تاریخ سند: 3 تیر 1344
دایره زندان قصر
متن سند:
[شماره:] 7-311-7-44 [تاریخ:] 3 /4 /1344
دایره زندان قصر1
برابر نامه شماره 60440 /38091 /11 /7 - 25 /3 /44 اداره دادرسی ارتش حبیب‌الله عسگراولادی فرزند حسین، [شماره زندانی] 13494 توقیفی شماره 31- 15 /11 /43 دادسرای تهران به اتهام بر هم زدن اساس حکومت و قتل نخست وزیر فقید مرحوم و حمل و فروش اسلحه غیرمجاز و اختفاء متهم به حبس ابد با کار محکوم قطعی گردیده نسبت به عکاسی نامبرده اقدام و مراتب را در دفاتر مربوطه ثبت نمائید.
رئیس اداره زندان
گیرندگان
بازداشتگاه موقت
دفتر اداره دادرسی ارتش جهت استحضار
رئیس دایره آمار ...
تهیه کننده نیک‌دوست 31 /3 /44
اصل در 4-854-7-12 بایگانی است.
توضیحات سند:
1. زندان قصر: اولین زندان متمرکز تهران بود. در زمان ریاست سوئدی‌ها بر شهربانی ( نظمیه) تهران، زندان نظمیه در محل اداره شهربانی ( بخشی از وزارت امور خارجه فعلی ) در میدان توپخانه واقع بود. این زندان مرکب از دو یا سه اتاقک کوچک معروف به حبس نمره و یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود. با ایجاد حکومت دیکتاتوری رضاشاه، محل قبلی تکافوی خیل عظیم زندانیان را نمی‌کرد. لذا سرتیپ درگاهی، رئیس نظمیه تقاضای یک محل وسیع برای ایجاد زندان تهران را نمود . محلی که برای این کار در نظر گرفته شد قصر وسیع قاجار (حد فاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس فعلی) بود که دارای ساختمان‌های قدیمی و وسیعی بود و البته متروکه شده بود، این مجموعه که در سال 1168 خورشیدی ساخته شده بود. محل مناسبی برای ایجاد زندان تشخیص داده شد. و بین ارتش، مخابرات و زندان تقسیم گردید. زندان قصر در تاریخ 11 آذرماه 1308 به دست رضاشاه افتتاح شد. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد 192 اتاق بود با گنجایش 800 زندانی، بعدها و تا زمان ساخت زندان اوین در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی ایران این زندان محل حبس زندانیان غیرسیاسی بود. در اوایل دهه هشتاد این زندان تعطیل و به باغ موزه تبدیل شد . اولین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود، او تنها دو روز پس از همراهی رضاشاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس شد. قوام السلطنه، صارم الدوله، صولت الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی و پنجاه و سه نفر و هم چنین دکتر تقی ارانی برخی از زندانیان معروف این زندان هستند. از زندانیان معروف پس از انقلاب می‌توان به هویدا و اغلب اعدام شدگان رژیم پهلوی اشاره کرد. تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، بزرگترین و معروف ترین مورد فرار از زندان قصر، مربوطه به سید فرهاد نامی از مخالفین رضاشاه بوده است. اندکی پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، درهای زندان قصر باز و دیوار آن توسط زندانیان تخریب شد. در میان خلاص شدگان از زندان، دو آمریکایی متهم به اختلاس نیز حضور داشتند که ماجرای فرار آنها توسط نویسنده آمریکایی کن فالت نگاشته شد و فیلم فرار عقابها نیز از روی آن ساخته شد. فرخی یزدی، شاعر سیاسی و پرآوازه ایرانی که خود از مقتولین دوران رضاشاه به شمار می‌رود، غزلی گفته با مطلع «ای دژ سنگدل قصر قجر قاجار» که متأسفانه مفقود شده است. هم چنین بزرگ علوی نیز در آثار خود به این زندان و خاطرات خودش از آن اشاره کرده است. (خاطرات آیت‌الله خلخالی، نشر سایه؛ تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی، جلد پنجم؛ فرار عقابها، کن فالت، حسین ابوترابیان؛ دیوان فرخی یزدی، حسین مکی، صفحه 69 مقدمه)
منبع:
کتاب
حبیب‌الله عسکراولادی به روایت اسناد ساواک صفحه 143
