گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
تاریخ سند: 6 دی 1357
گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
متن سند:
مدت : از ساعت 0800 روز 6 /10 /1357 الی ساعت 1700 روز 6 /10 /1357 1ـ گزارشات رسیده و اقدامات انجام شده الف : سازمان اطلاعات و امنیت تهران (1) وضع بازار تهران، شهر ری و تجریش تا ساعت 0900 روز 6 /10 /57 بشرح زیر بود.(الف) بازار شهر ری و مغازه های اطراف آن غیر از قصابی، نانوائی میوه فروشی بسته بود، پمپهای بنزین بسیار شلوغ بود نفت وجود نداشت و کرایه و تاکسی کار میکرد.
(ب) بازار تجریش و مغازه های اطراف آن غیر از قصابی نانوائی میوه فروشی بسته بود، پمپهای بنزین بسیار شلوغ بود، نفت وجود نداشت، کرایه و تاکسی کار میکرد.
(پ) بازار تهران و مغازه های اطراف آن غیر از قصابی نانوائی میوه فروشی بسته بود، پمپهای بنزین بسیار شلوغ بود، نفت وجود نداشت، کرایه و تاکسی کار میکرد.
(ت) سطح شهر عادی بود.
(ث) وضع میادین عادی بود.
(2) روز 5 /10 /57 چند نفر از تظاهرکنندگان در مسیر خیابان تخت جمشید به بیمه ملی واقع در این خیابان مراجعه و خواستار پائین آوردن تمثال همایونی شدند و تهدید نمودند در روز 6 /10 /57 به بیمه مراجعه چنانچه تمثالها سرجای خود باشند ساختمان را بآتش خواهند کشید1 (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوط ابلاغ شد) (3) بعلت بروز وقایع روز 5 /10 /57 (شعارنویسی بر بدنه اتوبوسها و احتمال ایجاد آتش سوزی و تحریک) طبق تصمیم فرمانداری نظامی با اطلاع مسئولان شرکت واحد در صبح روز جاری از اعزام اتوبوسهای شرکت واحد در مسیرهای مختلف خودداری گردیده است.
(4) کارکنان پالایشگاه تهران از صبح روز جاری از انجام کار خودداری نمودند ضمنا تغییری در وضع سایر تاسیسات نفتی ری حاصل نگردیده و کم کاری مشهود است.
1 (فرمانداری نظامی شهر ری در جریان بود.) (5) کارکنان بانک مرکزی و شعبه مرکزی بانک ملی ایران و بعضی از ادارات دیگر ضمن تعطیل کار عازم بهشت زهرا شده اند و در نظر دارند با رسیدن جنازه دکتر کامران نجات الهی تظاهرات بر پا نموده و به ماموران حمله کنند.
(فرمانداری نظامی شهر ری در جریان بود.) (6) بدنبال اجتماع حدود ده هزار نفر در دانشکده پزشکی پهلوی بمنظور تشییع جنازه استاد کامران نجات الهی پزشکان اداره پزشک قانونی جواز دفن وی را صادر و ضمن عکسبرداری از جنازه آماده برای حمل آن شدند ضمنا در بین اجتماع کنندگان آیت اله طالقانی، درخشش،2 و دکتر سنجابی مشاهده شده است.
(7) ساعت 1115 روز جاری حدود چهل نفر جوان در تقاطع خیابانهای تخت طاووس و شاه عباس اقدام به تظاهرات و سد معبر نموده و مانع حرکت اتومبیلها بوسیله نشستن در خیابان شدند.
(مراتب به فرمانداری نظامی مربوطه ابلاغ گردید.) (8) کلیه کارمندان وزارت دارائی با سرویسهای وزارتخانه مذکور به بهشت زهرا رفته و در ساعت 1130 در محل مذکور تظاهرات نمودند.
