موضوع: فعالیت عمال شوروى
تاریخ سند: 1 آذر 1344
موضوع: فعالیت عمال شوروى
متن سند:
شماره: 525 /300 تاریخ: 1 /9 /44موضوع: فعالیت عمال شوروى
طبق دعوت سفارت کبراى شوروى در ایران در تاریخ 16 /8 /44 مطابق با هفتم نوامبر مجلس جشنى در محل سفارت دایر بوده که در آن تعداد زیادى از سفراى خارجى و رجال و شخصیتهاى داخلى و نمایندگان مجلسین شرکت داشته‌اند.
در این جلسه پراوندها راطونیان وکیل دادگسترى واسطه آشنائى سواک ساگینیان نماینده اقلیت ارامنه در مجلس شوراى ملى با هوانسیان عضو رسمى سفارت شوروى گردیده و ساگینیان را به هوانسیان معرفى نموده و هوانسیان پیرامون مهاجرت ارامنه به شوروى به طور خصوصى مذاکراتى با ساگینیان به عمل آورده و به وى پیشنهاد نموده کمیته‌اى به نام «کمیته مهاجرت ارامنه» تشکیل و به کسانى که قصد مهاجرت به ارمنستان شوروى دارند کمک شود.
هوانسیان در این مذاکره خصوصى از محرک دینى ساگینیان نیز استفاده نموده تا بلکه بتواند او را متقاعد سازد که در این امر به هم‌کیشان خود کمک نماید.
عین مصاحبه و مذاکرات انجام شده بین نامبردگان که با استفاده از حروف اول نام آنان ماشین شده جهت استحضار به ضمیمه تقدیم مى‌گردد.
نظریه منبع :
ممکن است هوانسیان از اشخاص دیگر نیز تاکنون این تقاضا را نموده باشد و یا آنکه در آینده بنماید تا بلکه کمیته مهاجرت مورد نظر را تشکیل دهد و چنانچه از این طریق موفقیتى نصیب وى نگردد امکان دارد موضوع از طریق دولت شوروى عنوان شود و آنچه مسلم است تشکیل یک چنین کمیته‌اى به زیان ارامنه و دولت ایران خواهد بود و به هیچ‌وجه نباید اجازه داده شود. ر
نظریه رهبر عملیات :
ساگینیان نماینده مجلس شوراى ملى عضو حزب داشناک1 و از جمله افراد فوق‌العاده شاهدوست و وطن‌پرست و مخالف کمونیست مى‌باشد و ضمن مصاحبه خصوصى که با مشارالیه توسط منبع به عمل آمده اظهار داشته به علت روابط تیره‌اى که از مدتها قبل با کمونیستها داشته اصولاً ظرف مدت 6 سال اخیر به هیچ وجه در ضیافتهاى سفارت شوروى در تهران دعوت نمى‌شده و حتى براى خود وى نیز موضوع دعوت اخیر سفارت شوروى تعجب‌آور بوده و آن طور که استنباط مى‌شود بین پراوندهاراطونیان و هوانسیان قبلاً تبانیهائى درباره مذاکره با ساگینیان صورت گرفته و شایسته است درباره رابطه هاراطونیان به اعمال شوروى در تهران و همچنین فعالیت هوانسیان در مورد نحوه ارتباط با ارامنه ایران دقت بیشترى به عمل آید زیرا بطورى که از متن مصاحبه هوانسیان آشکار است مشارالیه در کار خود ورزیده و زرنگ بوده که حتى از محرک دینى ساگینیان نیز خواسته حداکثر استفاده را به عمل آورد. ر
توضیحات سند:
1ـ داشناکسیونمعروف به داشناکسیون یا داشناک (فدراسیون انقلابى) یکى از مهمترین و قدیمى‌ترین احزاب ارمنى در جهان است. این حزب در سال 1891 م تأسیس و در سال‌هاى 21 ـ 1918 م حکومت جمهورى مستقل ارمنستان را تشکیل و اداره کرده است. با پیروزى بلشویکها این حزب از ارمنستان خارج و با اوج‌گیرى مهاجرت ارامنه از ترکیه در کشورهاى ارمنى نشین (اسپیورک) فعالیت مى‌کرد. با توجه به قدرت این حزب در میان ارامنه جهان و گسترش جنگ سرد، به یکى از جریانات مهم علیه اتحاد شوروى تبدیل شد. این حزب پس از استقلال جمهورى ارمنستان که همزمان با فروپاشى اتحاد جماهیر شوروى صورت گرفت به عنوان حزب مخالف دولت در ارمنستان فعالیت مى‌کند.