درباره : گزارش کلی تظاهرات مورخ 29/11/36
تاریخ سند: 30 بهمن 1356
درباره : گزارش کلی تظاهرات مورخ 29/11/36
متن سند:
1 ـ بعد از حادثه قم اخبار و اطلاعاتی واصل میگردید که احتمال دارد بهمین مناسبت در بعضی از شهرستانها مراسمی بمناسبت چهلمین روز حادثه مزبور برگزار و از طرف افراد ناباب و مخرب اقدام به عملیات اخلال نظم عمومی گردد.از طرف روحانیون و بازاریان متعصب مذهبی نیز تحریکاتی در همین زمینه انجام و احتمال میرفت بازار هم بهمین مناسبت تعطیل شود که در این زمینه قبلاً مراتب در مورخ 28 /10 /36 به ریاست شورای هم آهنگی و شهربانی و ناحیه ژاندارمری منعکس گردید (برابر پیوستهای شماره 1)، متعاقب این جریان اخبار تائید شده ای واصل که ارتباط بین روحانیون حوزه های علمیه قم و وعاظ شهرستانها و روستاها بثبوت میرساند و اعلامیه هایی هم در این گونه موارد پخش گردیده لذا پیش بینی میشد که احتمالاً آشوب و بلوا برپا گردد و در اینمورد هم مجددا در مورخ 13 /11 /36 جهت پیش بینیهای لازم مراتب به مراجع انتظامی منعکس گردید2 (برابر پیوست های شماره 2).
2 ـ متعاقب این جریانات در تاریخ 19 /11 /36 شورای هم آهنگی در حضور جناب استاندار تشکیل و ایشان تاکید نمودند که باید کلیه سازمانها بویژه قوای انتظامی تلاش فراوان نمایند که از بروز هرگونه نارضایتی و اعمال خلاف رویه که بطریقی به امنیت منطقه لطمه وارد میسازد جلوگیری بعمل آید تا کلیه طبقات اعم از اصناف و بازاریان و روحانیون و غیره با رغبت بیشتر در کارهای عمومی و مملکتی و جشنها و اعیاد ملی مشارکت داشته باشد.
در اینمورد مقرر گردید سازمانهای ذینفع هر چه زودتر در رفع معایب و نارسائیهای موجود تلاش فراوان بعمل آورند و به عناصر انتظامی و امنیتی یادآوری نمودند که حتی المقدور ضمن تکمیل کادر و پرسنل سازمانی مربوطه و تقویت روحیه آنها نسبت به برقراری انتظامات و امنیت فردی و اجتماعی منطقه با قدرت بیشتر توام با عدالت و انصاف اقدام و مراقبت شود.
و در همین جلسه رئیس ساواک استان اظهار نمودند با توجه به دو فقره سرقت مسلحانه از بانکها روسای بانکها توجیه و همکاری عملی با مامورین انتظامی با انجام گشتهای شبانه روزی اکیپهای مشترک بمنظور شناسائی سارقین مسلح انجام گرفته و اضافه نمودند در این چند روز اخیر تعدادی از طلاب دینی حوزه قم بدون اطلاع و هم آهنگی با مقامات انتظامی باین استان بویژه به تبریز وارد و ضمن تبلیغ دینی مطالب خلاف واقع و تحریک آمیزی را نیز اشاعه میدهند که باید ترتیبی داده شود که این اشخاص بدون اطلاع قبلی و رعایت ضوابط و مقررات مبادرت به تبلیغات سوء ننموده و چنانچه مشاهده گردید در اسرع وقت احضار و طبق روش و مقررات با آنها رفتار شود و اضافه نمودند با توجه به رویدادهای اخیر کشور که بایستی بیش از پیش سازمانهای مذکور هوشیاری و مراقبت بعمل آورند (برابر پیوست شماره 3) 3 ـ در تاریخ 27 و 28 /11 /36 اعلامیه هائی از طرف عده ای از افراد پخش گردید که در آن آیت اله شریعتمداری بازاریان و مردم را به تعطیل عمومی در تاریخ 29 /11 /36 و همدردی و تشکیل مجالس چهلمین روز واقعه قم دعوت و 14 نفر در نقاط مختلف تبریز و پنج نفر در شهرستانهای تابعه با همکاری اینسازمان و کمیته مشترک و مامورین شهربانی در حین پخش اعلامیه (برابر پیوست شماره 4) دستگیر و به شهربانی معرفی گردیدند.
