موضوع : جلسه بحث و تفسیر هفتگی مسجد جلیلی
تاریخ سند: 23 بهمن 1345
موضوع : جلسه بحث و تفسیر هفتگی مسجد جلیلی
متن سند:
شماره : 28768 /20 ه 2 ساعت 1830 روز جمعه 21 /11 /45 جلسه بحث و تفسیر مسجد جلیلی واقع در خیابان ایرانشهر با حضور عده ای از طبقات مختلف مردم و عناصر طرفدار نهضت آزادی تشکیل گردید.افراد شناخته شده عبارتند از محمدرضا مهدوی معروف به کنی، خلیل شالچی، محمدمهدی اندوهی، احمد عدنانی، احمد کرم سلطانی، احمد فراهانی، احمد رضائی، شیرازی، محمدرضا توانا، فتوت.
پس از ختم نماز جماعت توسط محمدرضا مهدوی افراد به ترتیب وارد کتابخانه مسجد، محل تشکیل جلسه شدند و پس از صرف چای در حدود ساعت 1900 آیاتی چند از قرآن مجید وسیله شالچی قرائت و به وسیله یک نفر دانش آموز ترجمه گردید و بعد قسمتی از نهج البلاغه توسط فتوت قرائت گردید و در ساعت 1920 مهدوی بحث خود را به دنبال گفتار هفته های قبل تحت عنوان اعجاز و پیغمبران شروع و طی یک ساعت بحث، مفصلاً تشریح نمود که پیغمبران فقط کارشان اعجاز کردن نبوده و یا نیامده بودند که برای مردم هر روز بساط معرکه گیری به پا کنند بلکه معجزاتی که نمودند در مراحل مقتضی بوده است و اصولاً در قرآن کلمه ای راجع به معجزه نداریم نام معجزات فقط عنوان آیاتی است که آن آیات را آیات بینه می نامند و آن هم دلیل و برهان برای آن عده ای است که در قبول مسلمانی لجاجت نموده و منتظر چنین کراماتی از پیغمبران بودند.
وی آنگاه برای شواهد بحث خود آیاتی درباره بنی اسرائیل از سوره بقره آیه 61 و 62 و 64 بیان و راجع به کوه طور مثال زد که از جا کنده شده و بر سر آن گروه قرار گرفت و اضافه نمود این بحث فقط برای آن عده است که قرآن و پیامبران را قبول دارند ولی می گویند اعجاز در قرآن وجود ندارد و قبول نداریم.
در ساعت 2030 این بحث خاتمه یافت و پس از صرف چای سئوالاتی درباره پیشرفت علم در عصر حاضر و متوقف کردن سیر زمان در سن انسان که دانشمندان می توانند انسان را زیر درجات صفر برای مدت ها نگهدارند و پس از آن دوباره به حال اول در آورند نمودند و گفتند این که می گویند مرگ در دست خدا است در این باره چه می گویید مهدوی این پیشرفت های علم را دال بر تشخیص پی به علم حقیقی و خداشناسی بهتر پاسخ داد و ولی عصر (ع) را شاهد زنده ای معرفی و اصحاب کهف را مثال زد.
در ساعت 2100 مقاله ای توسط یک نفر دانشجو تحت عنوان دانشمندان اسلامی و معروفیت دانشمندان غرب (اروپا) در سیر تکامل علم به مدت 30 دقیقه خوانده شد و اشاره به علوم و داشتن وسائل بهداشت و وجود دانشمند در صدر اسلام و قبل از اسلام بین مسلمانان نمود و گفت در اسپانیا بنا به نوشته دانشمندان اروپائی که رسما اعتراف نمودند قبل از اسلام تمام این علوم به وسیله مسلمانان بوجود آمده بود و مرکز این علوم در اسپانیا بوده و از نظر داشتن بیمارستان های متعدد غرب و اروپا بیماران خود را به اسپانیا1 می آوردند سپس وی اشاره به مقام و دانشمندی حکیم عمر خیام نمود و گفت شاید عده ای در اروپا و یا ایران خیام را فقط به عنوان رباعیاتی به نام یک شاعر بشناسند در صورتی که خیام دارای اکتشافاتی بی مانند است که خود مورخین غرب او را دانشمندی بزرگ می دانند2 وی اشاره به چند دانشمند دیگر ایرانی نمود و درباره هر یک به تفصیل بحث نمود این بحث در ساعت 2100 پایان یافت ضمنا از هفته قبل طرز اداره جلسه طبق برنامه جدیدی تعیین و به شرح زیر اجرا می گردد.
