تاریخ سند: 11 آبان 1342
متن سند:
در تماسی که مأمور ویژه با افراد جمعیت نهضت آزادی به عمل آورده و درباره محاکمه سران آن جمعیت و اقداماتی که افراد به عمل آورده اند بحث نموده و آقایان خمسه ای ـ افتخاری ـ رضا تقوی و چند نفر دیگر اظهار داشته اند ماقبل از شروع مدافعات با سران در جلسه دادگاه تماس گرفتیم و به آنها گوشزد کردیم تا جلسه رسما علنی نشده تقاضا نمایند نمایندگان جراید داخلی و خارجی در دادگاه حاضر شوند و مطالب را در جراید خود منتشر سازند به همین جهت مهندس بازرگان و آیت الله طالقانی در جلسه روز چهارشنبه 8 /8 /42 رسما این موضوع را مطرح و تذکر داده اند اگر عملی نشود از هرگونه اظهاری در دادگاه خودداری خواهند کرد و نتیجه کلی در جلسه یکشنبه 13 /8 /42 روشن خواهد شد.2ـ شیخ فومنی و همچنین افراد بالا اظهار می داشتند که در تنفس دادگاه در تماسی که با آیت الله طالقانی به عمل آورده اند آیت الله خطاب به علما گفته است در حال حاضر خیلی به ما سخت می گذرد و من از هیچ چیز این دادگاه اِبا و امتناعی ندارم و خواهم توانست به مدافعات خود ادامه دهم ولی این دام نه برای من است بلکه برای آزمایش تعبیه کرده اند تا بفهمند علما و مراجع تقلید چه عکس العملی از خود نشان می دهند تا اگر در آینده هر یک از علما نفس بکشد از اینگونه دادگاه ها برای آنها تشکیل می دهند حال شماها هم بایستی اقداماتی انجام دهید و در غیر این صورت عواقب وخیم جهت علما دربر خواهد داشت 3ـ پس از انتشار اظهارات آیت الله طالقانی بین روحانیون طرفدار او گفته می شود قرار است در ظرف هفته جاری علما در منزل آیت الله بهبهانی1 اجتماع نموده و درباره رویه آینده دولت جهت علما در مورد اقداماتی که باید نسبت به محاکمه طالقانی به عمل آورند اتخاذ تصمیم نمایند.
نظریه مأمور : افراد نهضت آزادی تاکنون تصمیم قطعی درباره عکس العمل نسبت به محاکمه سران نگرفته اند 2ـ دنباله نظریات و اقدامات علما را در صورت امکان متعاقبا گزارش می نماید نظر افسر عملیات : در جریان دادگاه اغلب روحانیون با آیت الله طالقانی و افراد نهضت آزادی با سران قبل از شروع جلسه و در موقع تنفس تماسهایی برقرار و مذاکراتی می نمایند و حتی بعضی از این افراد به طور خصوصی مطالبی به آنها گفته و دستوراتی اخذ می نمایند و درباره مطالب مبادله بالا تاکنون چیزی استنباط نگردیده 2ـ به مأمور دستور داده شد از نتیجه اقدامات علما مطلع و گزارش نماید.
به پرونده سیدمحمود طالقانی ضمیمه و بایگانی فرمائید 7 /9 /42
توضیحات سند:
1ـ آیت الله سیّدمحمّد بهبهانی، فرزند مرحوم آیت الله سیّدعبداللّه بهبهانی، از رهبران روحانی مشروطه بود، در سال 1291، در تهران به دنیا آمد و پس از تکمیل مقدمات و سطح، فلسفه و حکمت را، نزد میرزا ابوالحسن جلوه و خارج فقه را نزد علامه آشتیانی گذراند و برای تحصیل و تکمیل تحصیلات، به نجف اشرف عزیمت نمود.از محضر مراجع، استادان دیگر، خصوصا ملامحمّد کاظم آخوند خراسانی، بهره مند گردید.
وی، پس از بازگشت به تهران، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
به دلیل ویژگیهای شخصیتی و خانوادگی، مورد احترام و محبوبیت همه طبقات مردم و نیز، دربار و دولتمردان بود.
برخی پیامهای خصوصی آیت الله بروجردی، به وسیله ایشان، به مقامات بالای دولتی ابلاغ می شد.
آیت الله بهبهانی، در جریان نهضت امام خمینی، در آخرین ماههای عمر خود، به حمایت از امام برخاست و از همین رو، مورد غضب رژیم واقع شد و در تنگنا قرار گرفت.
مدّتی بعد، در سال 1342، در 92 سالگی، در تهران درگذشت.
(خاطرات حجت الاسلام فلسفی، 162)