(9) بدنبال اجتماع حدود ده هزار نفر در دانشکده پزشکی پهلوی بمنظور تشییع جنازه استاد کامران نجات الهی ساعت 1200 پس از گردانیدن جنازه در محوطه دانشگاه تحویل سردخانه داده و در جلوی استخر بیمارستان پهلوی اجتماع نموده اند ضمنا در موقع حمل جنازه شعارهائی به مضمون کد 66 خائن است کد 66 ترا میکشیم دادند، از طرفی مسئولین دانشکده در صددند در یک فرصت مناسب جنازه را از محل دور نمایند.
1 (10) ساعت 1115 روز جاری کارگران کارخانه جیپ ویلز با پلاکاردهائی به مضمون دورد بر نجات الهی، زندان مشهد بآتش کشیده شد، بمنظور شرکت در تشییع جنازه نجات الهی عمدا بوسیله اتومبیلهای مینی بوس کارخانه و اشخاصی که در خیابانهای فرعی پارک نموده اند راه بندانهای مصنوعی بوجود آورده اند.
(11) از طرف نمایندگان کارکنان شهرداری به تمام کارمندان شهرداری اطلاع داده شده که راس ساعت 1100 روز جاری جهت اعتراض به صحبتهای یکی از نمایندگان انجمن شهر (حریری طلوع) که در مورخ 2 /10 /1357 در جلسه انجمن شهر اظهار داشته که کارمندان شهرداری در گذشته نارضایتی در بین مردم ایجاد و در حال حاضر نیز اعتصاب نموده اند در پارکینگ شهرداری واقع در خیابان تخت جمشید چهار راه ایرانشهر اجتماع نمایند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) (12) ساعت 1300 پس از گذاشتن جنازه استاد نجات الهی در داخل آمبولانس پزشکی قانونی بطور آرام آمبولانس از دانشکده خارج و اجتماع کنندگان بدنبال آن در حرکت میباشند و افرادی از جمله آیت اله طالقانی، سبحانی[سحابی] دکتر کریم سنجابی در بین اجتماع کنندگان هستند در ضمن با اجازه ای که از فرمانداری نظامی گرفته شده جنازه بوسیله آمبولانس و بطور آرام تا میدان 24 اسفند حمل خواهد شد و افراد نامبرده بالا نیز درباره متوفی سخنانی ایراد نمودند.
2 (13) در ساعت 1230 روز جاری کلیه سردفتران اسناد روبروی سینما نیاگارا واقع در خیابان شاه در چلوکبابی بعنوان مهمانی جمع خواهند شد تا آقای جناب یا جناب زاده عضو حزب مترقی برای آنان در مورد همکاری با مراجع تقلید و سایر احزاب سیاسی مخالف صحبت نماید.
مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.
(14) خبر واصله حاکیست روز شنبه 9 /10 /57 قرار است راه پیمائی و تظاهرات عظیمی برهبری سران جبهه ملی و مهندس بازرگان و نیز آیت اله طالقانی انجام گردد، سنجابی و فروهر و بازرگان از شمیران و آیت اله طالقانی و ایادیش از منزل وی و مقصد آنها میدان شهیاد میباشد، ضمنا قضات دادگستری نیز با لباس مخصوص قضات از کاخ دادگستری حرکت خواهند نمود.
(15) در اجتماعی که مورخ 5 /10 /57 در بیمارستان داریوش کبیر وابسته به دانشکده پزشکی داریوش کبیر بوده است عنوان شده صبح روز 3 شنبه مورخ 12 /10 /57 جلسه سخنرانی در بیمارستان امیر اعلم خواهد بود.
(16) در ساعت 1217 روز جاری اتومبیل سرهنگ زیبائی در منزلش واقع در خیابان بهار دچار حریق گردیده که مامورین به محل اعزام گردیدند گفته میشود سرهنگ مذکور افسر سازمان امنیت میباشد و عمدا اتومبیل وی را بآتش کشیدند.
1 (17) آقای فسخودی از آتش نشانی اظهار داشت برای اطفاء حریقهائیکه وسیله تظاهرکنندگان ایجاد میگردد مامورین آتش نشانی را کمک و آنها را اسکورت نمینمایند زیرا تظاهرکنندگان به اتومبیل های آتش نشانی و مامورین حمله و باعث کتک کاری و خسارت زدن به اتومبیلهای آتش نشانی میگردند و ناچار مامورین آتش نشانی در اینگونه مواقع مبادرت بفرار مینمایند.
