خرم آباد که بجنگ افزار مجهز بودند بطرف ماموران تیراندازی و در این رویداد یکنفر افسر و دو نفر مامور شهربانی مجروح گردیدند.
13 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد (8) استان مازندران ـ حدود 10 هزار نفر از اهالی علی آباد ساری با شرکت روحانیون دست به تظاهرات ضد میهنی زدند.
ـ حدود 1000 نفر در میدان گرگان ساری بطرف مامورین پیکره هجوم بردند و در اثر عکس العمل مامورین 2 نفر کشته و 10 نفر مجروح گردیدند.
14 ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
ب ـ مناطق با فعالیت کم (1) استان خراسان ـ ساعت 1000 جمعیت زیادی مقابل خانه شیرازی در مشهد اجتماع نمودند.
ـ ساعت 1010 در محل دروازه طلائی مشهد تظاهرکنندگان شعارهائی در مخالفت با دولت آقای دکتر بختیار دادند.
15 ـ گزارش شهربانی استان حاکی است که تعدادی افغانی بمنظور سوءاستفاده از وضعیت قصد دارند در نوار مرزی اقدام به تجاوز بایرانیان و ربودن اشخاص بنمایند.
ـ در شهر قائن منازل دو نفر از مامورین شهربانی بآتش کشیده شد.
ـ اعتصاب و کم کاری در سطح استان کماکان ادامه دارد.
(2) استان شیراز ـ از ساعت 0900 طبقات مختلف مردم شیراز در مسجد جامع بمنظور استماع سخنرانی مهندس بازرگان اجتماع کردند.
16 ـ تظاهرکنندگان در بوشهر با تیراندازی هوائی متفرق شدند.
17 ـ اعتصاب و کم کاری کماکان ادامه دارد.
(3) استان آذربایجان غربی ـ 000 /30 نفر از اهالی رضائیه براه پیمائی و دادن شعارهای مضره پرداختند.
ـ اعتصاب و کم کاری کماکان ادامه دارد.
18 (4) استان گیلان ـ حدود 6000 نفر از اهالی شهسوار به رهبری فرهنگیان دست به تظاهرات ضد ملی زده و مقابل اداره آموزش و پرورش توقف و سنگ یادبود مستقر در آنجا را از جای کندند.
19 2ـ عملیات گروههای مخالف الف ـ استعداد و گسترش ـ تغییری نداشته است.
ب ـ تاکتیکها و جنگ افزار و تجهیزات جدید در تاکتیک اخلالگران تغییری داده نشده و جنگ افزار و تجهیزات جدیدی مشاهده نشده است.
3ـ سایر عناصر اطلاعاتی الف ـ هویت گروههای مخالف ـ تغییری نداشته است.
ب ـ تلفات آبادان : غیرارتشی 3 زخمی ساری : غیرارتشی 2 کشته ـ 10 زخمی یزد : غیرارتشی 3 کشته ـ 16 زخمی قم : غیرارتشی 2 کشته خرم آباد : ارتشی 3 زخمی سوسنگرد : ارتشی 1 زخمی ـ غیرارتشی 2 کشته و 7 زخمی اصفهان : ارتشی 1 زخمی ـ غیرارتشی 1 کشته و 7 زخمی مبارکه اصفهان : غیرارتشی 3 زخمی نیارک اردبیل : غیرارتشی 3 کشته تبریز : غیرارتشی 2 زخمی تهران (شهرری) : ارتشی 7 زخمی ـ غیرارتشی 3 کشته و 11 زخمی (دو نفر امریکایی) قرچک ورامین : غیرارتشی 3 کشته جمع : ارتشی 12 زخمی ـ غیرارتشی 20 کشته و 55 زخمی پ ـ تهدید: ارعاب تلفنی و تهاجم بمنازل پرسنل نیروهای مسلح شاهنشاهی.
(1) تهاجم و تهدید افسر 1 نفر درجه دار 1 نفر کارمند ارتشی 1 نفر (2) بآتش کشیدن منازل و اتوموبیل الف ـ منازل 3 دستگاه ب ـ اتوموبیل 1 دستگاه ت ـ روحیه ـ روحیه اخلالگران نسبت بروزهای گذشته رو به تقویت است.