1ـ ساعت شروع جلسه همه هفته از ساعت 1900 تا 2130 می باشد [2]ـ ابتدا تلاوت قرآن ـ ترجمه آیات تلاوت شده توسط یک نفر که قبلاً در نظر گرفته شده 3ـ گفتاری از نهج البلاغه 4ـ سخنرانی جلسه توسط مهدوی 5ـ پس از ختم سخنرانی طرح سئوالات و قرائت مقاله ای توسط یک نفر که قبلاً در نظر گرفته شده است.
ضمنا افرادی که عهده دار قرائت قرآن و ترجمه و نهج البلاغه و تهیه مقاله می باشند بایستی در ساعت 1930 روز چهارشنبه در مسجد جلیلی حاضر و با شخصی که مسئول تنظیم برنامه است تماس حاصل نموده و برنامه را او تهیه و به دست گوینده آن جلسه بدهد درست این برنامه مانند برنامه های رادیویی است که قبلاً تهیه می گردد و در هفته آینده سه نفر تعیین شده اند که در ساعت 1930 روز 4 شنبه در مسجد جلیلی حاضر تا شخصی که عهده دار تنظیم و تهیه برنامه ها است برنامه هر یک را به آنها بدهد.
اصولاً آیاتی که موافق با نیات و هدف جلسه باشد مانند ستمگران و حکام جابر و کسانی که داعیه مردم داری دارند و امثال این آیات را تهیه می نمایند و ترجمه آن هم خواه ناخواه معلوم است.
گفتار نهج البلاغه را نیز به همین طرز تهیه می نمایند.
توضیحات سند:
1ـ اسپانیا یکی از مراکز مهم انتقال تمدن اسلامی به اروپا و همچنین پل ارتباطی میان شرق و غرب در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در طول مدت 800 سال بوده است.این کشور در جنوب غرب اروپا با کشور پرتقال شبه جزیره ایبری را تشکیل می دهد.
ورود مسلمانان به اندلس در سال 89 ه ق در زمان حکومت ولیدابن عبدالملک خلیفه اموی در زمانی که موسی ابن نصیر را به حکومت شمال آفریقا منصوب کرده صورت گرفت.
در هشت قرنی که اسپانیا در دست مسلمانان بود نور تمدن آن، تمدن اروپا را نورانی ساخته بود.
علم و ادب و صنعت فقط در همین سرزمین اروپایی رونق داشت و از همین رهگذر بود که علوم ریاضی، نجوم، پزشکی، گیاه شناسی، تاریخ، فلسفه و حقوق در اسپانیای اسلامی تکمیل شده و بار نشست.
این تحول و پیشرفت زمانی بود که اروپا گرفتار دوره رکود علمی قرون وسطایی بوده و از نادانی و جهالت رنج می برد.
در این هشت قرن مسلمین با برنامه ریزی و ساماندهی در زمینه های مختلف به پیشرفت هایی عظیم دست یافتند.
از جمله با ایجاد مدارس رایگان، همگانی کردن آموزش و ترویج علم و فرهنگ و دانش پژوهی به موفقیت های بزرگ نایل شدند.
در پزشکی با ظهور افرادی مانند: علی ابن عباس، زهراوی، باهلی و ابن زهره بدان پایه از تخصص علمی رسیدند که جراحیهای دقیق چشم را انجام می دادند.