ضمنا در شب 28 /11 /36 نیز اعلامیه ای به قطع 20 × 5 سانتیمتر که در آن به کد 66 و رژیم اهانت شده بود پخش و وسیله مامورین اینسازمان شبانه جمع آوری گردید (برابر پیوست شماره 5) 4 ـ در همان تاریخ نیز از طرف عده ای از روحانیون طراز اول تبریز اعلامیه ای بمناسبت برگزاری مجلس سوگواری در مسجد میرزا یوسف مجتهدی واقع در اول بازار منتشر که از اهالی دعوت شده بود ضمن تعطیل مغازه های خود در این مراسم شرکت نمایند.
1 5 ـ جناب استاندار در ماموریت دشت مغان بودند که روز جمعه 28 /11 /36 مراجعت با ایشان مشورت و وی نیز در این زمینه بررسیهای لازم معمول و در مورد تعطیل عمومی و برگزاری مراسم در مساجد با تیمسار ارتشبد ریاست ساواک تلفنی تماس و ایشان فرمودند «برگزاری مراسم در مساجد اشکالی ندارد اما از تظاهرات خیابانی باید بنحو مقتضی جلوگیری گردد» بلافاصله مراتب به رئیس شهربانی و فرمانده ناحیه ژاندارمری اطلاع داده شد.
1 6 ـ ساعت 0915 مورخ 29 /11 /36 من با رئیس دادگستری ملاقات داشتم و ساعت 0930 از دادگستری خارج و در مقابل دادگستری واقع در خیابان دارائی مشاهده نمودم که عده ای در حالت دویدن از طرف خیابانی که به مسجد میرزا یوسف مجتهدی منتهی میشود (مسجدی که قرار بود مجلس ترحیم در آنجا برگزار شود) بخیابان دارائی آمده شیشه های بانک اعتبارات و صادرات و چند بانک دیگر که در آن مسیر بودند شکسته و چند اتومبیل را نیز سنگ باران نمودند بلافاصله با رئیس شهربانی و استانداری تماس و از طرف شهربانی تقاضای شورای هم آهنگی گردید و شوراء ساعت 1130 در استانداری تشکیل و رئیس شهربانی در جلسه شورا اظهار داشتند که نمیتوانند از تظاهرات مردم جلوگیری نمایند زیرا بعلت ازدیاد تظاهرکنندگان و عدم توجه مردم به اخطار مامورین شهربانی اقدام به آتش زدن بانکها و اماکن دولتی و سینماها و آتش زدن خودروهای شهربانی و محاصره کلانتری 1، 3، 4، 5 و 6 نموده اند و تعدادی از افسران و مامورین شهربانی زخمی شده اند و شورش کنندگان به تیراندازیهای هوائی مامورین توجهی ندارند و دامنه شورش توسعه پیدا میکند ضمنا یکدسته نیروی کمکی ژاندارمری و یک گروهان از مرکز آموزشی پشتیبانی جهت فرونشاندن شورش کافی نبوده و تقاضا نمود ارتش وارد عمل شده و اوضاع شهر را در اختیار گرفته و شهربانی و سایر مامورین انتظامی زیر امر ارتش قرار گیرد (برابر پیوست شماره 7) که از ساعت 1230 عملاً ارتش وارد خیابانها گردید.
2 در این جلسه تصمیم گرفته شد که از تیراندازی هوایی و ماشین های آب پاشی خصوصا گاز اشک آور استفاده شود و جناب استاندار دستورات لازم را به آتش نشانی دادند لکن رئیس شهربانی اظهار داشتند گاز اشک آور و ماسک ضد گاز و وسایل مربوطه بایستی آمارگیری و تعداد مورد لزوم و موجودی بررسی گردد که آمار دقیق راتهیه نمایند.
