موضوع : طرح تشکیل یک جبهه متحد
تاریخ سند: 4 مرداد 1343
موضوع : طرح تشکیل یک جبهه متحد
متن سند:
شماره : 218 /315 554/ک ـ 19 /4 /43 1ـ جبهه ملی در سال گذشته بخصوص در ماههای اخیر مواجه با شکستهائی شده است.2ـ دکتر مصدق طرحهای جدیدی پیشنهاد کرده تا سازمان جبهه ملی اهمیت گذشته خود را بدست آورد.
در نامه ای که به هیئت کارداران جبهه ملی نوشته است از اینکه جبهه ملی از احزاب دیگر (مانند حزب سوسیالیست و توده) کناره گیری می کند انتقاد کرده است ولی معهذا عواملی در شورای جبهه ملی وجود دارد که با همکاری با احزاب دیگر مخالفت می کنند.
3ـ مصدق شخصا سعی کامل می کند که سوسیالیستها را وارد جبهه ملی کند.
مصدق عقیده دارد که بایستی از خلیل ملکی1 دعوت شود تا عضو موثری شود.
خلیل ملکی شخصا موافقت خواهد نمود در صورتی که به عنوان نماینده رسمی سوسیالیستها شناخته شود.
4ـ بعد از کنگره اخیر سوسیالیستها در آلمان غربی ـ سمیناری تشکیل شد که در آن عده ای از جبهه ملی و حزب توده شرکت کردند.
توده ایهایی که در این سمینار شرکت کردند آنهایی هستند که روابط خود را با اتحاد شوروی قطع کرده و موافق چین کمونیست هستند، عده ای از آنها از حزب توده اخراج شده اند تعداد اعضاء حزب توده که مطیع مسکو بودند کم شده است و علت آن روابط حسنه اتحاد شوروی با حکومت فعلی ایران می باشد.
5 ـ در این سمینار درباره تشکیل یک جبهه متحد سوسیالیست که با جبهه ملی همکاری کند صحبت شد.
بعضی از عوامل هیئت کارداران مانند دکتر راسخ عضو کمیته کارداران جبهه ملی اروپا شدیدا با همکاری جبهه ملی با احزاب دیگر مخالفت نمود.
دکتر راسخ گفت «تا روز مرگ از تئوری انحلال پشتیبانی خواهیم نمود».
6ـ گروه موافق چین کمونیست در حزب توده که مایل هستند با گروههای سیاسی دیگر همکاری کنند از پیشنهاد تشکیل یک جبهه متحد استقبال کرده اند.
ولی بهر صورت کاملاً واضح شده که چنین (جبهه متحدی) همکاری واقعی حزب توده و سوسیالیست را به وجود نخواهد آورد بلکه این جبهه مشترک در کارهائی که هر دو حزب ذیعلاقه هستند همکاری خواهد نمود.
سوسیالیستها هم رویهمرفته به دلائل ایدئولوژیک تدریجا موافق چین کمونیست شده اند .
7ـ حزب توده قرار است جلسه ای تشکیل دهد تا درباره تشکیل جبهه متحد تصمیم قطعی بگیرد ولی راجع به مخالفت شدید ملکی اظهاری نشده است سوسیالیستها موقعیت خیلی خوبی دارند زیرا اگر این جبهه تشکیل نشود چیزی از دست نداده اند.
حزب توده پشتیبان خود یعنی مسکو را از دست داده است و هنوز چین پشتیبانی مستقیمی نکرده است.
در صورتی که سوسیالیستها مدتهاست که حزب منظم و متشکلی در ایران و در اروپا داشته اند و فعلاً امیدوار هستند که از لحاظ اهمیت اولین حزب مخالف دولت شوند.
8 ـ اگر دکتر مصدق واقعا حاضر باشد که از خلیل ملکی پشتیبانی کند خلیل ملکی با سوسیالیستها موقعیتی دارند که می تواند اهمیت حزب توده و جبهه ملی را کم کنند.
مبتکر تئوری انحلال، خنجی1 که عضو شورای جبهه ملی می باشد بوده است.
خنجی یکی از رهبران گروه سوسیالیست در زمان قدرت مصدق بوده است.
سپس اختلافاتی با ملکی پیدا کرده و از کار برکنار گردید.
بعدها گروه دیگر سوسیالیستی تشکیل داد که بلافاصله این گروه را وارد جبهه ملی نمود، یعنی این گروه را در جبهه ملی (حل) نمود و برای این می گویند تئوری انحلال.
میان حزب توده و ملکی اختلافات شدیدی وجود دارد که همکاری این دو حزب کاملاً غیر ممکن به نظر می رسد.
در پرونده فعالیت حزب منحله توده در اروپا بایگانی شود.
شبستری 4 /5 /43
توضیحات سند:
1ـ خلیل ملکی از اعضاء گروه 53 نفر، عضو هیئت مؤسس حزب توده ایران.در سال 1324 به همراه جلال آل احمد و انور خامه ای از حزب انشعاب نمود.
ابتدا حزب زحمتکشان مردم ایران را با دکتر مظفر بقائی تأسیس و سپس دوباره از این حزب هم انشعاب کرد و نیروی سوم را ایجاد نمود.
او پس از کودتای 28 مرداد 1332 به جبهه ملی نزدیک شد و سپس جامعه سوسیالیستهای ملت ایران را بوجود آورد.
وی به لحاظ سیاسی در اواخر دهه سی به اسرائیل گرایش پیدا نمود و با حزب سوسیالیست تل آویو مرتبط بود.
(خاطرات اردشیر آوانسیان، موسسه فرهنگی و انتشاراتی نگره، ص 243) پانزده خرداد ـ ج 1 ص 279 ـ 280 1ـ محمدعلی خنجی : او ابتدا عضو سازمان جوانان حزب توده بود و سپس به عنوان عضو ساده حزب پذیرفته شد، و متعاقبا در یکی از خانه های حزبی به عنوان دفتردار و منشی مشغول کار شد.
خنجی بعدها به تدریج به سمت انشعابیون حزب گرایش پیدا کرده و با خلیل ملکی به همکاریهای جدی پرداخت، ولی بعدا از او نیز جدا شده و تمایلات سوسیالیستی خود را حفظ کرده و به حزب نیروی سوم پیوست.
(خاطرات کیانوری، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه ص 174، 238)