ث ـ فعالیتهای ممانعتی جدید ـ تغییری نداشته است ج ـ تاسیسات اداری و پشتیبانی ـ تغییر نداشته است.
4ـ ضد اطلاعات الف ـ اقدامات اطلاعاتی ـ شناسائی افسران، درجه داران و مامورین ساواک با تلاش و پیگیری زیاد ادامه داشته و اسامی شناسائی شدگان در اعلامیه های دیواری درج میگردند.
ب ـ اقدامات خرابکاری تخریب اماکن و پرتاب بمب و نارنجکهای دست ساز بسوی مامورین و منازل پرسنل کماکان ادامه دارد.
پ ـ تبلیغات و براندازی پخش اعلامیه های مضره، نوشتن شعارهای دیواری، انتشار شایعات مسموم کننده ادامه داشته و مقالات و گزارشات تحریک کننده در روزنامه ها برعلیه پرسنل نظامی رو بافزایش گذاشته است.
ت ـ انتقاد از روشهای سیاسی و اقتصادی دولت ـ تغییری نداشته است.
ث ـ شایعات ـ جبهه ملی و قشریون قرار است روز 19 /10 /1357 مقابل مجلس شورای ملی تظاهراتی انجام و از ورود نخست وزیر به مجلس جلوگیری نمایند.
ـ بازار تهران در دست تروریست هائی است که اخیرا از زندان آزاد شده اند.
5 ـ امکانات گروههای مخالف ـ رو بافزایش است.
6ـ تجزیه و تحلیل در مدت دوره تحت عنوان روز عزای ملی تظاهرات گسترده ای در تمام سطح کشور انجام گرفت که در پاره ای از شهرها این تظاهرات بخشونت و درگیری تظاهرکنندگان با مامورین انجامید و در نتیجه منجر به آتش کشیده شدن چندین بانک، سینما و اماکن دولتی و کشته و مجروح شدن تعدادی از تظاهرکنندگان و مامورین گردید.
مقالات تحریک آمیز روزنامه ها توام با سخنرانی غرض آلود تعدادی از وعاظ و اعلامیه های منتشره از سوی اخلالگران علیه پرسنل نظامی و تهدید آنان به قتل و آتش سوزی باعث هتک حرمت و جریحه دار شدن احساسات مامورین و تضعیف روحیه آنها و در پاره ای موارد ایجاد تزلزل در بین پرسنل نیروهای انتظامی که جز انجام وظیفه هدفی ندارند گردیده است.
تلاش مداوم اخلالگران در حمله به پاسگاههای انتظامی نمایانگر آنست که مخالفین سعی دارند بمنظور دست یابی به جنگ افزار به پاسگاههای دور افتاده و کم استعداد حمله نموده و خود را برای عملیات گسترده تری آماده نمایند.
7ـ نتیجه پیش بینی میشود اخلالگران از اختلاف موجود بین جناح رادیکال جبهه ملی و قشریون با نخست وزیری آقای دکتر بختیار به نفع خود سودجوئی نموده و با براه انداختن تظاهرات خیابانی و درگیر نمودن مردم با مامورین و نیز ایجاد حوادث خونین حساب شده، اقدامات مثبت دولت را خنثی و دست آویزهای موثری جهت ادامه تبلیغات مضره خود بمنظور بدبین کردن مردم و کشاندن آنان به اغتشاشات خیابانی در سطح شهر بیابند.
مقالات انقلابی و تحریک آمیز روزنامه ها بیشتر متوجه اقدامات مأمورین نظامی و در جهت تحریک مردم و تضعیف روحیه نظامیان تهیه و هدایت میگردد که توجه قاطع مقامات ذی صلاح در این امر مهم ضروری است.
ر سب 3 ـ سپهبد خواجه نوری سرلشگر...
