موضوع: اعلامیه جبهه ملی و تشویق مردم به جنگ‌های پارتیزانی
تاریخ سند: 2 مرداد 1342
موضوع: اعلامیه جبهه ملی و تشویق مردم به جنگ‌های پارتیزانی
متن سند:
تاریخ:2 /5 /1342موضوع: اعلامیه جبهه ملی و تشویق مردم به جنگ‌های پارتیزانی
آقای مصدق دانش‌‌آموز دبیرستان فیوضات، اظهار می‌داشت که از آقای مؤمنی کارمند آستان قدس شنیده است که اخیراً اعلامیه‌ای از طرف جبهه ملی توزیع که در آن مردم را به جنگ‌های پارتیزانی مانند الجزایر تشویق نموده است و در این اعلامیه بحث از یک نهضت بزرگ اسلامی به میان آمده که در مصر تشکیل شده و نام آن پان‌اسلامیسم1 می‌باشد که طرفداران زیادی دارد و ایده آن تمام مردم مسلمان دوست یکدیگر و اتحاد و اتفاق مسلمانان جهان می‌باشد و تشکیل آن به تأیید شیخ شلتوت2 رئیس دانشگاه الازهر مصر رسیده است و مقصود تشکیل یک دولت واحد اسلامی در جهان به نام جهان اسلام و یک مملکت بدون سرحد می‌باشد.
کارآموز
توضیحات سند:
1. پان‌اسلامیسم: آرمان رهبران مسلمان در قرن نوزدهم برای زنده کردن قدرت و وحدت مردمان مسلمان در زیر پرچم یک قدرت واحد بود. ریشه این جنبش از جهتی آگاهی به پسرفت قدرت جهان مسلمانان بود، ولی انگیزۀ اصلی آن را دست‌اندازی اروپاییان به سرزمین‌های اسلامی در سده نوزدهم و بیستم فراهم کرد. آگاهی به پسرفت اسلام در برخورد با غرب، رهبرانی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی را پدید آورد که خواهان تحول اسلام برای سازگار شدن آن با شرایط تازه زندگی در جهان بود. بالاتر از همه، سید جمال‌الدین در پی وحدت عالم اسلامی در سایه خلیفه‌ای بود که جلوی پیشرفت مسیحیان را در سرزمین‌های اسلامی بگیرد. هنگامی‌که سرزمین‌های عربی به دست سلطان‌های عثمانی افتاد (قرن شانزدهم میلادی) مسلمانان، به‌جز شیعه‌ها و سلطان‌های مراکش و پادشاهان مغول هند، رفته‌رفته به سلطان‌های عثمانی ـ که خود را «خلیفه» می‌خواندند ـ به چشم پشتیبانان دین نگریستند، اگرچه این سلسله از مزیت وابستگی به قریش بهره‌مند نبود (زیرا سلسله‌های خلافت در تاریخ امپراتوری اسلام، یعنی امویان و عباسیان، نسب قریشی داشتند)، به‌هرحال، سلطان‌های عثمانی به نام خلیفه اسلام بر بخش بزرگی از «دارالاسلام» فرمان می‌راندند. هنگامی‌که سلطان عبدالحمید دوم رسماً خود را خلیفه نامید (1876) امپراتور مغول در هند تسلیم بریتانیا شده بود (1875) و پادشاهی مراکش چندی پس‌ازآن به دست فرانسویان افتاد. عبدالحمید دوم (1876 ـ 1909) چنان تبلیغاتی برای اسلام به راه انداخت که قدرت‌های اروپایی هراسیدند از اینکه مبادا مسلمانان پیرو خلافت عثمانی سر به شورش بردارند. امپراتوری عثمانی، باآنکه از نظر سیاسی و نظامی در برابر قدرت‌های اروپایی پیوسته ناتوان‌تر می‌شد، با تبلیغ پان‌اسلامیسم، بر حیثیت خود در چشم مسلمانان افزود و توانست در مقام دولت پیشگام اسلامی، صدای خود را در شوراهای اروپایی از جانب اسلام بلند کند. پیش از راه یافتن اندیشه‌های ناسیونالیستی از اروپا به دنیای اسلامی، پان‌اسلامیسم ایدئولوژی مسلط بر جهان اسلام بود و عبدالحمید، در مقام خلیفه، پشتیبان آن بود و چندین شخصیت، اندیشمندان و آوازه‌گران (مبلغان) آن به شمار می‌آمدند. برجسته‌ترین هوادار آن سید جمال‌الدین اسدآبادی بود که در چندین کشور اسلامی (ایران، افغانستان، هند، مصر، عثمانی) به تبلیغ نظر خود پرداخت و پیام او کمابیش به‌تمامی جهان اسلام رسید و ازجمله در مراکزی که در جاوه و تونس و شانگهای برپا شده بود، بازتاب یافت. در 1903م. عبدالله سهروردی در لندن انجمن پان اسلامی را بر پا کرد و نشریۀ آن به نام پان اسلام، مفاهیم اندیشۀ اروپایی مانند اومانیسم، لیبرالیسم و سوسیالیسم را برای توجیه فضیلت‌های اسلام به کار می‌برد و بر رذیلت‌های تمدن اروپایی می‌تاخت. در آن زمان برای وحدت فرقه‌های شیعه و سنی نیز کوشش‌هایی شد و در 1911 گروهی از فقهای ایرانی و عثمانی در نجف گرد آمدند و تصدیق کردند که در اصول، فرقی میان دو فرقه نیست. اما این کوشش‌ها به نتیجۀ نمایانی نرسید. هواداران وحدت اسلامی از مراسم سالانۀ حج هوشمندانه برای تبلیغ بهره می‌گرفتند، ولی بزرگترین طرح عملی که در این زمینه توجه مسلمانان، به‌ویژه حاجیان را جلب می‌کرد، راه‌آهن حجاز بود که با سرمایه‌های شخصی، ازجمله با کمک مالی سلطان عبدالحمید، ساخته شده و همچون یادمانی برای آرمان پان اسلامی برپا ایستاده بود. (آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، انتشارات مروارید، چاپ اول، 1366، صص 79 و 80)2. درباره شیخ محمود شلتوت رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر که فتوای مشهور جواز پیروی از فقه مذهب جعفری (اثناعشری) را صادر نمود، به کتاب دوم از این مجموعه مراجعه نمایید.