گزارش تشکیلاتی و شبکه بندی یک ساله حزب ایران در تهران از 28 مرداد 32 تا 28 مرداد 33
گزارش تشکیلاتی و شبکه بندی یک ساله حزب ایران در تهران از 28 مرداد 32 تا 28 مرداد 33
متن سند:
کمیته مرکزی حزب ایران در ساعت 10 صبح روز سوم 28 مرداد 1332 که خبر غارت و آتش زدن کلوپ مرکزی حزب ایران، به اطلاع دبیر کمیته شهرستان تهران وقت رسید بلافاصله موضوع به وسیله تلفنی به اعضای کمیته شهرستان تهران اطلاع داده شد و فورا دبیر کمیته به اتفاق مسئول اموال کمیته به محل حزب حاضر و ملاحظه گردید که باشگاه حزب به صورت ویرانه درآمده که شرح مفصل و مبسوط آن در گزارش های دیگر به اطلاع خواهد رسید و با دو نفر از اعضای دیگر حزب مشغول جمع آوری اسناد و مدارک کمیته مرکزی و کمیته شهرستان تهران گردیدند که ناگاه حمله مجدد اوباشان کودتا به معیت عده سرباز و مخصوصا پاسبانان کلانتری 2 شروع گردید و پس از شکستن در ورودی حزب ناچارا هر یک از گوشه فرار و دبیر کمیته از سوراخ دودکش به طبقه زیر زمین چاپخانه چهره فرار نموده و با وضعی رقت بار با سه نفر دیگر جان خود را حفظ نمودند و در ساعت 211 بعدازظهر چون مشاهده شد که اوضاع وخیم است به وسیله تلفن اعضاء کمیته شهرستان که یک نفر از آنها در مسافرت مشهد بود دعوت شده و در منزل دبیر کمیته شهرستان با شرکت آقای توکل امیرابراهیمی جلسه کمیته شهرستان تشکیل شد و دائما به وسیله رادیو مراقب پیش آمد سوء آن ساعات بودند که ناگهان خبر توفق کودتاچیان به گوش رسید و از همان ساعت قرار شد تشکیلات حزب که ابدا مهیای پیش آمد آن روز نبود به زیرزمین رفته و مشغول فعالیت خود بشود و چون اوضاع و احوال خطر دستگیری و غارت خانه دبیر کمیته شهرستان تهران را اطلاع می داد در همان موقع دفتر صورت جلسات کمیته شهرستان و مقداری اوراق مربوط به صورت جلسه های شورای عالی حزب تحویل آقای توکل امیرابراهیمی داده شد و ساعت214 بعدازظهر جلسه ختم و تاریخ تشکیل جلسه آینده به اطلاع بعدی موکول گردید.فردای آن روز دبیر کمیته شهرستان تهران بازداشت و خانه اش مورد تفتیش مأمورین انتظامی قرار گرفت و متعاقبا عده دیگری از افراد حزب دستگیر شدند و چون دیگر می باید در شرایط کاملاً مخفی عمل شود کمیته شهرستان تهران به وسیله کمیته مرکزی منحل گردید و سپس تا مدت یک ماه اعضای حزب با تقسیم بندی ناقصی مستقیما با معاون دبیر کل حزب ارتباط داشتند و جلسات دبیری با حضور یکی از اعضای کمیته رهبری فعلی که قبلاً عضو کمیته شهرستان تهران نیز بود تشکیل می گردید و به وسیله مذکور اطلاعاتی در اختیار تقریبا چهل نفر از اعضای حزب که تا آن روزها جمع آوری شده بودند گذارده می شد.
تا این که طبق تصمیم و ابلاغ کمیته مرکزی قرار شد تشکیلات حزب به صورت شبکه بندی منظم و صحیحی که اکثر از احزاب دنیا به طور زیرزمینی بدان عمل می نمودند درآید و نتیجا مرکز تهران میدان حسن آباد در نظر گرفته شد و از این نقطه شهر تهران به لحاظ فعالیت دستگاه رهبری به وسیله دو خیابان سرتاسری شمالی و جنوبی و شرقی و غربی (خیابان شاهپور ـ خیابان سپه) که مرکز تلاقی آنها میدان حسن آباد می باشد به چهار بخش 1 و 2 و 3 و 4 تقسیم بندی می شد و برای هر یک از بخش ها یک نفر مسئول تعیین و قرار شد افرادی که در بخش های 4گانه فوق سکنی دارند به وسیله آن افراد چهارگانه بالا تقسیم بندی و اداره شوند.