(18) افراد مشروحه زیر در اجتماع دانشکده پزشکی پهلوی بشرح زیر سخنرانی نموده اند : (الف) دکتر راشد محصل مطالبی تحریک آمیز در مورد تشویق اجتماع کنندگان به تظاهرات و تغییر رژیم بیان نموده است.
(ب) خانم دکتر شمساد سخنانی بسیار وقیحانه گفته و اضافه کرد ننگ است اگر این بیمارستان پهلوی نامیده شود.
(پ) دکتر کریم سنجابی مطالبی در زمینه تاریخچه مشروطیت ایران عنوان و اضافه نمود با این حکومت هیچوقت سازش نخواهیم داشت و باید رژیم تغییر کند.
(ت) داریوش فروهر مردم را به آرامش دعوت کرده و متذکر شده که فقط اله اکبر بگوئید و آیت اله طالقانی ضمن برشمردن وقایع اخیر اظهار تأسف از کشته شدن استاد نجات الهی متذکر شد فقط بگوئید اله اکبر.
(ب) : ژاندارمری کشور شاهنشاهی (1) غیر نظامی علی مدد ترابی راننده شرکت ایران پیما که مسئول ایاب و ذهاب فرودگاه میباشد اظهار داشته او و عده ای دیگر از طرف قشریون مسئول بررسی و برداشتن صورت اسامی و آدرس دقیق نظامیان مقیم تهران و حومه هستند و وقتی که وضع را دگرگون و رژیم را سرنگون ساختند بلافاصله عوامل اخلالگر بمنازل نظامیان که شناسائی شده اند ریخته و زندگی آنان را بغارت برده و خانواده آنان را بآتش خواهند کشید.
(مراتب به سازمان اطلاعات و امنیت تهران جهت بررسی و اعلام نظریه ابلاغ گردید.) (2) در ساعت 1030 روز جاری کارمندان بانک پارس واقع در تخت جمشید شروع به اعتصاب نموده اند و پس از شکستن تمثال کد 66 محل کار خود را ترک نموده اند.
پ ـ فرمانداری نظامی مناطق (1) آقای حسین کیانچهر رئیس دفتر کتابخانه پهلوی اطلاع داد که اشخاص ناشناسی در تماس تلفنی اعلام نمودند که تا ظهر کتابخانه را تعطیل کنید و گرنه آنجا را به آتش خواهیم کشید.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) (2) در ساعت 1100 روز جاری کلیه کارمندان سازمان برنامه و بودجه و کارمندان اعتبارات تعاونی توزیع و تعدادی از کارمندان سازمان فرهنگ و هنر در آمفی تأتر سازمان برنامه و بودجه تجمع و دست به تظاهرات شدید زدند.
ت : ضد اطلاعات وابسته از ساعت 1025 روز جاری در خیابان شاهرضا، روبروی سینما دیانا اعلامیه ای به دیوار نصب و عده زیادی مشغول مطالعه آن بودند که متن آن بشرح زیر بود.
طرز کار با تفنگ (مسلسل) ژ 3 ـ طرز حمله بسربازان و پلیس ـ کد 66 به سقوط نزدیک است ـ اعلامیه سوم جبهه خلق برای آزادی ـ درود به جبهه خلق آزادی ایران.
2ـ تظاهرات انجام شده در سطح شهر تهران در روز 6 /10 /1357 الف : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1125 در اطراف دانشکده پلی تکنیک ضلع شمالی دانشگاه تقاطع ویلا تخت جمشید، شاه عباس عده ای تظاهرات نمودند و با مامورین درگیر شدند.
ب : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1200 بنز بدون شماره پلیس مربوط به تیمسار سرتیپ قوامی در خیابان مدیری کوچه هشتم توسط تظاهرکنندگان خرد شده است.