پس از خاتمه جلسه با تحقیقاتیکه بنحو مقتضی وسیله امنیت داخلی در ساعت 1230 از سرکار سرهنگ شاکری معاون انتظامات شهربانی استان بعمل آمد نامبرده اظهار داشت طبق آمار موجود 158 عدد گاز اشک آور در سطح شهربانی استان وجود دارد که از این تعداد 103 عدد آن در شهربانی تبریز و بقیه در شهرستانهای تابعه میباشد.
ده قبضه تفنگ پرتاب و ده تیر فشنگ مربوطه موجود است 63 عدد ماسک گاز وجود دارد که33 عدد آن در شهربانی تبریز و بقیه در شهرستانها میباشد و اضافه نمود از تهران گاز اشک آور وسایل مربوط بآن با هواپیما ارسال گردیده که تا 15 دقیقه دیگر در فرودگاه تبریز بزمین می نشیند که بر خلاف اظهارات وی هواپیما ساعت 1720 وارد و 1840 مراجعت نمود.
7 ـ با توجه به مراتب فوق و اینکه پیش بینی میشد از صبح مورخه 29 /11 /36 تظاهراتی در شهر بوقوع بپیوندد و هوشیاری کامل قبلاً به مراجع انتظامی داده شده بود معهذا از ساعت 0930 به بعد تظاهرات شدت پیدا نمود و در چندین خیابان تظاهر کنندگان از 500 نفر الی 5000 نفر تخمین زده میشد که در نقاط پر جمعیت اکثر این افراد اشخاصی بودند که بعلت تعطیل بودن بازار و خیابانها بصورت تجمع دیده میشدند و در خیابانهای اصلی تبریز منجمله خیابان پهلوی، دارائی، شهناز، شمس تبریزی قدیم و جدید، منجم، ملل متحد، اطراف باغ گلستان، امین و دانشسرا تظاهرات و خسارات وارده بیش از سایر نقاط جلب توجه مینمود که اخبار مکتسبه در مورد خرابکاری تظاهر کنندگان و حوادث مربوط بآن بموقع و بلافاصله مرتبا طی چندین فقره تلفنگرام به مرکز منعکس گردیده است (پیوست شماره 8) 8 ـ تا ساعت 1730 تظاهرات در نقاط مختلف شهر ادامه داشته و از ساعت مذکور تا ساعت 1800 کم و بیش تظاهرات دیده می شد و از ساعت 1800 به بعد آرامش برقرار و شبانه وسیله جرثقیل های ارتشی اکثر خودروهای سوخته شده و خسارت دیده از خیابانها جمع آوری گردید.
9 ـ از ساعت 2300 الی ساعت 2 بامداد مسئولین امنیت داخلی از تمام نقاط آسیب دیده شهر بازدید و لیستی از بانکها و مؤسسات دولتی تهیه که یک نسخه آن بپیوست تقدیم میگردد (پیوست شماره 9)، غیر از موارد مندرج در لیست مذکور تعداد در حدود 20 الی 30 مغازه و حدود 40 الی 50 دستگاه اتومبیل نیز خسارت کلی دیده1 و تمام کیوسکهای تلفن و باجه های شرکت واحد اتوبوسرانی و دو کیوسک پلیس و یک اتومبیل و موتورسیکلت پلیس آتش زده شد و به پارکومترهای خیابان تربیت نیز خساراتی وارد نموده اند و آمار مجروحین، کشته شدگان و بازداشتیها برابر (پیوست شماره 10) میباشد.
10 ـ قبل از وقوع اکثر اتفاقات با توجه به مسیر حرکت تظاهر کنندگان و اینکه اینسازمان بطور مستقیم و غیره مستقیم نظارت داشته مرتبا بصورت تلفنگرام مراتب را به رئیس شورای هم آهنگی که ریاست ستاد عملیات را بعهده داشتند گزارش میگردید (برابر پیوست شماره 11).
