موافقت نامه ایران و شوروى براى ساختمان یک کارخانه ذوب آهن
موافقت نامه ایران و شوروى براى ساختمان یک کارخانه ذوب آهن
متن سند:
موافقت نامه ایران و شوروى براى ساختمان یک کارخانه ذوب آهنامضاء موافقت نامه ایران و شوروى براى ساختمان یک کارخانه ذوب آهن در منطقه اصفهان تفسیرهائى بوجود آورده است.
آمریکائی‌ها درباره تغییر سیاست خارجى ایران ترس و نگرانى مبالغه‌آمیزى از خود نشان مى‌دهند و از این مسئله راضى نمى‌باشند. ناظرین خارجى تهران مسئله دخالت شوروى را در یک بخش مهم اقتصاد ایران مانند یک واقعه جدید و شاید ناراحت کننده تلقى مى‌نمایند اما مسئولین ایران خوش‌بین هستند و تصمیم خود را با عنوان نمودن اهمال غرب در مسئله تأمین توسعه صنعتى ایران توجیه مى‌نمایند.
الف: طبق اظهار محافل نزدیک به دربار که با آمریکائی‌هاى ایران در تماس مى‌باشند ایالات متحده آمریکا یقین دارد که ساختمان یک کارخانه بزرگ ذوب آهن توسط اتحاد جماهیر شوروى در منطقه اصفهان بیشتر جنبه سیاسى دارد تا جنبه اقتصادى.
این تصور آمریکا بر این مبنا است که شاه قبل از پذیرفتن آقاى «KOuliov» رئیس هیئت نمایندگى شوروى و کاردار سفارت شوروى در تهران دو گزارش شرکت فنى آلمانى «IRCID» را مطالعه کرده بود و برمبناى این گزارشات و اینکه ذخائر ذغال و آهن براى تغذیه این کارخانه ذوب آهن کافى خواهد بود و از طرف دیگر شرکتهاى آلمانى نمى‌توانند وسائل لازم را در چهارچوب موافقت نامه کلارنیگ «Clearing» تأمین نمایند دیپلمات روسى مزبور اطمینان داده است که کشورش مى‌تواند این کار را به جاى این شرکت‌ها انجام دهد. پادشاه پیشنهاد نماینده شوروى را پذیرفته و ضمناً قبول نموده است که شوروی‌ها گاز نفت جنوب را خارج از منطقه کنسرسیوم استخراج نمایند و این مسئله دسترسى به منطقه اهواز را براى روسها میسر مى‌سازد.
عکس‌العمل آمریکائی‌ها به این دستیابى شوروى بر قسمتى از اقتصاد ایران در دو زمینه بشرح زیر متظاهر مى‌گردد.
ـ ایالات متحده آمریکا قول داده است /5 /4 تن گندم به هند ارسال دارد. در صورتى که به ایران طبق قانون شماره 8 یعنى در مقابل پرداخت به ریال فقط /14 تن گندم تحویل خواهد داد.
ـ مشاورین نظامى آمریکائى در ایران اطلاع داده بودند که هیچ تغییرى در تحویل تجهیزات و وسائل جنگى که براى سال 1966 پیش‌بینى شده رخ نخواهد داد حال آنکه شاه درخواست خود را براى خرید سلاحهاى عادى جدید تجدید نموده است.
چنانچه جواب بهترى در این زمینه به ایران داده نشود دولت ایران ممکن است درخواست نماید که تعداد مشاورین نظامى آمریکائى در ایران تقلیل یابد و حتى ممکن است یک جنبش تبلیغاتى به منظور درخواست خروج این مشاورین به وجود آورد.
شاه که متعاقب کودتاى اندونزى و نتایج انتخابات ترکیه متوجه این امر شده است که تحریکات آمریکا بیش از پیش قوت گرفته است دائماً مى‌ترسید که این تحریکات در ایران و خصوصاً در ارتش متظاهر گردد.
ب: معهذا پس از امضاء موافقت نامه ساختمان یک کارخانه بزرگ ذوب آهن در اصفهان ناظرین سیاسى ظاهراً براین عقیده‌اند که تمام اقتصاد ایران عنقریب بدست کارشناسان شوروى خواهد افتاد.
1ـ درباره وامهاى مالى روسها همان طورى که براى کارخانه ذوب آهن هند عمل نمودند در اینجا نیز یک موافقت نامه اصولى امضاء نموده‌اند تا بعداً میزان وامها تعیین گردد.
2ـ درباره استخراج گاز قم و گرگان اتحاد جماهیر شوروى مصرا درخواست نموده که اگر جستجوها چه از نظر ذخائر و چه از نظر بهره کار نتیجه‌اى ندهد گاز نفت از منطقه کنسرسیوم به شوروى تحویل داده شود. اصل این پیشنهاد در ایران قبول نموده است منتها با این پیش‌بینى که مخارج نصب لوله‌هاى گاز از جنوب به سرحدات شوروى از وامهاى اتحاد جماهیر شوروى کسر خواهد شد.