پ : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1210 در میدان فردوسی یک دستگاه جیپ ارتشی به شماره 14429 که تاکنون یگان آن مشخص نشده بآتش کشیده شد، اطراف بدنه خودرو فوق خون مشاهده گردیده و راننده آن مفقود میباشد و یک پیکان شخصی نیز در خیابان ثریا بآتش کشیده شده است.
ت : برابر گزارش افسر شناسائی هوائی در ساعت 1230 تظاهرکنندگان در وسط خیابان تخت طاووس آتش روشن نموده بودند.
ث : برابر گزارش رکن 3 ستاد فرمانداری نظامی در ساعت 1130 ضلع غربی پادگان عباس آباد تظاهر کنندگان لاستیک روشن و در حال شعار دادن بودند.
ج : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 1230 خیابان شاهرضا روبروی تاتر شهر تظاهرکنندگان از ساختمانهای اطراف تیراندازی نمودند، دستورات ایمنی به منطقه مربوطه داده شد.
چ : برابر گزارش افسر شناسائی هوائی تعداد 200 نفر در خیابان نادری مشغول تظاهرات بودند.
مراتب به منطقه مربوطه ابلاغ شد.
ح : برابر گزارش منطقه 6 شعبه بانک سپه واقع در امیرآباد توسط تظاهرکنندگان بآتش کشیده شده.
خ : برابر گزارش منطقه 6 تعداد 300 نفر بهمراهی آیت اله طالقانی وارد بیمارستان پهلوی شدند.
د : برابر گزارش افسر شناسائی هوائی در ساعت 1200 در پارک فرح تقاطع امیرآباد تعدادی در حال تظاهر بودند.
ذ : برابر گزارش منطقه 6 در ساعت 1300 جنازه دکتر نجات الهی در حالیکه روی زمین حمل میشد از بیمارستان خارج و بطرف میدان 24 اسفند حرکت داده شد و حدود دو هزار نفر پشت جنازه در حرکت بودند.
ر : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1045 در نقاط کوروش کبیر پل تجریش، نیاوران، چیذر دستجات 300 نفری در حال تظاهرات بوده و مامورین در حال متفرق نمودن آنان بودند.
ژ : برابر گزارش سب 3 در ساعت 1300 در تقاطع خیابان روزولت و تخت طاووس از یک ساختمان مرتفعی اخلال کنندگان به مامورین تیراندازی نموده اند.
مراتب به فرمانداری نظامی منطقه ابلاغ گردید.
س : برابر گزارش دفتر علیاحضرت شهبانو، در ساعت 1300 تعدادی به دفتر علیاحضرت شهبانو فرح در ویلا حمله و شیشه های آنرا شکسته اند.
مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.
ش : در ساعت 1145 تعداد 500 نفر در خیابان آرامگاه دست به تظاهرات زدند که وسیله مأمورین متفرق گردیدند.
ص : برابر گزارش منطقه 6 در ساعت 1345 جنازه استاد نجات الهی با آمبولانس به 24 اسفند وارد، تظاهرکنندگان در میدان زیاد بوده و از طرف تظاهرکنندگان بسوی مامورین تیراندازی و سرگرد اطاعتی و یک پلیس مجروح میگردند.
1 ض : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1400 در روی تپه های قیطریه تابلوئی نصب که روی آن مردم را تشویق به کشتن افسران درجه داران و سربازان نموده است.
ط : برابر گزارش منطقه شهر ری در ساعت 1420 آمبولانس حامل جنازه نجات الهی با اسکورت به بهشت زهرا وارد و حدود سی تا چهل هزار نفر در بهشت زهرا میباشند.
2 ظ : برابر گزارش منطقه 6 در ساعت 1420 شرکت لیا در خیابان ثریا به آتش کشیده شد.
ع : برابر گزارش منطقه 6 در خیابان کوروش کبیر روبروی سینما مولن روژ بوسیله سرنشنیان اتومبیل رنجروور 14414 تعدادی ماشین بآتش کشیده شد.