چون چهار نفر افراد مسئول فوق در بادی امر مشکلاتی زیاد داشتند و مسلما می بایستی فعالیت زیادی بنمایند و الحق نیز به وظیفه حزبی و وجدانی خود عمل نموده اند زیرا حزب ایران1 برای چنین روزهائی تمرینی نداشت و آماده نبود و مسلما هر نوع فعالیتی بایستی از صفر شروع شود به علت این که اغلب از آنها دستگیر و زندانی شدند و یا این که کارهای دیگری متناسب با فعالیت و ذوق و سلیقه اصلی آنان در نظر گرفته شده بود کمیته مرکزی رسما 4 نفر را به عنوان کمیته رهبری شهرستان تهران منصوب و مشغول کار نمود و در خلال مدت ده ماهه اخیر به علت پیش آمد و گرفتاری و یا احیانا کم کاری بعضی از آنان در اعضای کمیته رهبری تغییراتی داده شد.
و چون اخیرا احساس شد که بازار تهران به علت هم فکری و هم صنفی افراد آن می توانند برای خود بخشی مستقل و مجزا داشته باشند لذا تشکیلات کمیته رهبری از 4 بخش به 5 بخش تبدیل گردید که علاوه بر چهار بخش فوق الذکر بخش بازار از اعضای بازاری چهار بخش دیگر تشکیل و ضمیمه آن گردید و اکنون اعضای کمیته رهبری 5 نفر می باشند و با توجه به این که از روز 28 مرداد 32 از صفر شروع و اکثر از افراد به علت عدم اطلاع از وضع و نوع تشکیلات زیرزمینی نمی دانستند به کی و به کجا مراجعه نمایند اشکالات زیادی برای جا دادن و جا گرفتن افراد در شبکه بندی حزب موجود بود که با جدیت و فعالیت شبانه روزی موفق گردید تا روز 28 مرداد 33 که درست مدت یک سال از عمر حزب در شرایط مخفی و خفقان آور فعلی می گذرد علاوه بر تعداد [ذکر نشده است] نفر افراد اهمال کار و محروم از عضویت و یا منتقل به شهرستان ها در بخش 1 تعداد [ذکر نشده است] نفر به بخش های بیدار و در بخش 2 تعداد [ذکر نشده است] نفر به سه بخش مهندس صمیمی و در بخش 3 تعداد [ذکر نشده است] نفر به سر بخش آقای مهندس انصاری و در بخش 4 تعداد [ذکر نشده است] نفر به سر بخش آقای زابلی و در بخش 5 تعداد [مشخص نشد ]نفر به سر بخش آقای حاج اعلائی و تعداد [ذکر نگردید] نفر افرادی که به عللی در حوزه های رسمی شرکت ننموده و یا شرکت نمی نمایند که جمعا بالغ بر [مشخص نشد] نفر می باشند یکی یکی با آدرس و نشانی های غالبا غیر کامل که گاهی از اوقات برای پیدا کردن یک نفر پس از به دست آوردن یک آدرس نیمه کاره متجاوز از 10 مرتبه رابط مربوطه را اعزام دارد تا بتوانند تماس رسمی خود را با عضو رسمی خود برقرار سازد در شبکه تشکیلاتی مشغول به فعالیت نموده است که انصافا حزب ایران که تشکیل دهنده کمیته نهضت مقاومت ملی است به وسیله تشکیلات خود در تهران در بحرانی ترین و خطرناکترین مواقع از جمله اعتصاب تاریخی 21 آبان 32ـ تظاهرات در مسجد سلطانی در موقع وعظ فلسفی1 مبلغ رسمی دولت کودتاـ تظاهرات میدان تجریش ـ شب [ناخوانا ]در صحن حضرت عبدالعظیم و غیره مخصوصا به عهده [ناخوانا ]قلی ستاد نظارت بر انتخابات ننگین دوره 18 که فعالیت خارق العاده به نسبت سایر تشکیلات و احزاب و دستجات ملی از خود نشان داده و توانسته است رل تاریخی خود را به خوبی ایفا و با نظارت دقیق مدارک ذیقیمت و حساس دنیاپسندی که حاکی از بطلان صد درصد انتخابات ننگین دوره 18 مجلس شورا و سنا می باشد ضمن تشکیل پرونده تقدیم کمیته نهضت نماید تا در موقع لزوم در مراجع بین المللی چنانچه رهبر عزیز جناب آقای دکتر مصدق نخست وزیر قانونی عمل فرمودند ارائه داده شود و در این مدت کوتاه به نسبت چنین محیط وحشت و ترور که شاید برای ایران بی سابقه و در دنیا کم نظیر باشد علاوه بر جمع آوری و شبکه بندی افراد که صورت اسامی هر قسمت در هر بخش به ترتیب تعیین و ضمیمه می باشد تعداد نفر عضو جدید در حوزه های شناسائی بپذیرد که صورت افراد آن نیز پیوست است و امیدوار است که حزب ایران موفق گردد در آتیه نزدیکی از حیث تشکیلات هم در ردیف احزاب مترقی و ملی دنیا به شمار آید.