گیرندگان : 1ـ وزارت جنگ (2 نسخه) 2ـ ن ز ش (معاونت عملیات و اطلاعات) 3ـ ن ه ش (معاونت عملیات) 4ـ ن د ش (معاونت عملیات) 5ـ ژ ک ش (رکن 3) 6ـ ش ک ش (عملیات) 7ـ ساواک 8ـ سب 2 (ر ک) 9ـ سب 2 ف د (ا د) 10ـ سب 2 ف ه (دسک داخلی) 11ـ سب 2 ف د (داد)
توضیحات سند:
1 و 2 ـ روابط عمومی ژاندارمری نیز در اعلامیه ای شبیه این واقعه را بیان کرد و آن را در اختیار مطبوعات قرار داد.(بورس، ش 4225، ص 16) اما خبرهایی که به مطبوعات رسیده حکایت دیگری هم داشت ؛ و آن درگیری دو گروه از سربازان و تیراندازی به سوی یکدیگر بود.
روزنامه اطلاعات حکایت اخیر را ذکر کرد و آن را از قول شاهدان عینی نقل نمود.
(ش 15755، ص 2) 3ـ در پاورقی اسناد گذشته یاد شد که پلیس تهران در گزارش کاملتر تعداد شهدای شهرری را 6 تن نوشت.
4-گزارشهایی با شرح بیشتر و کاملتر از حوادث امروز قم پس از این بولتن خواهید خواند.
خانه فرد به آتش کشیده که از عناصر ساواک بود، زند وکیلی نام داشت.
غیر از او خانه علی فیروزی نامه رسان ساواک هم آتش زده شد.
(پرونده 312202، ج 5) 5-در پیشوای ورامین 15 هزار نفر از مردم به مناسبت عزای عمومی راهپیمایی کردند و شعارهای ضد حکومتی دادند.
آنان پس از برپا داشتن نماز ظهر متفرق شدند.
(کیهان، ش 10609، ص 7) 6-جراید نوشتند که بیش از یکصد هزار نفر در اراک راهپیمایی کردند.
شعارهای اصلی تظاهرکنندگان علیه دولت بختیار بود.
(کیهان، ش 10608، ص 5) 7- در خمین و محلات هم تظاهراتی شکل گرفت.
«1ـ از ساعت 1120 روز گذشته (18 /10 /57) در خمین حدود 4000 نفر زن و مرد ضمن حمل عکسهایی از خمینی و دادن شعارهای مضره شروع به راه پیمایی نموده که در ساعت 1230 وسیله مامورین متفرق و اتفاق سوئی رخ نداد.
2ـ از ساعت 9 صبح روز گذشته اهالی محلات و دهات اطراف آن در مسجد جامع اجتماع و در ساعت 1130 با دادن شعارهای مضره در خیابانها شروع به راه پیمایی نمودند.
سپس در میدان کوروش توقف و پس از استماع سخنرانی یکی از روحانیون در ساعت 1300 بدون هیچ گونه درگیری متفرق شدند.
رئیس احمدی» (2692 /22 ه ـ 19 /10 /57) 8- اخبار استان خوزستان با شرح بیشتر در پی خواهد آمد.
9ـ ساواک تبریز تعداد تظاهرکنندگان را 20 هزار نفر یاد کرد.
بانکهای خیابان شهناز و دو سینمای دریای نور و دیانا و ساختمان بیمه و تعدادی ساختمانهای دولتی به آتش کشیده شدند و خانه یکی از اعضای ساواک نیز طعمه حریق شد.
(پرونده 106981، ج 6) خانه مرتضی شهابی مسئول حفاظت دانشگاه آذر آبادگان هم به آتش کشیده شد که شاید نظور همان مورد بالایی باشد.
(همان) روزنامه کیهان شمار تظاهرکنندگان تبریزی را 200 هزار نفر نوشت.
برای آگاهی از شرح بیشتر ر.ک: کیهان، ش 10608، ص 5؛ اطلاعات، ش 15755، ص 4.
در میان سندهای بعدی، ساواک فهرستی از تخریب اماکن دولتی و...
را داده است که خواهید خواند.
در اردبیل هم راهپیمایی آرامی صورت گرفت که حدود 50 هزار نفر در آن شرکت داشتند.
این تظاهرات از مسجد میرزاعلی اکبر شروع شد و در میدان ساعت به پایان رسید.
(اطلاعات، ش 16622، «ضمیمه»، ص 3) اهالی اسکو هم تظاهرات کردند که با دخالت مأموران مسلح به خشونت کشیده شد و «یک سینما، 6 شعبه بانک، خانه یک مأمور ساواک به آتش کشیده شد و یک کارخانه ریسندگی و ساختمان شهرداری و بخشداری مورد حمله قرار گرفت.