غ : برابر گزارش دژبان در ساعت 1450 سه افسر مرد و یک افسر زن در بلوار تقاطع 21 آذر بوسیله تظاهر کنندگان مجروح گردیده اند.
3ـ اعتصابات و وضعیت موسسات دولتی و حساس ملی در روز جاری الف : کارکنان آب، برق، مرکز آمار ایران، شرکت ملی گاز، دارائی و امور اقتصادی گمرک تهران، پست تهران، سازمان انرژی اتمی، وزارت پست و تلگراف و تلفن، هواپیمائی ملی هما، بانک مرکزی، شعبات ممتاز بانک ملی ضمن حضور در سر کار از انجام امور محوله خودداری و به اعتصاب خود ادامه میدهند.
ب : کارکنان ثبت اسناد، فرهنگ هنر، تلویزیون ملی ایران، صندوق تامین اجتماعی وزارت بازرگانی و وزارت کار و امور اجتماعی ضمن حضور در سرکار به کم کاری خود ادامه میدهند.
معاون و رئیس ستاد فرمانداری نظامی تهران و حومه ـ سپهبد رحیمی لاریجانی
توضیحات سند:
1ـ امروز (6 /10 /57) شهر تهران روز پر التهابی را گذارند که ناشی از تشییع جنازه دکتر کامران نجات اللهی بود، جزئیات این حوادث در بندهای بعدی بولتن و سندهای دیگر آمده است.بخش فارسی رادیو لندن در گفتار ساعت 45 /19 خود گفت : «امروز تهران صحنه نابسامانی کامل بود و تعداد نظامیان از همیشه بیشتر و شاید ترافیک تهران بزرگترین ترافیک و راه بندان در جهان بود.
برای خبرنگاران غیر ممکن بود که بیش از قسمتی از حوادث امروز را به چشم خود ببینند زیرا اگر کسی در تیراندازی و تظاهرات گرفتار می آمد مجبور بود تاکسی خود را رها کرده و پیاده راه پیمایی کند...
تظاهرات امروز تهران خشمناک و خونین بود و حداقل گفته می شود که 5 تن در یک حادثه نزدیک دانشگاه تهران کشته شدند.
» (بولتن محرمانه خبرگزاری پارس، ش 283، ص 13) 1ـ صدور اعلامیه کارکنان پالایشگاه تهران مبنی بر خودداری از کار در متن و پاورقی سندهای روز گذشته آمده بود.
2ـ درخشش غیر از شرکت در مراسم تشییع جنازه با سفیر آمریکا در تهران هم دیدار کرد.
این دیدار در خانه یک کارمند ایرانی سفارت روی داد.
این ملاقات بنا به درخواست محمد درخشش صورت گرفت.
ظاهرا سولیوان سفیر امریکا در این دیدار چیز دندان گیری به دست نیاورد.
(اسناد لانه جاسوسی، ج 26، خط میانه، ج 2، ص 101 تا 104) 1ـ «امروز (6 /10 /57) طبق قرار قبلی از ساعت 30 /8 مردم به سوی بیمارستان هزار تختخوابی حرکت کردند تا در مراسم تشییع جنازه فقید شهید مهندس کامران نجات اللهی شرکت کنند.
با وجود مخالفت هایی که از طرف نیروهای نظامی نسبت به ورود افراد به محوطه بیمارستان به عمل می آمد، نزدیک ساعت 30 /9 بیش از پنج هزار نفر تجمع می کنند.
در این موقع حضرت آیت الله طالقانی به اتفاق آقای دکتر سنجابی در معیّت بیش از هزار نفر به محوطه وارد می شوند.
» پس از سخنرانی آقای طالقانی، یکی از استادان دانشگاه پلی تکنیک گفت : «گلوله شلیک شده از ساختمان مقابل، و عمدی بوده است و آئورت شهید را به کلی از بین برده و مسلم است از پایین خیابان نمی توان شکم را هدف گرفت.