11 ـ ساعت 1600 جهت بررسی حوادث شورای هم آهنگی مجددا تشکیل که فتوکپی آن برابر پیوست شماره 12 میباشد.
12 ـ روحانیون طراز اول تبریز اعلامیه ای از طرف آیت اله شریعتمداری صادر ومردم را به سکوت و باز نمودن بازار دعوت نمودند (برابر پیوست شماره 13) بررسی و اظهار نظر در زمینه وقایع فوق: 1 ـ مسلم این است که روحانیون و متعصبین مذهبی در زمینه برگزاری مراسم چهلمین روز واقعه قم شدیدا فعالیت داشته اند لکن بنظر اینسازمان چنین تصور و قصدی بصورتی که اتفاق افتاد نداشته اند بلکه عده ای ماجراجو و فرصت طلب که دانشجویان نیز جزو آنها بوده اند و حتی قیافه های ناشناخته ای که احتمالاً اهل این منطقه نبوده اند با استفاده از این موقعیت چنین بلوا و آشوبی را برپا داشتند.
2 2 ـ در واقعه مورخ 29 /11 /36 موضوع دیگری جلب توجه نمود و آن عدم کوچکترین خسارت به بازار تبریز بود و این موضوع موید این است که بین گردانندگان تظاهرات و بازاریان احتمالاً همفکری و ارتباطاتی پنهانی وجود داشته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که تظاهر کنندگان برای جلب حمایت بازاریان از یکطرف و بمنظور گریز از دست مامورین و عدم گرفتاری از طرف دیگر و همچنین جلوه دادن اقدامات خود به مردم تبریز و بجا گذاشتن اثار خرابکاری در نقاطی فعالیت خودشان را در خیابانها متمرکز که بیشتر بچشم میخورد نمودند.
3 ـ علل دیگری که باعث بوجود آمدن تظاهرات و تشدید آن و منجر شدن به اغتشاش گردید با توجه به اخبار واصله و تلفنهای مکرری که باینسازمان شده است بشرح زیر میباشد.
الف ـ بین ساعت 800 الی 900 تعداد معدودی از اهالی در جلو میدان باغ گلستان تجمع و ستوان فرشاد افسر شهربانی با عده ای از افراد پلیس در آن منطقه مستقر بودند و یکی از این افراد که قصد عبور از یکطرف خیابان بطرف دیگر را داشت مورد ضرب و شتم افسر مزبور قرار میگیرد و این موضوع موجب اعتراض سایرین میشود و ستوان مورد بحث ضمن شلیک دو تیر هوائی به پلیسهای مستقر در آنجا دستور متفرق کردن آنها را با باطوم میدهد و منجر به تجری مردم شد و ایجاد اغتشاش در آن نقطه شهر میشود.
ب ـ سرگرد حق شناس1 رئیس کلانتری 6 بازار ساعت 1030 در چهار راه شهناز برای متفرق نمودن مردم مبادرت به تیراندازی هوائی نموده به پاسبانهای آن منطقه دستور متفرق نمودن اهالی را میدهد که در نتیجه مردم عکس العمل شدید از خود نشان داده و باعث اغتشاش در آن منطقه میشود.
پ ـ ساعت 0900 عده ای از بازاریان و طلاب مدرسه جامع جلو مسجد جامع اجتماع و دستجمعی قصد حرکت بطرف مسجد میرزا یوسف مجتهدی واقع در اول بازار که قرار بود مجلس مزبور در آنجا برگزار شود داشتند مامورین شهربانی از حرکت آنها جلوگیری در نتیجه باعث درگیری مامورین و اهالی گردید.
ت ـ همانطور که فوقا اشاره شد روحانیون طراز اول تبریز اعلامیه ای مبنی بر تعطیل بازار و شرکت اهالی در مسجد میرزا یوسف مجتهدی برای ساعت 1000 صادر و توزیع نموده بودند و اهالی دسته دسته بطرف مسجد فوق الذکر حرکت و اجتماعاتی در جلو مسجد تشکیل شده بود.