در این تظاهرات 8 تن از مردم و 2 تن از مأموران ژاندارمری مجروح شدند که حال 2 تن از تظاهرکنندگان وخیم است.
» (آیندگان، ش 3260، ص 8) تظاهرات هزاران نفر از مردم گیوی خلخال ظاهرا با آرامش آغاز و انجام یافت.
(کیهان، ش 10609، ص 2) 10- ساواک اصفهان تعداد جمعیت را 70 هزار تن برآورد کرد که «با اجازه قبلی فرمانداری نظامی در مسجد حکیم در میدان باغ همایون اجتماع و با در دست داشتن شعارهای مخالف شروع به راه پیمایی نموده و...
» (پرونده 106977، ج 4) روزنامه آیندگان جمعیت تظاهرکننده در اصفهان را یک میلیون نفر تخمین زد.
آیت الله سید جلال الدین طاهری در این مراسم سخنرانی کرد (آیندگان، ش 3259، ص 9) 11-در منابع آمده است که مردم مبارکه پس از مراسمی که برای گرامیداشت شهدای حوادث اخیر ایران برپا کردند، مورد تهاجم مامورین ژاندارمری قرار گرفتند و کبرا سلیمانی شهید و 6 نفر زخمی شدند.
(اطلاعات، ش 16624، «ضمیمه»، ص 3) 12-محمدرضا هدایتی، محمدحسین زارع مهریزی و عباس ضیاء قاسمی نام شهدای امروز شهر یزد بود.
(آیندگان، ش 3259، ص 3) اما تعداد شهدا با پیدا شدن یک جسد دیگر به چهار تن رسید.
(کیهان، ش 10608، ص 3) خبرگزاری پارس یک روز بعد تعداد شهیدان را چهارتن و زخمی ها را 60 نفر اعلام کرد.
(بولتن خبرگزاری پارس، ش 292، ص 16) تظاهراتی نیز در اردکان و میبد برپا شد.
(کیهان، ش 10608، ص 8 ؛ اطلاعات، ش 15756، ص 5) 13-خبر تفصیلی حوادث خرم آباد و بروجرد را در پی خواهید خواند.
14-حوادث استان مازندران با تفصیل بیشتر در میان سندهای بعدی خواهد آمد.
15-در سند دیگر تظاهرات مردم مشهد با جزئیات بیشتر ذکر می شود.
16- اخبار استان فارس را در قالب گزارشهای متعددی در میان سندهای بعدی خواهید خواند.
17-گزارش ساواک از بوشهر چنین بود: «از ساعت 930 روز جاری تظاهرات پراکنده ای با شرکت گروههای 50 نفری در بوشهر برپا و با آتش زدن لاستیکهای فرسوده و ایجاد راه بندان شعارهای مضره می دادند که با دخالت مامورین انتظامی و تیراندازی هوایی متظاهرین متفرق گردیدند.
» (9063/ ه 1 ـ 18 /10 /57) 18-اخبار آذربایجان غربی با شرح بیشتر خواهد آمد.
19-در تقسیمات کشوری تنکابن (شهسوار) شامل استان مازندران است.
اما حوادث استان گیلان: لاهیجان در سوگ بود و ساعت 10 صبح حدود ده هزار نفر از بقعه آقا سیدحسین راهپیمایی خود را شروع کردند و علیه دولت و امریکا شعار دادند.
تنی چند برای مردم سخنرانی کردند از جمله حجت الاسلام قربانی.
(آیندگان، ش 3259، ص 4) تظاهرات مشابهی هم در رودسر برپا شد و اعتراضات مردم بدون حادثه پایان یافت.
(کیهان، ش 10608، ص4) در رشت مردم در میان مقابر شهدا و مسجد بیستون گرد آمدند و روز عزای ملی را به جا آوردند.
(آیندگان، ش 3259، ص 9) در لنگرود مردم خواستار سرنگونی حکومت و برپایی جمهوری اسلامی شدند.
مراسم این شهر در مسجد امینی برپا شد.
پلیس در سطح شهر دیده نمی شد.
(همان، ص 10)