» بعد از سخنرانی های دیگر «ساعت 11 مراسم تشییع جنازه مرحومین نجات اللهی و مسعود دهقانی دانشجوی بابلی شروع گردید که بیش از ده هزار نفر جنازه ها را روی دست در محوطه بیمارستان گرداندند و شعارهایی از قبیل قاتلت را می کشیم، شاه تو را می کشیم، می کشم می کشم آن که برادرم کشت، شاه جنایت می کند ارتش حمایت می کند دادند.
» سخنرانان بعدی دکتر سحابی، سنجابی، داریوش فروهرو آقای کروبی بود.
» (اخبار جنبش اسلامی، ش 9، به تاریخ 7 دی 57) ساواک در گزارشی نوشته است که دکتر عباس شیبانی و دکتر نیک روش هم سخنرانی 12، ص 90) کردند.
(پرونده 106969، ج 2ـ «ساعت 12 بعداز مذاکره تلفنی فرمانده نیروهای نظامی سرلشکر کیانی با اویسی در حضور آقایان دکتر سحابی و داریوش فروهر قرار می شود که جنازه ها با آمبولانس توسط مردم تا میدان 24 اسفند [انقلاب] مشایعت گردد.
این مسیر با نظم کامل و شعارهای اللّه اکبر و لااله الااللّه طی می گردد.
در ساعت یک بعد از ظهر هنگامی که مردم همراه آمبولانس حامل جنازه به میدان می رسند، از طرف سربازان مستقر در مقابل دبیرخانه دانشگاه (محل تحصن استادان) تیراندازی به سوی مردم آغاز می شود و حدود یک ساعت ادامه پیدا می کند.
» (اخبار جنبش اسلامی، ش 9، به تاریخ 7 دی 57) 1ـ موضوع در نشریه اخبار جنبش اسلامی چنین نقل شده است : «ساعت 10 صبح روز چهارشنبه 6 /10 در تقاطع خیابان ثریا [سمیه] و ملک الشعرا بهار، مقابل اداره اصناف، جمعیت تظاهرکننده به یک اتومبیل مرسدس بنز مشکوک می شوند و پس از مشاهده بی سیم آن هنگامی که می خواهند داخل آن را بازرسی کنند، سرنشین اتومبیل مسلسل را از زیر صندلی بیرون می کشد و به سوی مردم تیراندازی می کند و یک زن چادری و دو جوان را به خاک و خون می کشد و خود با سرعت فرا می کند و در خیابان تخت جمشید سوار یک آمبولانس ارتشی در حال حرکت شده و می گریزد.
هنگام فرار دفترچه و قباله ای از جیبش بیرون می افتد که مردم بلافاصله آن را بر می دارند و می بینند روی آن نوشته : سرهنگ علی دیبایی، آدرس خیابان بهار بالاتر از تخت جمشید کوچه مهتاب، شماره 4.
بلافاصله جمعیت برای دستگیری او به سوی خانه هجوم می برند و...
» (ش 9، به تاریخ 7 دی 57) 1ـ در درگیریهای میدان انقلاب (مجسمه یا 24 اسفند)، بنا به نوشته اخبار جنبش اسلامی 6 تن به شهادت رسیدند : حسین کریمی، مرتضی رطبی، جلال ابراهیمی، رسول قدیمی، حمید عالی نسب، حسین قشقایی.
(ش 10، به تاریخ 12 دی 57) همین منبع می افزاید چهارشنبه ششم دی ماه 29 زخمی و 4 شهید به بیمارستان امام خمینی حمل گردید.
در بولتن بعدی فرمانداری نظامی منطقه 6 فقط به یک کشته اشاره می کند.
ساواک از یک شهید دیگر نام می برد که امروز (6 /10 /57) به شهادت رسید و در خلال سندهای بعدی خواهید خواند.
2ـ ساواک نوشت که این عده «مشغول تظاهرات می باشند.
ضمنا فرمانداری نظامی در جریان امر می باشند و در مسیر راه سازمانهای حساس را پوشانیده ولی از بیم ایجاد درگیری با تظاهرکنندگان نمی توانند ماموران خود را به بهشت زهرا اعزام نمایند.
» (پرونده 106969، ج 12، ص 75)