قبل از باز نمودن دربهای مسجد مامورین شهربانی بسرپرستی سرگرد حق شناس رئیس کلانتری مربوطه در جلو مسجد مستقر و کفشدار بنام مشهدی محمد قصد باز کردن مسجد را داشته در همین موقع سرگرد حق شناس از باز نمودن مسجد خودداری که در اینمورد یک نفر از حاضرین اعتراض نموده بود که مورد ضرب گلوله افسر مزبور قرار گرفته1 و در نتیجه اهالی باین رفتار وی اعتراض و او را «هـو» نموده اند.
یاد شده به تیراندازی هوائی مبادرت نموده و به مامورین دستور میدهد که با باطوم بطرف اهالی حمله نمایند در نتیجه بعلت ازدیاد جمعیت در آن منطقه و اینکه اجازه باز نمودن مسجد را نداده بودند ناراحت و در مقابل مامورین مقاومت و افراد مخرب و ناراحت باین مسئله دامن زده و باعث ایجاد آشوب در منطقه بازار میگردند و چون تظاهر کنندگان قصد ورود به بازار را نداشته اند بطرف خیابان سرازیر میگردند و اولین پاسگاه پلیس را که در نزدیکی آنجا قرار دارد با سنگ خرد و مامورین شدت عمل بخرج داده و اهالی که احساساتشان جریحه دار شده بود ماشین و موتورسیکلت پلیس را آتش میزنند و از همان محل تظاهرات بخیابانهای فردوسی، شهناز شمالی، کوروش کبیر، دارائی، دانشسرا و امین که در حوالی آن منطقه قرار دارد کشیده میشود.
4 ـ با اینکه جناب استاندار برئیس شهربانی و فرمانده ناحیه ژاندارمری قبلاً بلامانع بودن برگزاری مجالس ختم وسیله روحانیون و بازاریان را اعلام نموده بودند و روحانیون نیز در این زمینه اعلامیه صادر کرده بودند مخالفت از برگزاری مراسم ورود اهالی به مسجد بر خلاف دستورالعمل روش و مصالح منطقه بوده است.
2 رئیس سازمان اطلاعات و امنیت آذربایجانشرقی ـ لیقوانی بعرض تیمسار ریاست ساواک رسید.
تاریخ 3 /12 /36
توضیحات سند:
1- این گزارش به وسیله یحیی لیقوانی رئیس ساواک آذربایجان شرقی تهیه شده است.دقت در شیوه تهیه این گزارش که با استناد به فعالیتهای یک ماهه گذشته ساواک تبریز صورت گرفته، در واقع توجیهی است برای بی اطلاعی از حوادث احتمالی این روز و عدم آمادگی نیروهای انتظامی این شهر برای رویارویی با قیام مردم.
«مأمورین پلیس شهری آشکارا فاقد آمادگی لازم جهت مقابله با انفجار خشونتی که در پیش بود به نظر می رسیدند و ظاهرا هیچ گونه برنامه ریزی قبلی در این باره انجام نگرفته، و اگر گرفته بود به هیچ وجه کفایت نمی کرد.
» (اسناد لانه جاسوسی / دخالتهای امریکا در ایران / 10/ صص 119 و 120) «دولت با توجه به تماسهایی که پیش از آن با آیت الله شریعتمداری برقرار کرده بود تصور نمی کرد تبریز محل اصلی انفجار باشد، اما شد.
» (از سید ضیاء تا بختیار / ص 746) 1 ـ این اعلامیه به امضای یازده تن از علما و روحانیون از جمله آیت الله قاضی طباطبایی، آیت الله غروی، آیت الله قزلجه ای، آیت الله انگجی و...
رسیده بود.
» (آذربایجان نامه / پیش شماره اول / ص 3) 1- این که برپایی مراسم در مساجد اشکالی ندارد، نادرست است.
تصمیم چیز دیگری بود.
مشهدی محمد عرفان خادم مسجد قزللی می گوید: «شب 29 بهمن فردی به نام جلیل آقا از طرف آیت الله قاضی طباطبایی به منزل ما آمد و گفت که فردا مراسم اربعین شهدای قم در مسجد قزللی برگزار می شود.
