سواد را پرت حکومت سلدوز
تاریخ سند: 21 اردیبهشت 1315
سواد را پرت حکومت سلدوز
متن سند:
13150221اداره سیاسی
وزارت داخله
سواد را پرت حکومت سلدوز نمره ۲۷۲ مورخه21 /2 /15
بعدالعنوان - عطف امریه رمزی نمره ۱۵۷ - ربع دهات سلدوز کردنشین و مابقی ایل قره پاپاق1 و از اطراف جمع شده‌اند. آنچه کردهای دهات نشین از اول چادر نداشته‌اند و لباس زنانه کردی دارند و آنچه قره پاپاق است، چادر داشته ملبس به لباس ایلاتی خود هستند. دفعات در تحت نمره عرض نموده ترتیب تجدد نسوان در دهات سلدوز به عمل آمده، زنها فقط چادرها را برداشته‌اند و قدرت تجدید لباس تازه ندارند. در موضوع چارقد با نزاکت، عملی نخواهد شد. آنها که رعیت کرد هستند چارقد برداری را سرگشادگی را یکی از کارهای قبیح می‌دانند. اطلاعاً عرض می‌شود در محالات لاهیجان و ... و منکور2 زررا3 و مکری4 هنوز مردها کاملاً متحدالشکل و تغییر لباس نشده‌اند. هر مالک قریه یک دست لباس برای خود و نوکرش تهیه کرده در موقع مسافرت به شهر و قصبه و جاهایی که مأمورین دولتی دارد، می‌پوشند. در محل خود - همان - بهمان - لباس کردی سابق ملبس می‌باشند. در این صورت اگر [در] زنهای رعیت اکراد چارقد برداری عملی شود عموم کردهای سلدوز به محلات کردستان فوق خواهند کوچید. آنچه زنهای قره پاپاق است، از صبح در صحرا همراه شوهرشان که اکثر پابرهنه و بی‌چیز هستند. مشغول فعله گری و زراعت می‌باشند. سر برهنه در پیش آفتاب و باران کار نمی‌توان کرد و قادر به خریدن کلاه هم نیستند. هرگاه چارقد برداری عملی شود، از خانه خود بیرون نخواهند شد والا فامیل بنده ملبس به لباس فرنگی و سابقه گذاشته‌اند. و خانمهای آقایان و مالکین را می‌توان به کلاه گذاشتن وادار نموده.5 منتظر دستور قانونی است خسرو
سواد مطابق سواد است.
توضیحات سند:
١- عشایر آذربایجان غربی (ارومیه) شامل عشایر منطقه ماکو، خوی، شاهپور (سلماس)، مهاباد و سلدوز می‌باشند. ایل قره پاپاخ ضبط آن در سند حاضر قره پاپاق آمده است ولی در منابع بهمان گونه که ما نوشتیم (ضبط گردیده است) در منطقه سلدوز ساکن می‌باشند، کوهستان در این منطقه به کردها تعلق دارد. ایل قرهپاپاخ درۀ قادرچایی را که رود جاری در آن از سوی جنوب به دریای ارومیه می‌ریزد در تصرف خود دارند. سلدوز که اسم این منطقه است، اسم قبیلهای مغولی بود که اکنون دیگر اثری از آنان برجای نمانده است. کسانیکه این منطقه را به اشغال خود درآورده‌اند در گذشته به نام بوزچالو نامیده می‌شدند آنها به یک قبیله ترک که هم اکنون در حول و حوش همدان استقرار یافته‌اند تعلق دارند. شاه عباس آنان را متفرق ساخت و عده‌ای را در میان تفلیس و آقستاتا اسکان داد. اعقاب آنها بعد از غلبه روس‌ها بر آن مناطق، از جلوی آنها گریخته و خود را به نزدیکی "وان" رساندند و در این محل اقامت جدید، به اسم قره پاپاخ (یعنی کلاه سیاه) شهرت یافتند. بعد از عقد قرارداد صلح ترکمان چای، عباس میرزا منطقه سلدوز را به آنان واگذار نمود. (ر.ک به گلگون کفنان، سرتیپ یکرنگیان، صفحه ۳۲۵ و ایران امروز، اوژن اوبن، ترجمه علی اصغر سعیدی) همچنین دو روستا نیز بهمین نام وجود دارد که یکی با نام و ضبط "قره پاپاخ" در شهرستان میاندوآب در عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۵ دقیقه و طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۵۱ دقیقه می‌باشد و ارتفاع آن از س طح دریا ۱۲۸۰ متر است و دیگری به نام و ضبط "قره پاپاخ" است که با اندکی اختلاف در موقعیت جغرافیایی ذکر شده است ولی شهر نزدیک آن مراغه گفته شده است. (ر.ک به فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، دکتر پاپلی یزدی، صفحه ۴۰۰ و فرهنگ آبادیهای ایران، دکتر لطف اله مفخم پایانی ۷ صفحه ۳۳۹).۲، ۳، ۴- شرح ایل منکور (منگور) در سند شماره ۱۰۵ گذشت. وزرا احتمالا نام طایفه‌ای است ولی شناسایی نشد. مکری، شرح آن در سند شماره ۱۰۱ گذشت.
۵- وضعیت کشف حجاب در شهرهای استان چهارم (ارومیه) مانند سایر نقاط کشور پیشرفت نداشت و این امر موجب ناراحتی رضاخان شد؛ لذا در این خصوص دستوراتی صادر نمود به قستمی از دو سند منتشره در این مورد توجه فرمایید:
نامه وزیر داخله به ریاست وزرا مورخه فروردین ماه ۱۳۱۵ - فوری است.
«به طوری که استحضار حاصل فرموده‌اند، راپرتهای تلگرافی رضاییه که اخیرا به عرض رسیده حاکی از این بوده است که موضوع نهضت بانوان در ایالت غربی پیشرفت ننموده و از طرف والی جدید اقداماتی در این خصوص به عمل نیامده و چون اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در روز سلام اظهار عدم رضایت از این وضعیت می‌فرمودند فوراً مراتب از ایالت تحقیق و دستور صادر شد؛ اقدامات جدی در انجام این امر نموده، نتیجه را اطلاع دهند. اینک به طوری که والی تلگرافأ توضیح می‌دهد وضعیت نهضت نسوان در اغلب نقاط آذربایجان غربی از قبیل خوی، سلدوز، اشنویه کاملا انجام یافته، در حوزه مأموریت ایشان زن با چادر دیده نمی‌شود...»
[دستور در حاشیه سند] «از شهربانی کل تقاضا شود محرمانه راجع به نهضت بانوان در رضاییه تحقیقاتی نمایند...»
نامه ریاست الوزراء به اداره کل شهربانی، تاریخ7 /1 /1315راپرتهای تلگرافی رضاییه که اخیرأ رسیده، حاکی از این بوده است که موضوع نهضت بانوان در ایالت غربی پیشرفت ننموده و از طرف والی جدید اقداماتی در این خصوص به عمل نیامده است و تلگرافچی آنجا مخصوصا راپرت می‌دهد که درباره نهضت بانوان اصولا اقدام مؤثر و اساسی نشده است. مقرر دارید نظمیه محل تحقیقات سریعی در این باب نموده و نتیجه را به استحضار ریاست وزراء برسانید.» (واقعه کشف حجاب، سازمان مدارک... و مؤسسه پژوهش ..، صفحات ۲۰۶ و ۲۰۸).