در قرن چهارم و پنجم رسالات زیادی توسط علما و دانشمندان اندلس تألیف شد از جمله: کتاب الفلاحه نوشته ابوالقاسم زهراوی جراح و پزشک معروف، کتاب الانوار تألیف ابواسحاق قرطبی، کتاب المقنع از ابوبکر عمر ابن حجاج اشبیلی، دیوان الفلاحه و کتاب القصد و البیان از عبداللّه ابن بصال، کتاب المغنی فی الادویه المفرده والجامع المفردات الادویۀ والاغذیه نوشته ابوعبداللّه احمدابن بیطار متولد شهر مالقه اندلس که به داروشناسی مربوط است.
همچنین در زمینه معماری و شهرسازی، صنایع مختلف مانند صنعت شیشه، سفالگری و کاشیکاری، نساجی و پارچه بافی، بازرگانی و تجارت و تهیه و تولید کاغذ به پیشرفت های شگرفی نایل شدند.
(ر.ک: سازمان های تمدن امپراطوری اسلامی، استانیلاس گویارد، ترجمه سیدفخرالدین طباطبایی، جلد اول، سال 1379 و دستاوردهای تمدن اسلامی و نقش اسلامی آن در رنسانس، عبداله ناصح علوان و مولود مصطفایی، نشر احسان، سال 1384 و فرهنگ اسلام در اروپا، زیگرید هونکه، ترجمه مرتضی رهبانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد ششم، سال 1383 و تاریخ تمدن اسلامی، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهری کلام، انتشارات امیرکبیر، جلد دوم، سال 1336) 2ـ خیام: غیاث الدین ابوالفتح، عمربن ابراهیم خیام (خیامی) در سال 439 هجری (1048 میلادی) در شهر نیشابور و در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان، ناحیه ای وسیع در شرق ایران، تسلط داشتند.
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله امام موفق نیشابوری علوم زمانه خویش را فرا گرفت و چنانکه گفته اند بسیار جوان بود که در فلسفه و ریاضیات تبحر یافت.
خیام در سال 461 هجری به قصد سمرقند، نیشابور را ترک کرد و در آنجا تحت حمایت ابوطاهر عبدالرحمن بن احمد، قاضی القضات سمرقند اثر برجسته خود را در جبر تألیف کرد.
خیام سپس به اصفهان رفت و مدت 18 سال در آنجا اقامت گزید و با حمایت ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک، به همراه جمعی از دانشمندان و ریاضیدانان معروف زمانه خود، در رصد خانه ای که به دستور ملکشاه تأسیس شده بود، به انجام تحقیقات نجومی پرداخت.
حاصل این تحقیقات اصلاح تقویم رایج در آن زمان و تنظیم تقویم جلالی لقب (سلطان ملکشاه سلجوقی) بود.
در تقویم جلالی، سال شمسی تقریبا برابر با 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 45 ثانیه است.
سال دوازده ماه دارد 6 ماه نخست هر ماه 31 روز و 5 ماه بعد هر ماه 30 روز و ماه آخر 29 روز است.
هر چهار سال، یک سال را کبیسه می خوانند که ماه آخر آن 30 روز است و آن سال 366 روز می شود.
و در تقویم جلالی هر پنج هزار سال یک روز اختلاف زمان وجود دارد در صورتی که در تقویم گریگوری هر ده هزار سال سه روز اشتباه دارد.
دستاوردهای علمی خیام برای جامعه بشری متعدد و بسیار در خور توجه بوده است.
وی برای نخستین بار در تاریخ ریاضی به نحو تحسین برانگیزی معادله های درجه اول تا سوم را دسته بندی کرد، و سپس با استفاده از ترسیمات هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی توانست برای تمامی آنها راه حلی کلی ارائه کند.
وی برای معادله های درجه دوم هم از راه حلی هندسی و هم از راه حل عددی استفاده کرد، اما برای معادلات درجه سوم تنها ترسیمات هندسی را به کار برد؛ و بدین ترتیب توانست برای اغلب آنها راه حلی بیابد و در مواردی امکان وجود دو جواب را بررسی کند.
اشکال کار در این بود که به دلیل تعریف نشدن اعداد منفی در آن زمان، خیام به جواب های منفی معادله توجه نمی کرد و به سادگی از کنار امکان وجود سه جواب برای معادله درجه سوم رد می شد.