آقا دستور دادند که صبح زود مسجد را آماده کنید.
صبح که به مسجد رفتم قبل از من انبوه مردم جلو مسجد بودند که لحظه به لحظه بیشتر می شدند.
رفتم که در مسجد را باز کنم، ولی دو سه نفر که لباس شخصی به تن داشتند، جلو مرا گرفتند و گفتند که مراسم در بیرون برگزار می شود.
بعدا فهمیدم که آنها مأمور ساواک بوده اند.
بالاخره نگذاشتند در را باز کنم.
در این حین یک افسر شهربانی (سرگرد حق شناس) با صدای بلند به مردم و مسجد ناسزا گفت و در عرض چند دقیقه ورق برگشت و مردم به طرف مأمورین حمله کردند.
در یک آن دیدم موتورسیکلت شهربانی آتش گرفت و مردم به طرف سایر خیابانها حرکت کردند.
ما هم برای کسب تکلیف به طرف مسجد شعبان که حاج آقا قاضی طباطبایی آنجا بودند رفتیم.
» (آذربایجان نامه / پیش شماره اول / ص 3 ) 2- غافلگیر شدن نیروهای انتظامی و امنیتی شهر تبریز از گسترش قیام و غیر قابل پیش بینی بودن آن و در نهایت یاری خواستن از ارتش، به علت برنامه ریزی نیروهای جوان و انقلابی تبریز بود.
«عده ای از دوستان با قیافه های ماموران دولتی و گروهی نیز موتور سوار در شهر پخش شدند.
ایجاد اخلال در سیستم مخابراتی مراکز نیروهای نظامی و انتظامی از مهمترین اقدامات بود.
تا آنجا که برخی از این مراکز تا ساعت چهار بعد از ظهر قادر به تماس با یکدیگر نشدند.
عده ای نیز چندین ماشین آجر خریداری کرده و در جاهای مناسب از جمله سرِ بازار، مقابل گلستان، میدان منجم، خیابان شمس تبریزی و شهناز...
مجموعا 12 محل پیش بینی شده تخلیه کردند.
بنزین و مواد آتش زا در شیشه های مناسب و در داخل قوطیهای موز در چند محل، ساعت ده شب گذاشته شد.
از جمله در میدان انگج پشت در و پنجره های فروشی و در میار میار پشت ورقهای آهنی، در میدان منجم پشت بام یک مغازه مخروبه و در خیابان شمس تبریزی زیر پل عابر و ...
جاسازی گردید ...
آن روز برای این که یکدیگر را بشناسیم قرار شد یک دستمال کوچکی تقریبا سرمه ای رنگ بین افراد پخش شود تا مواقع ضروری از طریق نشان دادن آن همدیگر را بشناسیم.
دانشجویان مسلمانی که در این واقعه بودند برایشان توصیه شده بود که از لباس کارگری به جهت این که شناسایی نشوند استفاده کنند ...
» (یادنامه اربعین نور / ص 6) 1 ـ بیشترین خساراتی که به خودروها وارد آمد، در محل ساختمان حزب رستاخیز بود.
«مردم چند گروه شدند و در خیابانهای مختلف حرکت کردند.
یک گروه به سوی ساختمان مرکزی حزب رستاخیز آذربایجان شرقی حمله برد.
جمعیت این گروه حدود 15 هزار نفر بود که ساختمان مرکزی حزب رستاخیز را با 14 ماشین متعلق به آن که در حیاط بود به کلی خُرد کرده، به آتش کشیدند.
» (در باره قیام حماسه آفرینان قم وتبریز / صص 74 تا 77) نوجوانی 12 ساله بر پشت بام حزب رستاخیز بلندگو در دست فریاد می زد: ستار! دور باخ، هر قطره قایندان، مینلرجه ستار قالخو پدرو.
ستارخان بر خیز و بنگر از هر قطره خون تو هزاران ستار برخاسته است.
