گزارش
تاریخ سند: 21 خرداد 1340
گزارش
متن سند:
محترما بعرض می رساند آنتونی ایدن1 نخست وزیر اسبق انگلیس پس از ترک زمامداری خاطرات خود را به صورت کتاب انتشار داد که در آن فصلی است مربوط به جریانات ملی شدن نفت ایران.عنوان فصل مزبور نفت است.
این کتاب البته از نظر یک انگلیسی نوشته شده و تقریبا تمام آن به استثنای فصل نفت به محض رسیدن کتاب به تهران (تقریبا دو سال قبل) در دو روزنامه اطلاعات و کیهان ترجمه و انتشار یافت اخیرا نزدیک به دو هفته است که ترجمه این فصل توسط آقای محمود تفضلی که خود را مشاور مطبوعاتی سفارت هند معرفی می کند در روزنامه بامشاد انتشار می نماید.
[می یابد] نکته ای که لازم می داند توجه مقامات ساواک را بدان معطوف سازد مربوط است به صفحه 215 از این کتاب در عبارت سوم که قسمتی از متن تلگرام ایدن به هنگام نخست وزیری به سفیر کبیر انگلیس در آمریکا است این جمله به چشم می خورد که به هیچ وجه صلاح نیست انتشار یابد و برای مزید اطلاع عبارت یادشده اخذ و به پیوست تقدیم می دارد و ترجمه جمله پیوست به قرار زیر است: اولین چیزی که بسیار مورد توجه من قرار گرفت روش قابل تحسینی بود که هندرسن کارها را روبراه کرد و من بسیار خوشوقت می شوم اگر به او اطلاع بدهید چقدر سپاسگزارم از او برای نقشی که بازی کرده است او.
(منظور جریانات قبل و بعد از 28 مرداد 32 است) به علاوه لحن فصل یادشده و نحوه ای که ترجمه شده از هر حیث خلاف شئون ملی ماست و شاید توجه به مصالح کشور بوده که در گذشته روزنامه های اطلاعات و کیهان از انتشار فصل مزبور خودداری کرده اند مراتب استحضارا بعرض رسید فرشید محترما معروض می دارد چون انتشار یادداشت های مزبور به قسمت مورد نظر نرسیده به موقع خواهد بود اگر به آقای اسماعیل پوروالی تذکر داده شود که از ذکر آن قسمت خودداری گردد.
رازی 21 /3 /40 عینا به اداره کل سوم بفرستند که تصمیم لازم را بگیرند...
21 /3 /40
توضیحات سند:
1ـ رابرت آنتونی ایدن در سالهای 1935 تا 1955 بیشتر وقت وزیر امور خارجه بریتانیا بود و از 1955 نخست وزیر این کشور شد و تا زمان استعفای خود در 1957 در منصب یادشده باقی ماند.در 1961 لقب اشرافی راول را به او اعطا کردند.
ایدن در شهر دورهام متولد گردید و در کالج ایتون به تحصیل پرداخت.
زمانی که مدرسه را ترک می کرد، جنگ جهانی اول آغاز شده بود.
او بی درنگ به ارتش پیوست و در جبهه فرانسه به نبرد پرداخت و در سال 1917 نشان شجاعت ارتش را از آن خود ساخت.
پس از ترک ارتش در 1919، در دانشگاه آکسفورد به یادگیری زبانهای مشرق زمین پرداخت.
در 1923 ایدن به عنوان نماینده حزب محافظه کار شهرهای وارویک و لیمینگتون به مجلس راه یافت و تا سال 1957 که مستعفی گردید به عنوان نماینده مجلس در همان حوزه انتخابیه خود باقی ماند.
او که تمایل خاصی به امور بین الملل داشت، در 1931 به سمت معاون وزیر امور خارجه منصوب گردید.
در 1935 به عنوان نماینده امور جامعه ملل برگزیده شد، سپس در همان سال وزیر امور خارجه انگلیس شد.
در 1938 به خاطر مخالف با خط مشی نویل چمبرلین نخست وزیر وقت، در رویارویی با آدولف هیتلر و بنیتو موسولینی، از پست وزارت کناره گیری کرد.
ایدن بر این باور بود که این دیکتاتورهای فاشیست غیرقابل اعتماد مستند و هیچ توافقنامه ای را محترم نمی شمارند.
زمانی که جنگ جهانی دوم در سپتامبر 1939 آغاز گردید، ایدن وزیر امور خارجه کشورهای تحت سلطه بریتانیا شد و این بار دیکتاتوری انگلیس را با چهره ظاهری لیبرال پذیرفت.
از 1940 تا 1945 وزیر امور خارجه دولت وینستون چرچیل بود و از 1942 تا 1945 ریاست مجلس عوام را نیز به عهده داشت.
از 1945 تا 1951 (زمانی که حزب محافظه کار از حکومت برکنار شد) او معاون رهبر مخالفان بود.
در 1951 ایدن بار دیگر وزیر امور خارجه دولت جدید محافظه کار شد و سمت معاونت نخست وزیری را نیز داشت.
ایدن در حل مشاجره ایران و انگلیس مربوط به نفت دخالت داشت و شدیدا از استعمار انگلیس حمایت می کرد و برای غارت منابع ملی ایرانیان تلاش می نمود.
در تأسیس سازمان پیمان کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز همکاری داشت.
در 1954 عنوان رسمی سِر را به او اعطا کردند.
در 1955، پس از استعفای چرچیل، ایدن به عنوان نخست وزیر انگلیس و رهبر حزب محافظه کار منصوب گردید.
او در انتخابات 1956 برنده شد، اما در همان سال بحران کانال سوئز بالا گرفت و مصر کانال سوئز را ملی اعلام کرد، دولت ایدن برای سیاستی که در قبال این مورد اتخاذ کرده بود، با انتقادات زیادی هم از داخل و هم از خارج مواجه گردید.
تحت فشارهای موجود، سلامتی ایدن دچار خدشه گردید و در ژانویه 1957 از سمت نخست وزیری استعفا داد و جای خود را به هاروارد مک میلان واگذار کرد.
عنوان کتاب : دایره المعارف بزرگ زرین، تحت نظارت و سرپرستی : بابک حقایق و بابک ریاحی پور، ص 31 و 330