با این همه تقریبا چهار قرن قبل از دکارت توانست به یکی از مهم ترین دستاوردهای بشری در تاریخ جبر بلکه علوم دست یابد و راه حلی را که دکارت بعدها (به صورت کاملتر) بیان کرد، پیش نهد.
خیام همچنین توانست با موفقیت تعریف عدد را عنوان کمیتی پیوسته به دست دهد و در واقع برای نخستین بار عدد مثبت حقیقی را تعریف کند و سرانجام به این حکم برسد که هیچ کمیتی، مرکب از جزءهای تقسیم ناپذیر نیست و از نظر ریاضی، می توان هر مقداری را به بی نهایت بخش تقسیم کرد.
همچنین خیام ضمن جستجوی راهی برای اثبات «اصلتوازی» (اصل پنجم مقاله اول اصول اقلیدس) در کتاب شرح اصول مشکل آفرین کتاب اقلیدس، مبتکر مفهوم عمیقی در هندسه شد.
در تلاش برای اثبات این اصل، خیام گزاره هایی را بیان کرد که کاملاً مطابق گزاره هایی بود که چند قرن بعد توسط والیس و ساکری ریاضیدان اروپایی بیان شده و راه را برای ظهور هندسه های نااقلیدسی در قرن نوزدهم هموار کرد.
بسیاری را عقیده بر این است که مثلث حسابی پاسکال را باید مثلث حسابی خیام نامید.
استعداد شگرف خیام سبب شد که وی در زمینه های دیگری از دانش بشری نیز دستاوردهایی داشته باشد.
از وی رساله های کوتاهی در زمینه هایی چون مکانیک، هیدوراستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است.
اخیرا نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تأیید می کند.
سامان یابی جبر نخست توسط محمدبن موسی خوارزمی انجام شد و در مرحله بعد، حکیم خیام در هندسه، به اصل توازی (یعنی از هر نقطه خارج از یک خط، فقط می توان یک خط موازی با آن رسم کرد) و در جبر به طبقه بندی و حل معادله های درجه اول، دوم و سوم پرداخته است.
اهمیت کار علمی وی نزد اهل فن چنان آشکار است که او را نسبت به عصر خویش چهار قرن به دوران معاصر نزدیکتر می دانند.
کارهای او در جبر بیشتر به عصر دکارت، پاسکال و نیوتون متعلق است تا به زمان خود خیام، از این رو، می توان او را بزرگترین ریاضیدان عصر خود و شاید بزرگترین ریاضیدان دوران علوم اسلامی دانست.
خیام از کارهای ارشمیدس در فیزیک آگاه بود و آنها را دنبال می کرد و او ترازوی ساخته بود که درصد طلا و نقره آلیاژی را که از آن دو تشکیل شده بود، اندازه گیری می کرد.
کتابهای خیام عبارت است از : الرساله فی البراهین علی مسائل علم جبر و المقابله الرساله فی الاحتیال المعرفه مقداری الذهب و الفضه فی جسم مرکب منها الرساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس ترجمه فارسی خطبه ابن سینا در توحید الرساله فی قسمه ربع الدایره الرساله فی الکون و التکلیف الرسالۀ القول علی جناس التی بالاربعه الرساله ضروره التضاد فی العالم و الجبر و البقاء الرساله الضیاء العقلی فی موضوع العلم الکلی الرساله فی علم کلیات وجود الرساله فی الوجود الرساله جواب الثلاث مسائل نوروزنامه رباعی ها مشکلات حساب شرح المشکل من کتاب الموسیقی مختصر فی طبیعیات لوازم الامکنه وفات خیام را بین سالهای 509 تا 517 و در نیشابور دانسته اند.
ر.ک: کتاب شرح حال رجال و مشاهیر نامی ایران، مصطفی صدرالدین صدری، چاپ تهران زندگی خیام، مصطفی بادکوبه ای هزاوه ای، نشر شرکت توسعه کتابخانه های ایران، سال 1385 و عمر خیام زندگی و آثار نوشته روزنفلد و یوشیکیویچ، ترجمه باقر مظفرزاده، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران سال 1383