ضمنا علاوه بر تشکیلات فوق متجاوز از ده حوزه نهضت به وسیله شبکه فوق اداره می شود.
توضیح: چنان که در ابتدای گزارش متذکر گردید بخش بازار در جزء بخش 4 محسوب می گردید و لذا بیشتر افراد آن از اعضای بخش 4 تشکیل گردیده و علت کم بودن اعضای بخش 4 بدین مناسبت است.
جاوید باد ایران کمیته رهبری شهرستان تهران
توضیحات سند:
1ـ حزب ایران در نخستین روزهای دهه 1320 ه .ش تشکیل شد.
هسته اولیه آن کانون مهندسین ایران بود.
پس از برگزاری انتخابات دوره چهاردهم مجلس کانون مذکور به دو بخش عمده تقسیم گردید : گروهی از اعضای تندرو آن به سمت اتحادیه های کارگر حزب توده گرایش یافتند و غالب اعضای میانه رو آن حزب ایران را تشکیل دادند.
تأسیس این حزب بیشتر میان طبقات روشنفکر و تحصیلکرده به ویژه به خاطر حمایت از دکتر مصدق به دلیل عدم تمایل و گرایش به کشورهای بیگانه و همچنین بهبود وضع کشاورزان و تغییر در روابط مالک و زارع با استقبال روبرو شد.
نفوذ این حزب در اواخر سال 1324 در پی ائتلاف با حزب میهن افزایش قابل ملاحظه ای یافت.
این حزب در تابستان سال 1335 با حزب توده به حزب دموکرات کردستان، فرقه دموکرات آذربایجان، به حزب جنگل و حزب دموکرات ایران جبهه مؤتلف احزاب آزادیخواه را پدید آوردند و سپس به همراه حزب توده وارد کابینه ائتلافی قوام شد و در نهایت این حزب با انشعاب گروهی از اعضاء و هواداران خود به رهبری دکتر شمس الدین جزایری مواجه شد.
علت انشعاب نیز مخالفت با ائتلاف حزب توده بود.
پس از کودتای 28 مرداد، جمعی از رهبران این حزب فراری دستگیر و زندانی شدند زیرا برخی از رهبران آن همچون سنجابی، صالح، حق شناس و...
در دوران نخست وزیری مصدق در پست های گوناگونی مشغول بودند.
پس از این تحولات فعالیت حزب در قالب نهضت مقاومت ملی ایران ادامه یافت و در جریان تشکیل جبهه ملی و مبارزات مردم در سال های 42ـ1339 فعالانه شرکت کرد.
حزب ایران بعد از قیام خونین خرداد 42 عملاً از فعالیت باز ماند وی با وجود این تا سال 1357 و حتی پس از پیروزی انقلاب نیز وجود داشت و بدین لحاظ یکی از دیرپایین ترین احزاب سیاسی ایران بشمار می رود.
(منبع اسناد احزاب سیاسی ایران 1320ـ1330 ـ ج اول ـ بهروز طیرانی ـ سازمان اسناد ملی ایران ـ 1376) 1ـ حجت الاسلام والمسلمین شیخ محمدتقی فلسفی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز اسناد تاریخی پیرامون کودتا آمده است: همچنین کتاب «خاطرات حجت الاسلام فلسفی» تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1375، رجوع شود.