گزارش
تاریخ سند: 8 مرداد 1327
گزارش
متن سند:
تاریخ:8 /5 /1327گزارش
به قرار اطلاع واصله سید ابوالقاسم کاشانی مجدداً حزب توده را برای همکاری دعوت و تقاضای پاسخ قطعی کرده است. اغلب مسوولین حزب توده اظهار عقیده می‌نمایند که کمیته مرکزی می‌خواهد با مقامات شوروی در این خصوص مذاکره و از آنها کسب تکلیف نماید. بعضی از سران حزب توده مخصوصاً عناصر افراطی، با همکاری سید ابوالقاسم کاشانی کاملاً مخالف بوده و اظهار می‌دارند نفع آنی این همکاری به خطر بعدی آن نمی‌ارزد و مسلماً کاشانی مایل به موفقیت حزب توده(۱) نخواهد بود و در عین حال که از تشکیلات حزب توده به نفع خود استفاده خواهد کرد و در تضعیف آن خواهد کوشید. به هرحال توده‌ای‌ها اظهار می‌نمایند که سید ابوالقاسم کاشانی همچنان به مبارزه خود ادامه خواهد داد و با اغلب دستجات و احزاب نیز در این مبارزه همکاری خواهد نمود.
توضیحات سند:
1- حزب توده: کمی پس از کناره‌گیری رضاشاه از سلطنت با تأیید ضمنی نیروهای اشغالگر تشکیل شد. حزب توده، زمان تشکیل، جبهه‌ای ملی یا دمکراتیک بود. بنیانگذار و رهبر تشریفاتی آن، سلیمان میرزا اسکندری را نمی‌شد کمونیستی از نسل جدید دانست. رهبری حزب تا سال ۱۳۲۶ مختلط بود، هر چند عناصر مارکسیست و کمونیست در آن سلطه کامل داشتند. یکی از دلایل این امر خاطره قهرمانی اعضای ۵۳ نفر، در ذهن جوانان و روشنفکران بود. کادرهای اولیه آن را تعداد زیادی از مردان تحصیلکرده و روشنفکر تشکیل می‌دادند.که تقریباً همگی کمتر از چهل سال داشتند و بسیاری از آنان تا سال ۱۳۲۸ حزب را ترک کردند. در برنامه سیاسی، آنان چارچوب دمکراتیک وسیعی ترسیم کردند که در آن ضمن ابراز وفاداری به قانون اساسی و سلطنت مشروطه، تأکید شده بود که این حزب ائتلافی است جامع از طبقات مختلف اجتماعی و خواستار اصلاحات اداری و سیاسی و نیز اجتماعی است. حزب به دلیل آرمان‌های مدرن و دمکراتیک و ملی‌اش، وجود تعداد زیادی از افراد خوشنام مارکسیست و غیر مارکسیست در میان اعضای رهبری و کادرها و محبوبیت فزاینده اتحاد شوروی که تمایل حزب به آن آشکار بود، کم‌کم شمار بیشتری از جوانان و افراد پیشرو و تحصیل‌کردگان و روشنفکران را به خود جذب کرد، اما شاید مهمترین دلیل محبوبیت حزب این بود که امکاناتی برای طرح و نشر افکار مدرن اروپایی فراهم آورد و مأمن کسانی شد که درباره این افکار حرف می‌زدند، می‌نوشتند و مطالعه می‌کردند. بی‌دلیل نبود که روشنفکرانی چون علوی، آل‌احمد، نوشین، ملکی، طبری، خامه‌ای و... دیر یا زود به سلک اعضا یا هواداران حزب درآمدند. در نخستین کنگره حزب در مرداد ماه ۱۳۲۳، رهبری، به طور یکپارچه به دست عناصر مارکسیست افتاد. واکنش حزب در قبال درخواست شوروی برای امتیاز نفت شمال نخستین تعارض جدی و بحران اخلاقی را در درون و بیرون حزب بر سر موضع حزب در برابر شوروی ایجاد کرد. اما این واقعه در آن زمان موجب بروز شکاف در صفوف حزب یا لکه‌دار شدن نام آن شد ولی واقعه آذربایجان در سال ۲۵ - ۱۳۲۴ هر دو پیامد را به دنبال داشت و بیش از هر عامل دیگری جو جهانی بعد از جنگ بین‌المللی دوم، کمک کرد تا حزب توده در سال ۱۳۲۸ دیگر به نیروی محلی سرسپرده به کیش استالین بدل شده باشد.