در این موافقت نامه همچنین پیش‌بینى شده است که به اتحاد جماهیر شوروى فقط مازاد گاز نفت داده خواهد شد و شوروى حق کنترل در بهره‌بردارى از این گازها را به منظور آن که بداند مازاد آن چه مقدار است براى خود محفوظ داشته است.
3ـ ایران کارشناسان شوروى را براى ساختمان یک سد در نزدیکى اصفهان به منظور تأمین برق کارخانه ذوب آهن استخدام خواهد نمود.
5 ـ در موافقت نامه ایران و شوروى اکتشاف معادن شمال ایران (گرگان، خراسان و آذربایجان) به منظور استهلاک مخارج ساختمان کارخانه ذوب آهن پیش‌بینى شده است.
6ـ درباره راه آهنى که مى‌بایستى جهت حمل سنگ معدن به کارخانه ذوب آهن اصفهان ساخته شود اصل همکارى ایران و شوروى براى ساختمان این راه‌آهن به تصویب رسیده است ولى هنوز تصمیم گرفته نشده است که وسائل و لوازم ساختن آن توسط شوروى در چهارچوب موافقت نامه کلارنیگ داده خواهد شد یا از طریق مناقصه بین‌المللى.
ج: ایرانیها سعى مى‌نمایند در اینجا مسئله دستیابى شوروى به یک منطقه صنعتى مهم و همچنین جنبه سیاسى موافقت نامه‌هاى ایران و شوروى را بیش از حد بزرگ ننمایند و حتى مسئولیت آن را به گردن خود آمریکائی‌ها بیاندازند.
صحبتى که اخیراً نخست‌وز ایران با یکى از نمایندگان یک شرکت مهم آمریکائى نموده است بخصوص این نظریه را تأیید مى‌نماید.
نامبرده گفت:
«آمریکائی‌ها مثل اینکه قدرت تحرک مشهور خود را از دست داده‌اند. ما میل داشتیم با همکارى آنها کارخانه ذوب آهن خود را بسازیم. آنها طورى رفتار نمودند که گوئى میل دارند این کار را روسها انجام دهند. آنها در این امر اهمال ورزیدند و شوروی‌ها از این فرصت استفاده نمودند. ما با شوروی‌ها طى چند ماه بیشتر از آن پیشرفت نمودیم که طى 8 سال آمریکائی‌ها.
نخست وزیر به سخنان خود چنین ادامه داده است:
موضوع ساختمان یک کارخانه ذوب‌آهن در 2 مرحله است که مرحله اول آن به روسها واگذار گردیده است آنها قول داده‌اند ظرف 4 سال این کار را انجام دهند من به شما ضمانت مى‌دهم که دومین مرحله را که ظرفیت سالیانه 2 /1 میلیون تن دارد آنها نخواهند ساخت سیاست خارجى ما تغییرى پیدا نموده است ولى ثابت شده است. ما با روسها سرحدات مشترکى به طول /2 کیلومتر داریم و طبیعى است که با آن کشور روابط حسنه متقابل داشته باشیم. ما معامله‌اى با آنها انجام نخواهیم داد مگر آنکه به نفع ما باشد.
سازش ما با مسکو براى شما بیشتر نفع دارد تا ضرر از جمله این کارها احداث راه‌آهن کرمان به اصفهان را که مجبوریم براى کارخانه ذوب آهن بسازیم و اجراى مرحله دوم برنامه ساختمان کارخانه ذوب آهن و لوله نفت بین تهران و خلیج فارس که به لوله نفتى که شوروی‌ها از باکو به ـ تهران براى حمل گاز طبیعى ایجاد خواهند نمود ملحق خواهد شد. روسها در این زمینه دو چیز را که مورد نظر ما است به ما داده‌اند: «سرعت عمل و سهولت پرداخت» آمریکائی‌ها اهمیتى به این موضوع نداده‌اند که بایستى در کشورى مانند ایران که به سرعت پیشرفت مى‌نماید یک نوع هم‌آهنگى به وجود آورند چه ما ممکن نیست مدت دو سال در جا بزنیم و درباره نحوه عمل قرضه وقت خود را به مباحثه تلف کنیم.
«آمریکائی‌ها و دولت آنها در این مورد مى‌بایستى به ما اعتماد بیشترى داشته باشند شما به ترکها بیشتر پول دادید که تا به ما در صورتى که ما نسبت به شما سیاست پرمنفعت‌ترى اتخاذ نمودیم لازم نیست که شما ما را خریدارى نمائید ما براى برنامه نظامى خود به شما پول مى‌دهیم و مانند مصریها سیاستى مبنى بر تعادل میان روسها و شما در پیش نگرفته‌ایم.
نخست‌وزیر چنین نتیجه گرفت:
«در ایران طرحهاى بسیارى وجود دارد که شما آمریکائی‌ها مى‌بایستى آن را انجام دهید شما تا به حال محتاط و مردد بودید و نخواستید از امکانات آتیه کشور ما استفاده کنید عایدات نفتى ما حالا بیش از /5 میلیون دلار مى‌باشد و در سال 197 از یک میلیارد دلار هم تجاوز خواهد نمود. «ما غنى هستیم»