(اطلاعات / ش 16076/ ص 10) 2- واقعیت این است که دانشجویان دانشگاه آذرآبادگان در این قیام عمومی نقش قابل توجهی داشتند.
«از نزدیک ظهر با به حرکت درآمدن دانشجویان شهربانی و نیروهای کمکی ارتش -که در حال آماده باش بودند - کوشیدند با حضور خود از ادامه تظاهرات جلوگیری کنند.
اما حضور تانکها و نفربرها نه که از شدت درگیریها نکاست، بلکه دانشجویان را به خود آورد.
تیرهای هوایی که شلیک شد دیگر هیچ نیرویی قادر نبود دانشجویان را مهار کند.
سینماها، مشروب فروشیها، ادارات دولتی، اتومبیلها، کیوسکهای پلیس نخستین طعمه آتش و سنگها بود.
دولت تا به خود آید شهر تبریز در ابعاد گسترده ای که تنها با تهران در 15 خرداد 1342 قابل مقایسه بود، می سوخت.
» از سید ضیاء تا بختیار / ص 746) 1- سرگرد حق شناس: سرگرد مقصود حق شناس، زمانی که دانشجوی دانشکده افسری بود، همراه دیگر همردیفان خود در سرکوب قیام 15 خرداد 1342 شرکت کرد.
در 29 بهمن 1356 رئیس کلانتری بازار بود.
وی پس از به شهادت رساندن محمد تجلا در این روز و مشارکت جدی در خاموش کردن قیام مردم تبریز در موج جا به جایی های مسوولان استان از تبریز به تهران منتقل شد و معاون کلانتری یوسف آباد شد.
پس از پیروزی انقلاب دستگیر شد و به مدرسه علوی منتقل گردید، اما ماهیت او شناخته نشد و آزاد شد.
بار دوم توسط نیروهای کمیته انقلاب اسلامی در کرج دستگیر شد و به زندان افتاد و چون این بار گذشته او شناسایی شده بود، مقابل جوخه اعدام قرار گرفت.
1- وی شهید «محمد تجلا» اولین قربانی قیام تبریز بود.
محمد تجلا در سال 1335 به دنیا آمد.
نام خانوادگی او «زنوزی عراقیان» بود که به دلیل مراقبتهای فراوان ساواک از او مجبور به تغییر نام دوم خود شد.
وی هنگام شهادت 22 سال داشت و دانشجو بود.
مادر شهید می گوید: صبح وضو گرفت و به مسجد رفت.
بعد از صبحانه هم با دوچرخه اش بیرون رفت و ساعتی بعد برگشت.
از او پرسیدم که کجا بوده و او گفت که رفته بودم اعلامیه بچسبانم.
به من گفت: شهر کاملاً تعطیل است.
و به اهل خانه سفارش کرد که امروز ممکن است شلوغ شود؛ سعی کنید از خانه خارج نشوید.
همه مدارک و شناسنامه اش را به من سپرد و از خانه رفت.
» (یادنامه اربعین نور / ص 5) محمد تجلا پس از این که سرگرد حق شناس، مسجد را با طویله مقایسه می کند با پاره آجری به او حمله می کند که در مقابله با گلوله حق شناس مواجه شده، به شهادت می رسد.
جنازه شهید به صورت ناشناخته در گورستان امامیه تبریز به خاک سپرده شد.
اما پس از یک ماه با اجازه آیت الله قاضی طباطبایی نبش قبر شد و شناسایی گردید.
محمد تجلا شب قبل از شهادتش «همه کتابهایش را وقف مسجد کرد و به من گفت: اگر فردا تیر خوردم این کتابها را در کتابخانه مسجد بگذارید تا همه استفاده کنند.
ما تعجب کردیم...
» (آذربایجان نامه / پیش شماره اول / ص 3) 2- ساواک تبریز فهرست بلندی از اماکنی که در روز 29 بهمن مورد حمله مردم قرار گرفتند تهیه کرد.
این فهرست شش صفحه ای در ضمیمه کتاب آمده است.
(ضمیمه3)